Kumuk Ağızlarında Uzun Kelimeler ve Ana Türkçedeki Bazı Uzun Ünlülerin Kumuk Ağızlarında Farklı Ünlüye Geçişi

Yıl 2002, Sayı: 11, 115 - 127, 01.12.2002

Osman Uyanık

Öz

Günümüzde Ana Türkçe’deki uzun ünlü varlığı kabul edilmiş durumdadır. Buuzun ünlüler çağdaş lehçelerden Türkmence ve Yakutça’da belirgin olarakkullanılmaktadır. Anadolu sahası da dahil olmak üzere pek çok lehçenin ağızlarında davarlığını sürdürmektedir.Kumuk ağızlarında da çeşitli sebeplerden dolayı uzun ünlülü kelimelererastlanır. Bu uzun ünlüler; Türkçe’nin aslî uzun ünlülerinin bulunduğu kelimelerde,çeşitli ses hadiseleri sonucunda oluşan uzun ünlülü kelimelerde, vurgu ve tonlamasonucunda oluşan uzun ünlülü kelimelerde görülmektedir.Kumuk ağızlarında, uzun ünlülerin bu şekilde görülmesinin dışında AnaTürkçe’deki bazı uzun ünlülerin sistemli bir şekilde başka bir ünlüye dönüştüğü degörülmektedir. Bu ünlülerden biri Anadolu sahasında i ünlüsüne dönüşmüş olan kapalıe ünlüsüdür. Kapalı e ünlüsü normalden açık ve yarı uzun bir şekilde söylenen açık eünlüsüne dönüşerek uzunluğunu korumaktadır.Değişime uğradığı hâlde uzunluğunu koruyamayan; ama Ana Türkçe’de uzunolarak söylendiğini gösteren diğer ünlüler ise o ve ö’dür. Ana Türkçe’deki uzun o ve öünlüleri Kumukça’da u ve ü ünlüsüne dönüşmüştür, kısa o, ö ünlüleri ise değişmedenkalmıştır.Önceki çalışmalarda Ana Türkçe’deki aslî uzunlukların tespitinde; yaşayanağızlardaki uzun ünlülerin karşılaştırılmasından, başka dillere verilen uzun ünlülükelimelerin o dillerde yaşatılmasından ve Göktürk, Uygur, Arap alfabeleri gibi uzunünlüleri gösteren alfabelerle verilmiş eserlerden faydalanılmıştır. Kumuk Türkçesindegörülen Ana Türkçe’deki şeklini değiştiren ünlülerin incelenmesi ile Ana Türkçe’dekiuzun ünlülerin tespitine yeni bir yöntem daha katılabilecektir

Anahtar Kelimeler

Kumuk Türkçesi, aslî uzun ünlüler, Kumuklar, Ana Türkçe

The Long-Vovels In Kumuk Dialects And The Transition Of Some Long-Vovels Of Main Turkish Dialects In Different Forms In Kumuk Dialects

Öz

The existance of the long voiced vowels in basic Turkish are accepted in our
day. These vowels have been clearly used in modern Yakut and Turkoman languages.
They survive in many dialects in the Anatolian region, either.
It is met with words with long voiced vowels for some reasons in Kumuk
dialects. These long vowels are seen in words with long vowels in Turkish, words which
are produced as a result of various sound events, words that are produced as a result of
stress and intonation.
Except this kind of vowels, some long vowels in basic turkish have been living
in Kumuk dialects by transforming into other vowel. One of this is closed “e” which is
transformed into “i” in Anatolian region. Closed “e” is not lost its length transforming
into open “e” which is produced in a way of open and half long.
Although it changed, o and ö vowels which can not cover its length, but still
used in basic Turkish. Long vowels in basic Turkish “o,ö” are transformed into “u,ü” in
Kumuk, but short vowels “o,ö” are not changed.
The voiced-vowels live in the works where Gokturk, Uigric and Arabic
alphabets had been used could be found in previous written materials on the
identification of the long voiced-vowels in Turkish language, on comparison of the long
voiced vowels in living dialects, the continovity of the of the long voiced vowels by the
borrowed languages.

Anahtar Kelimeler

Kumuk language, long voiced vowels, Kumuks, Basic Turkish