SOVYET RUSYA BELGELERİNDE TÜRKİYE-AZERBAYCAN SİYASİ İLİŞKİLERİ (1920-1922)

Yıl 2015, Sayı: 38, 35 - 48, 31.05.2016

Ramazan Uslu

https://doi.org/10.21563/sutad.187038

Öz

I. Dünya Savaşı’nda mağlup olan Osmanlı Devleti Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalamıştır. Bu antlaşmaya göre Osmanlı toprakları İtilaf Devletleri ve Yunanlılar tarafından haksız bir şekilde işgal edilmiştir. Bu haksız işgallere karşı vatanı savunmak için Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmıştır. Milli Mücadelenin yol haritasını belirlemek için Erzurum ve Sivas kongreleri yapıldı. Batı’daki Yunan işgaline karşı koyabilmek ve başarı elde etmek için Doğu sınırının güvence altına alınması gerekiyordu. Mustafa Kemal ilk olarak Rusya’daki Bolşevikler ile temasa geçti. Amacı uluslararası arenada Rusya’nın siyasi desteğini almak ve Milli Mücadelede Rusya’dan askerî ve iktisadi yardım sağlamaktı. Mustafa Kemal’in bu girişimleri sonucu 1920’nin yaz aylarında Sovyet Rusya, Türkiye’ye 6.000 tüfek, 5.000.000 mermi, 17.600 top mermi ve 2006 kg altın yardımında bulundu. Mustafa Kemal Doğu’da bağımsızlıklarını yeni ilan eden Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan ile sorunlarını çözerek Doğu’daki birlikleri Batı’ya kaydırmayı ve Orta Asya’dan gelecek olan maddi desteğin yol güvenliğini sağlamayı düşünüyordu. Tarihi, dili ve dini Türkiye ile bir olan Azerbaycan’ın Milli Mücadelede desteğini ve yardımını almak istiyordu. 1920-1922 yılları arasında Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin en önemli ayağını Nahcivan ve Azeri-Ermeni anlaşmazlığı oluşturuyordu.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, Türkiye, Sovyet Rusya, Azerbaycan, Askeri ve İktisadi Yardım.

TURKEY-AZERBAIJAN POLITICAL RELATIONS (1920-1922) ON THE BASIS OF SOVIET RUSSIAN DOCUMENTS

Öz

After the defeat in World War I, the Ottoman Empire signed the Mondros Armistice Treaty. According to this agreement the Allied Powers and Greeks had occupied the Ottoman Empire in an unfair manner. To defend their homeland against the unfair occupation, Mustafa Kemal went to Samsun on 19 May 1919. To determine the roadmap of national defence; Erzurum and Sivas Congress was held. Securing the eastern border had to be taken to resist and success against Greek occupation in western region. Mustafa Kemal first contacted with the Bolsheviks in Russia. He aimed to get political support of Soviet Russia in the international arena and in the National Struggle as military and economic aid provided by Russia. By the resolution of the problems with new independence states like Georgia, Armenia and Azerbaijan, Mustafa Kemal desired to shift troops to the West from the Eastern regions and provide a safe way to financial support reached from Central Asia. Azerbaijan would get support and help defence that have a common history, language and religion with Turkey. Between the years 1920-1922 the most important agenda of Turkey-Azerbaijan relations were the Azerbaijan-Armenian conflict and Nakhichevan.

Anahtar Kelimeler

National Struggle, Turkey, Soviet Russia, Azerbaijan, military and economic aid

Kaynakça

• Azәrbaycan Cumhuriyeti MDA, f.28, siy.1, iş 219, v.201.
• Azәrbaycan Cumhuriyeti MDA, f.28, siy.1, iş 68, v.17-21.
• Azәrbaycan Cumhuriyeti MDA, f.28, siy.1, iş 68, v.10-16.
• Azәrbaycan Cumhuriyeti MDA, f.28, siy.1, iş 68, v.1-7.
• Azәrbaycan Cumhuriyeti MDA, f.28, siy.1, iş 230, v.153.
• Azәrbaycan Cumhuriyeti MDA, f,28, siy.1, iş 68, v.22-23;iş174, v.13, 27-31.
• Azәrbaycan arxivi jurnalı, 1988,№1,2,s.әһ. 143,senet 191. А.Н.Хейфец. Влияние Октябрьской революции на угнетенные народы Востока. Сборник.
• «великий Октябрь и народы Востока». М., 1957.
• C.Hәsәnov.Azәrbaycan beynәlxalq münasibәtlәr sistemindә.1918- 1920. Bakı,1993.
• Стенографическийотчет съезда.Баку, 1922.
• Советов в мае 1921 г.Стенографическииотчет. Баку, 1922.
• С.И.Аралов. воспоминания советского дипломата. М., 1960.
• Документы внешний политики СССР. Т. III, М., 1959, примечание 54.
• Доклад М.Д.Гусейнована I Всеазербаиджанеком съезде Советов.6 мая 1921 г.
• Gatthard Jaeskhke, Kurtuluş Savaşı ile ilgili İngiliz Belgeleri, çev. Cemal Köprülü, Ankara,1991, s.201.
• Историядипломатии.т.Ш.М-Л, 1945.
• Kazım Karabekir, İstiklal Harbimiz, İstanbul,1969.
• N.Nәrimanov. Uckarlarda inkılabımızın tarihine dair (İ.V.Stalinәmәktub). Bakı,1992.
• Отчетныидоклад Наркоминдела АЗ.ССР М.Д.Гусеинована I Всеазербаиджанском съезде.
• Salahi R. Sonyel Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış politikası II, Türk Tarih Kurumu Ankara, 2003. s. 77.
• Q. Mәdәtov. Nahçıvan da Sovet hakimiyetinin kelebesi ve Nahçıvan MSSR-nin yaranması.Bakı,1958.
• Ю.А.Багиров. Из истории совестко-турецких отношений. Баку, 1965.