İLGİ EKİ HÂL EKİ MİDİR?

Yıl 2017, Sayı: 41, 91 - 105, 31.05.2017

Şahap Bulak

https://doi.org/10.21563/sutad.317769

Cited By: 1

Öz

İlgi ekinin hâl eki olup olmadığı konusunda dilciler arasında bir fikir birliği yoktur. Banguoğlu, Ergin, Korkmaz, Lübimov, Karaağaç, Hengirmen, Topaloğlu gibi dilciler ilgi ekini tereddütsüz hâl eklerinden sayarken Ediskun, Bilgegil, Gencan, Gülsevin, Buran, Delice, Demiray gibi dilciler ise bu eki, hâl eki olarak kabul etmezler. İlgi eki için yapılan tanımlar arasında fark olması, teriminin doğrudan “hâl eki” olarak kabul edilmesi ile işlevleri ve kategorik durumunun farklı tayin edilmesi bu sorunun kaynağını oluşturur. Bu konudaki fikir ayrılığının temeline inildiğinde sorunun tek yönlü bir sorun olmadığı; terim, tanım, işlevler ve kategorik durumdan oluşan bir sorunlar yumağından oluştuğu görülür.

Günümüzde bir gramer sorununa dönüşen ilgi ekinin hâl eki olup olmadığı konusu, bu çalışmayla tartışmaya açılmıştır. Söz konusu sorunun tartışılıp açıklığa kavuşturulması ve mahiyetinin ortaya konulması amacıyla öncelikle dilcilerin bugüne kadar ilgi eki terimi, tanımı, işlevleri, özellikleri ve kategorik durumu hakkında ortaya koyduğu yaklaşımlar değerlendirilmiştir. Daha sonra bu yaklaşımların yeterli ve yetersiz yanları irdelenerek değerlendirmeler yapılmış ve isim çekim eklerinden ilgi ekinin hâl ekleri içerisinde değil, iyelik ekleriyle beraber “ismi isme bağlayan ekler” olarak özel bir kategori oluşturması gerektiği kanısına varılmıştır. Böylece bir yandan bu konudaki sorunun çözümüne katkı sağlanması, diğer yandan Türkçenin öğrenilmesi ve öğretilmesine dolaylı da olsa olumlu katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, şekil bilgisi, ekler, çekim ekleri, hâl ekleri, ilgi eki

IS GENITIVE SUFFIX A CASE SUFFIX?

Öz

There is not a common consensus about whether genitive suffix is one of case suffixes. Linguists like Banguoğlu, Ergin, Korkmaz, Lübimov, Karaağaç, Hengirmen, and Topaloğlu regard genitive suffix as a case suffix at all while Ediskun, Bilgegil, Gencan, Gülsevin, Buran, Delice, and Demiray do not accept. Different descriptions of genitive suffix, the direct acceptance of the term as case suffix, and different functional and categorical case constitute the root of the problem. Detailed research shows that it is not a unilateral problem but a multilateral problem including problems regarding its term name, description, function, and categorical situation.

This study investigates the issue of whether genitive case is a case suffix or not. In order to reach a conclusion, the term, description, function, features, and categorical situations of genitive suffix that have been discussed by myriad linguists so far were evaluated. By evaluating pros and cons of the discussions made by linguists it was concluded that genitive suffix is not a case suffix but is a noun-to-noun (a suffix that binds a noun to noun) suffix. Consequently, this study aimed to make a major contribution to the resolution of the problem and for the teaching of Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish, morphology, suffixes, inflexional suffix, case suffix, genitive suffix

