DEDE KORKUT KİTABI’NDA SÖYLEMSEL OLUMSUZLUK

Yıl 2021, , 63 - 79, 23.08.2021

Pelin Seçkin

https://doi.org/10.21563/sutad.986479

Öz

Dilin sosyal olgu olması genelde toplumun özelde bireyin varlığını ön plana çıkarmaktadır. Toplum ve bireyin yaşantısıyla şekillenen zihin, dil aracılığıyla ifade bulur. Ortaya çıkan dil birliklerinin seçimi gibi oluşturulan bağlam çerçevesinde sunulan anlam da zihnin üretimidir. Dolayısıyla bir algı süreci içeren olumsuzluk, ortak bir duygu değeri olabileceği gibi bireyin yaşamıyla da desteklenebilen ve değişebilen bir kategoridir. Dil bir uzlaşım sistemidir, bu sistem içinde birey yaşadıklarından hareketle söylemini yaratır ve temelde bunu yaparken çeşitli işaretleyiciler kullanabileceği gibi herhangi bir işaretleyici kullanmadan da odak noktasını görünenin ardına çekerek sezdirimde bulunabilir. Bu süreçte sözcük ve söz öbekleri yüzey yapıda yer alıp anlam taşıyıcısı olarak işlev görmektedir. Cümlelerin yüzey yapısıyla dilsel ürünlerin haricinde konuşurun/anlatıcının ifadeye kattığı dil dışı durumlar ise ifadenin söylemini oluşturmaktadır. Söylemi oluşturan edimsel süreçte olumsuzluk kategorisi, temelde konuşurun ya da okuyucunun önermeye yüklediği anlamdır. Konuşur söylemi yaratacak çerçeveyi çizerken gönderimde bulunma, karşılaştırma, sözcük çağrışımlarından yararlanarak görünenin ardındaki olumsuzluğu sezdirme yoluna gider. Bu çalışmada olumsuzluk külliyatını ortaya koymaktan ziyade olumsuzluğun kullanıma dayalı, dil bilgisel değil dilsel bir kategori olduğuna dikkat çekilmek istendiğinden Dede Korkut’tan alınan sınırlı sayıda söylemsel olumsuzluk örneklerine yer verilmiştir. Dede Korkut’ta olumsuzluk taşıyan dil birliklerinin söylem açısından değerlendirilmesiyle standart olumsuzluk işaretleyicisi olmadan da olumsuzlama stratejileriyle olumsuzluğun yansıtılabileceği ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Olumsuzluk kategorisi, anlambilim, söylem çözümlemesi

DISCURSIVE NEGATIVITY IN THE BOOK OF DEDE KORKUT

Öz

The fact that language is a social phenomenon highlights the significance of society in general, and individuals in particular. The mind that is shaped with social and individual experiences is expressed through language. The meaning that is put forward because of selection of language units within a certain context is also a product of mind. Language is an agreement system. Individuals create their discourse within such a system based on what they experience. While doing so, they might use various discourse markers or instead, make use of implications by moving the focus to the background without using any markers. Negativity in such a pragmatist process that creates the discourse is fundamentally the meaning the speaker or the reader adds to the proposition. The speaker makes use of implication for the negativity by making a reference, comparison, or word associations while creating the boundaries of the discourse. Rather than presenting the negativity literature, this study aims at showing that negativity is a pragmatic and a linguistic category, not a grammatical one. For this purpose, a limited number of discoursive negativity examples from the Book of Dede Korkut have been used. Results of discourse analysis of negativity language units in the Book of Dede Korkut prove that negativity can be reflected thanks to negativity strategies without using standard negativity markers.

