CÜMLE ÖGELERİNİN TASNİFİ

Yıl 2015, Sayı: 38, 163 - 175, 31.05.2016

Şahap Bulak

https://doi.org/10.21563/sutad.187041

Cited By: 3

Öz

Cümle ögelerinin doğru tasnifi, Türkçe söz dizimindeki sorunların çözümünde büyük önem arz etmektedir. Bugüne kadar yayımlanan söz dizimini konu alan makalelerde ve söz dizimi kitaplarında özne ile yüklem asıl/temel/zorunlu öge; bunların dışındaki ögeler ise yardımcı öge olarak değerlendirilmiştir. Fakat bu tasnif, cümle ögelerinin niteliklerini tam olarak yansıtmadığı için söz dizimindeki sorunların çözümüne yardımcı olmadığı gibi bu sorunların çözümünü de geciktirmiştir. Cümle ögeleri, cümledeki işlevleri ve nitelikleri dikkate alınarak temel öge, zorunlu ögeler ve seçimlik ögeler olmak üzere üçe ayrılarak sınıflandırılmıştır. Daha sonra temel öge, zorunlu ögeler ve seçimlik ögeler ayrı başlıklar altında incelenerek özellikleri ve tanımları verilmiştir. Temel ögenin cümlenin kurucu ögesi olan yüklemden oluştuğu, zorunlu ve seçimlik ögelerin ise cümlede kullanılan yükleme göre değişkenlik gösterdiği kanısına varılmıştır. Söz konusu ögelerin belirleyicileri üzerinde durularak cümlede yer almalarının neye bağlı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmada dile getirilen fikirlerin uygulamasını gösteren örnek cümle çözümlemeleri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, söz dizimi, cümlenin ögeleri, temel öge, zorunlu öge, seçimlik öge.

CLASSIFICATION OF ELEMENTS OF THE SENTENCE

Öz

Accurate classification of the elements of the sentence plays an essential role in resolution of the problems in Turkish syntax. Within the articles and syntax books about the syntax published up to now, while subject and predicate have been considered as main/key/compulsory elements, elements other than those have been regarded as auxiliary elements. However, since such a classification does not represent the qualities of the elements of the sentence in full, it did not only leave resolve the problems unsolved in syntax but also delayed its resolution. This situation reveals a requirement for a new classification for items of the sentence. This study has been carried out to meet the need in question and contribute to the resolution of other problems. First of all, classifications of elements of the sentence based upon in articles and syntax books about syntax published up to now have been summarized. Following a short review upon these, elements of the sentence have been classified in a manner to fulfil the need. Elements of the sentence have been classified as main, compulsory and optional elements, divided into three considering their functions and qualities within the sentence. Then, features and definitions of the main, obligatory and optional elements have been given being reviewed under separate titles. It has been concluded that main element is derived from predicate that is the constituent element, while compulsory and optional elements vary depending on the predicate used within the sentence. Dwelling upon the determiners of the elements in question, on what issue their falling within the sentence depends has been determined. Besides, sample sentence analysis demonstrating practice of the ideas stated within the study has been made.

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish, syntax, elements of the sentence, main element, compulsory element, optional element

Kaynakça

• AKERSON, Fatma Erkman (2007), Dile Genel Bir Bakış, İstanbul: Multiligual Yayınları.
• ATABAY, Neşe - Özel, Sevgi - Çam, Ayfer (2003), Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2000), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BİLGEGİL, Kaya (2009), Türkçe Dilbilgisi, İstanbul: Salkımsöğüt Yayınları.
• BULAK, Şahap (2011),“Türkiye Türkçesinde Düz Tümleç(Nesne)” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter 2012: 419-438.
• BULAK, Şahap (2013), "Özne Türleri Üzerine" Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1, Winter 2013: 1101-1127.
• DELİCE, H. İbrahim (2007), “Yüklemin Özne ve Nesne İlişkisi” CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2007,C 31: 141-145.
• DELİCE, H. İbrahim (2004), "Cümle Öğelerinin Sınıflandırılması ve Cümlenin Temel Öğeleri" Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri S. 4:127 - 170
• DELİCE, H. İbrahim (2003), Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev. Ali Ulvi Elöve, İstanbul: Maarif Matbaası.
• DİZDAROĞLU, Hikmet (1976), Tümcebilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EDİSKUN, Haydar (2010), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EMRE, Ahmet Cevat (1945), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• GENCAN, Tahir Nejat (1972), Dilbilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• HATİPOĞLU, Vecihe (1972), Türkçenin Sözdizimi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• HENGİRMEN, Mehmet (2007), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay (2011), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAHAN, Leyla (1999), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KONONOV, A. N. (1956), Çağdaş Türk Edebi Dilinin Grameri, (Tercüme: Sabit Paylı) Moskova- Leningrad.
• ÖZKAN-SEVİNÇLİ, Mustafa-Veysi (2011), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli), İstanbul: Akademik Kitaplar Yayınevi.
• ÖZMEN, Mehmet (1995, Mart), "Cümlenin Altıncı Öğesi ve Bir Terim Önerisi", Türk Dili Dergisi, 519: 224-227.
• ÖZMEN, Mehmet (2013), Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karahan Kitabevi.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2000). “Türkçede Asıl Unsurlar: Özne ile Yüklem”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. 2000/1, S. 582: 489-497.
• ZÜLFİKAR, Hamza (1995), “Özne Türleri ve Bunların Adlandırılışı”, ‘Türk Gramerinin Sorunları’ Toplantısı (22-23 Ekim 1993): 43-51, Ankara: TDK Yayınları.