Tarih Yazıcılığından Tarih Felsefesine: Mehmet Ârif’in “Muhâkemeli Tarih” Anlayışı

Yıl 2010, Sayı: 28, 261 - 293, 01.12.2010

İrfan Görkaş

Öz

Mehmet Ârif, 19.yüzyılda yaşamış bir Erzurumludur. Osmanlı askerî tarih yazarlarımızdanbirisidir. O, sadece “vukuat”ı yazmamış, aynı zamanda “vukuat”ı bizatihi yaşamıştır. Görevisırasında yaşadığı “tecrübeler”ini, bir diğer adıyla “hatıralar”ını kaleme almıştır. Çocukları,onun felsefe ve ahlakla meşgul olduğunu ifade etmektedirler. Fakat biz, onun felsefeyle ilgili bireserini bilmiyoruz ve o bir filozof da değildir. Ancak o, Başımıza Gelenler’in girişinde, “felsefi”bir üslup ortaya koymaya çalışmış, tarihe felsefî üslupla bakmayı denemiş, yazısında “muhakemelitarih” kavramından hareketle “yeni bir bilinç” oluşturulması önerisinde bulunmuştur.Bu bilinci, İbn Haldun’un asabiyet kavramıyla ifade eder.

Anahtar Kelimeler

Tarih, tarih yazıcılığı, felsefe, mukayeseli tarih, tarihsel bilinç, toplum/devlet, Mehmed Ârif ve asabiye.

Philosophy Of History From Historiography: Mehmet Ârif On “Muhakemeli Tarih”

Öz

Mehmet Ârif Bey was born in Erzurum and lived in 19th century. He was one of our historiographers of Ottoman army. He did not write only `vukuat` but also examined them himself. Before having retired, he wrote his memories by the other name `experimentations`. His children said that he engaged with philosophy of Islam and ethics. However it is not known if he has any philosophical work or not, but he had a philosophical mode in the introduction of his book, Başımıza Gelenler, which was published a lot of times at the different dates. He tried to view history with philosophical mode and offered to carve out “a new consciousness” by moving “muhakemeli tarih” concept. This consciousness, he expressed with Ibn Khaldun’s concept of the ‘asabiya’.

Anahtar Kelimeler

History, historiography, philosophy, philosophy of history, historical consciousness, society, Mehmed Ârif and asabiya