Anahtar Kelimeler

Negativity category, semantics, discourse analysis

Kaynakça

• Ağca, F. (2010). Budist Türk çevresi metinlerinde olumsuzluk ve yokluk şekilleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Alyılmaz, S. (2010). Türkçede olumsuz fiillerin geniş zaman biçimbirimi. Türkish Studies, 5 (4), 87-118.doi: 10.7827/TurkishStudies.1834
• Alyılmaz, C. & Mert, O. (Haz.). (2010). Türkçenin derin yapısı. Ankara: Belen Ya.
• Bozavlı, E. (2015). Tasarım imgesi olarak dil psikodilbilimsel ve edimbilimsel bir uygulama. Route Edicational and Social Science Journal, 2(1), 300-311. doi: 10.17121/ressjournal.225.
• Börekçi, M. (2001). Türkçe öğretimi bakımından dil bilgisi terimi ve kavram olarak olumluluk-olumsuzluk. TDAY-Belleten, 1-2(44), 45-61. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/715026.
• Cin A. (2011). –mAz+lAn- yapısı ve kullanım. Turkish Studies, 6 (2), 297-306. doi: 10.7827/TurkishStudies.1875.
• Çalışır, S.(2007). Türkçede bilimsel metinlerde olumsuzluk. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Çürük, S. (2010), Olumsuzluk ve kiplik arasındaki ilişki: bakış ve yaklaşımlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(2), 57-72. doi: 10.1501/MTAD.7.2010.2.21
• Çürük, S. (2014). Olumsuzluğu kuvvetlendirme stratejileri üzerine: Kıṣaṣü‘l – Enbiyā örneğinde bir inceleme. Dil Araştırmaları. 14, 147-169. Erişim adresi: http://www.dilarastirmalari.com/.
• Demirel, Ö. (2002). Türkiye Türkçesinde olumsuz cümle yapıları. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Derrida, J. (2001). Writing and differance. (A. Bass, Çev.). London: Routledge Classics.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Günay, D. (2013). Söylem çözümlemesi. İstanbul: Papatya Yay.
• Heiddegger, M. (2006). Varlık ve zaman. (Kaan H. Ökten. Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hirik, E. (2010). Türkiye Türkçesinde olumsuzluk eki. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Horn, L. R. (2001). A natural history of negation. Stanford: CSLI Publications.
• İlhan, N. & Kabadayı, C. (2015). Türk dilinde olumsuzluk. İstanbul: Kesit Yay.
• Jespersen, O. (1917). Negation in english and other languaes, Kobenhavn: Andersite Press.
• Kızılçim, Y. (2016). Le Goût Du Néant (hiçliğin zevki)'nde söylem düzeyinde olumsuzluk. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2(7), 76-86. doi: 10.29000/rumelide.336566
• Kocaman, A. (2009). Dilbilim söylemi. Ahmet Kocaman (Haz.), Söylem Üzerine içinde (s. 1-11), Ankara: Odtü Yay.
• Locke, J. (2013). İnsan anlığı üzerine bir deneme. (Vehbi Hacıkadiroğlu, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Özbek, A. (2011), Aspect and modality in negative constructions: a contrastive analysis of
• Turkish and Japanese. Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(2), 1-17. Erişim adresi: http://ded.mersindilbilim.info/tr/download/article-file/182639.
• Özgür, U. (2013). Dede Korkut metinlerinde geçen olumsuzluk ve yokluk biçimleri. (Yüksek lisans tezi).Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özkan, B. (2006). Türkçede dilbilgisel terim olarak olumlama ve olumsuzlama. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 269-282. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cusosbil/issue/4373/59870.
• Ryle, G. (1969). Negation. Aristotelian Society, 9(1), 80-86. doi: 10.93/aristotelian/46.1.1.
• Sarı, İ. (2020). Dede Korkut Kitabı’nda söylem belirleyiciler. Bilig, 93, 29-52. doi: 10.12995/bilig.9302.
• Seçkin, P. (2018). Türkçede dilsel bir kategori olarak olumsuzluk. (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Şahin, H. (1999). Var ve yok kelimeleri üzerine. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi I(568), 312-323.
• Şahin, H. (2001). Evet ve hayır kelimeleri üzerine. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. 1(593), 528-535.
• Üstünova, K. & Akgök, M. (2009). Hiç‘ in yer aldığı yapılar ve yüklendiği anlamsal işlevler. Dil Araştırmaları, 4, 25-35. Erişim adresi: http://www.dilarastirmalari.com/
• Üstünova, K. (2016a). Dilbilgisel olumsuzlayıcılar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim
• Dergisi, 5(4), 1703-1715.doi: 10.7884/teke.3765
• Üstünova, K. (2016b). Eylem işletimi. Bursa: Sentez Yay.
• Yarba, S. (2018). Kıpçak grubu Türk dillerinde olumsuzluk, (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Yurtsever, D. (t.y.). Sosyal gerçekliğin anlaşılmasında dilin işlevi: linguistik feminizm bağlamında Dede Korkut Kitabı’nda ‘avrat’ sözcüğü üzerine bir inceleme. https://dunyadiliturkce2019.omu.edu.tr/. Erişim tarihi: 15.08.2020.