DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDE GEÇEN ATASÖZÜ, BİLMECE, HİKÂYE VE MASAL TÜRLERİNİN ADLANDIRILMA ŞEKİLLERİ VE KÖKENLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2016, Sayı: 39, 213 - 227, 10.06.2016

Mehmet Yastı

https://doi.org/10.21563/sutad.187015

Öz

Bugün Türkiye Türkçesi yazı dilinde atasözü, bilmece, hikâye, masal gibi terimlerle karşılanan halk edebiyatı ürünlerinin Anadolu ağızlarında tarihî, kültürel, etnik, sosyolojik, folklorik, coğrafi, dini vb. nedenlerden dolayı Derleme Sözlüğü’nde (DS) farklı kavramlarla ifade edildiği görülmektedir. Bugüne kadar genel olarak Anadolu ağızları üzerine yapılmış en kapsamlı çalışma Türk Dil Kurumu tarafından 12 cilt hâlinde yayımlanan Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü’dür. Bu çalışmada Türkiye Türkçesi yazı dilinde başlıca dört kavramla (atasözü, bilmece, hikâye, masal/öykü) adlandırılan halk edebiyatı ürünlerinin DS’ndeki karşılıkları tespit edilerek, bunların dağılım alanları ve kökenleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, bilmece, hikâye, masal, Anadolu Ağızları, Derleme Sözlüğü

AN EVALUATION ON NAMING SHAPES AND ORIGINS OF PROVERB, RIDDLE, LEGEND AND NARRATIVE TYPES INCLUDED IN DERLEME SÖZLÜĞÜ

Öz

Today in Turkey Turkish written language the products of folk literature are satisfied with terms such as proverbs, riddles, narratives, legends. These are expressed with different types. In the Derleme Sözlüğü (DS) due to historical, cultural, ethnic, sociological, folkloric, geographic, religious, etc. reasons in Anatolian dialects. So far in general, the most comprehensive study on Anatolian dialects has been done Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü published in 12 volumes by the Turkish Language Institution. In this study, equivalents of the products of folk literature called with four main types (Proverb, Riddle, Legend, Narrative) in Turkey Turkish written language written have been identified in the Derleme Sözlüğü and have been focused on their origins and their distribution and grieves.

Anahtar Kelimeler

Proverb, riddle, narrative, legend, Anatolia dialects, Derleme Sözlüğü

Kaynakça

• ALBAYRAK, Nurettin (2004), Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
• ATALAY, Besim (1998), Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi, I-II-III-IV, Ankara: TDK Yay.
• ATMACA Emine (2013), ‚Kazak Türkçesinde Makal-Meteller ve ‚Dil‛ Organ Adıyla Kurulmuş, Makallar‛, Teke-Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 2/1, s. 20-48.
• BİRTEK, Ferit (1944), En Eski Türk Savları, Ankara.
• BORATAV, Pertev Nail (1993), ‚Mani‛, İslam Ansiklopedisi, 7. C., İstanbul: Milli Eğitim Yay., s. 285- 288.
• BROCKELMANN, Carl (1993), ‚Mesel, Maẟal‛, İslam Ansiklopedisi, 8. C., Ankara: MEB Yay., s. 120- 124.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1930), ‚Orhun Abidelerinde Atalar Sözü‛, Halk Bilgisi Haberleri, C. I, S. 3, s. 43- 46.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: At The Clarendon Press.
• Derleme Sözlüğü (1993), C. I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII-IX-X-XI-XII, Ankara: TDK Yay.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay..
• DİLÇİN, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• NADELYAYEV, V.M., NASİLOV, D.M., TENİŞEV, E.R., ŞÇERBAK, A.M. (1969), Drevnetyurkskiy Slovar, Leningrad.
• ECKMANN, Janos (1988), Çagatayca El Kitabı, (çev. Günay Karaağaç), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• ELÇİN, Şükrü (1998), ‚Atalar Sözü‛, Türk Dünyası El Kitabı, 3.C., Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., s. 543-466.
• ERASLAN, Kemal (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay.
• ERBAY, Fatih (2007), Türkçede ‘Tap-’ Fiilinin Anlam Özellikleri, Konya: SÜ Edebiyat Dergisi, C. 18, s. 29-41.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican – AKKOYUNLU, Ziyat (2014); Kaşgarlı Mahmud-Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: TDK Yay.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Wiesbaden I-II.
• EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• ERGİN, Muharrem (1988), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yay.
• GABAIN, A. von (1988), Eski Türkçesinin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yay.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: TDK Yay.
• GÜRSOY NASKALİ, Emine (1997), Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu, Ankara: TDK Yay.
• GÜRSOY NASKALİ, Emine -DURANLI, Muvaffak (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I-II (1992), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.,
• KOÇ, Kenan-vd. (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay.
• LESSING, Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük I-II, (çev. Günay Karaağaç), Ankara: TDK Yay.
• LEWIS, George (2007), Trajik Başarı, İstanbul: Paradigma Yay..
• Muallim Nâcî (2009), Lügat-i Nâcî, (haz. Ahmet Kartal), Ankara: TDK Yay.
• PROHLE, Vilhelm (1991), Karaçay Lehçesi Sözlüğü, (Çev. Prof. Dr. Kemal Aytaç), Ankara Kültür Bakanlığı Yay.
• REDHOUSE, Sir James W. (2001), Turkish and English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yay.
• ORKUN, Hüseyin Namık (1987), Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yay.
• ŞEN, Serkan (2015), Eski Uygur Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yay.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995), C. I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII, Ankara: TDK Yay.
• TARÇIN, Gülsüm (2015), Çukurova’da Bilmece Sorma Geleneği ‚Adana-Osmaniye), Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/12 Summer, s. 1085-1102.
• TAŞ, İbrahim (2009), Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Ankara: TDK Yay.
• TEKİN, Şinasi (1998), ‚İslam Öncesi Türk Edebiyatı‛, Türk Dünyası El Kitabı, 3.C., Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., s. 25-75.
• TIETZE, A. (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati I-II, İstanbul: Simurg Yay.
• Türkçe Sözlük I-II (1988), Ankara: TDK Yay.
• ÜNLÜ, Suat (2012), Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yay.
• ÜNLÜ, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yay.
• YUDAHİN, K.K (1988), Kırgız Sözlüğü I-II, (çev. Abdullah Taymas), Ankara: TDK Yay.
• ÖTS: Ötüken Türkçe Sözlük http://www.otukensozluk.com/ (erişim tarihi 20.02.2016)
• KAL: Kubbetaltı Lugatı http://www.kubbealtilugati.com/ (erişim tarihi 20.02.2016)
• BTS: Büyük Türkçe Sözlük http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts (erişim tarihi 21.02.2016)
• TS: Tarama Sözlüğü http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_tarama&view=tarama (erişim tarihi 21.02.2016)
• TTAS: Türkiye Türkçesi Ağızlar Sözlüğü http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas (erişim tarihi 20.02.2016)