Kaynakça

• ADALI, Oya (2004), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, İstanbul: Papatya Yayınları.
• AKSAN, Doğan (1998), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, , Ankara: TDK Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1940), Anahatlarıyla Türk Grameri, İstanbul.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1959), Türk Grameri-Ses Bilgisi, Ankara.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1974), Türkçenin Grameri, İstanbul.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2000), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• BİLGEGİL, M. Kaya (2009), Türkçe Dilbilgisi, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi. BOZŞAHiN, Cem (1997), “Türkçedeki Durum Eklerinin Ulamsal Bir İrdelemesi”, 11. Dilbilim Kurultayi: Bildiriler ( ODTÜ, 22-23 Mayıs 1997,) Ankara, s.61-69.
• BÖREKÇİ, Muhsine (2007) Türkçede Hâl Eklerinin İşlevsel Olarak Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme” IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (24-29 Eylül, Çeşme) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s.245-276.
• BURAN, Ahmet (1995), “Türkçede İsim Çekim Ekleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, S. 1-2, Elazığ, s. 37-48.
• BURAN, Ahmet (2011), “Türkçede İsim Çekimi Ekleri” Türk Gramerinin Sorunları Bildiriler, Ankara: TDK Yayınları.
• DELİCE, H. İbrahim (2000), “Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler
• Dergisi, S.24, Sivas, s.221-235.
• DEMİR, Nurettin, Emine YILMAZ(2005), Türk Dili El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• DEMiRAY, Kemal (1991), Temel Dilbilgisi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• EDİSKUN, Haydar (2010), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EKER, Süer(2006) Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
• EMRE, Ahmet Cevat, (1945) Türk Dilbilgisi, İstanbul.
• ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• GENCAN, Tahir Nejat(1979) , Dilbilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• GÜLSEVİN, Gürer (2004), “Türkçede 'Sıra-dışı' Ekler ve Eklerin Tasnif - Tanımlanma Sorunu Üzerine”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, TDK Yayınları, Ankara 20-26 Eylül 2004, s.1267-1284. HATiPOĞLU, Vecihe (1972), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. HENGiRMEN, Mehmet (1999) Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Engin Yayınları.
• HENGİRMEN, Mehmet (2007), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi.
• İPEK, Birol (2008) “Türk Dilinde Vasıta Hâli”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.23, s.63-97. KAHRAMAN, Tahir (2003), “Dilbilgisi Derslerinde Ad Çekimlerinin İşlenişi Üzerine”, Çağdaş Türk Dili, Ankara, C.16, S.187, s. 308-309.
• KAHRAMAN, Tahir (2011), “Çağdaş Türkiye Türkçesinde Ad Çekimi Eklerinin Kullanım Özellikleri ve İşlevleri” Türk Gramerinin Sorunları Bildiriler, Ankara: TDK Yayınları.
• KALKAN, Uğur (2006) Türkiye Türkçesinde Hâl (Durum) Kavramı ve Hâl (Durum) Eklerinin İşlevleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Danışman: Doç. Dr. Erdoğan BOZ) Afyonkarahisar.
• KARAAĞAÇ, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARADEMİR, Fevzi (2013), Türkiye Türkçesinde İyelik Olgusu, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAHAN, Leyla (1999), “Yükleme(Accusative) ve İlgi Genitive Hali Ekleri Üzerine Bazı Düşünceler”, III. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 1996, TDK Yayınları, Ankara, s. 605-611. KOÇ, Nurettin (1992) Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• KOÇ, Nurettin(1996), Yeni Dilbilgisi, İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2010), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• LÜBİMOV, Konstantin (1959), “Türkçede Kaç İsim Hâli Var?”, Türk Dili, C. 8, S. 96, Ankara, s. 688-690.
• ÖZÇELİK, Sadettin- Münir ERTEN (2000), Türkiye Türkçesi Dilbilgisi, Diyarbakır. ÖZKAN, Abdurrahman (1999), “Fiil Tamlayıcı İlişkisi ve Fiillerin İstem Değiştirmesi”, Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, S. 1, Isparta, s. 125-143.
• ÖZKAN, Nevzat (2001), “Hâl Ekleri Kalıplaşmaları ve Sebepleri Üzerinde Bir Değerlendirme”, İlmi Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, S.12, İstanbul, s. 153-165.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1964) Osmanlıca Grameri, İstanbul.
• TOPALOĞLU, Ahmet (1989), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• TURAN, Zikri (2007) “Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır?”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (24-29 Eylül, Çeşme) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s.1845-1852.
• UZUN, Nadir Engin (1998), Dilbilgisinin Temel Kavramları, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2008) Türkiye Türkçesi Ad İşletimi, İstanbul: Kesit Yayınları. VARDAR, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Kitabevi.
• VURAL, Hanifi- Tuncay BÖLER (2014), Ses ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları.