CÜMCÜMENÂME'NİN ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAPILMIŞ BİR ÇEVİRİSİ

Yıl 2017, Sayı: 42, 23 - 35, 29.11.2017

Mustafa Toker Muhsin Uygun

https://doi.org/10.21563/sutad.359459

Cited By: 2

Öz

İlk örneğini Harezm sahasında gördüğümüz Cümcümenâme, Anadolu sahasında Kesikbaş Hikâyesi veya Destanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Muhteva olarak örtüşen bu eserlerin yazıldığı sahalara göre farklı dil özellikleri gösterdikleri bilinmektedir. Gerek Harezm sahasındaki ve gerekse Anadolu sahasındaki aynı konulu bu eserlerin manzum oldukları da bilinmektedir. Bu yazıyla tanıtmaya çalışacağımız Çağatay sahasına ait olan eser ise diğerlerinden farklı olarak mensur şekilde kaleme alınmıştır. Katalog kaydında 18. yüzyıl eseri olduğu belirtilen Çağatayca Cümcümenâme’nin kim tarafından yazıldığı veya istinsah edildiği, nerede ve ne zaman kaleme alındığı gibi hususlar bilinmemektedir. Paris’te Biblioteque Nationale’de muhafaza edilen yazma, Kâşgar sahasında istinsah edilmiş olmalıdır. Eser, 16 varaktan ibaret olup yukarıda da ifade edildiği üzere mensur olarak kaleme alınmıştır. Eserin konusunu, Cümcüme Sultan'ın Allahu Teala'ya iman etmemesi sonucu cehennemde şahit olduğu şeyler ve orada maruz kaldığı azaplar oluşturmaktadır. Eserin kahramanları Cümcüme Sultan ile Hz. İsa'dır. Eserde, ölüm, kabir hayatı ve cehennem hakkındaki tasvirler dikkat çekicidir. Eserin, dil özelliklerinden hareketle Çağatay Türkçesinin son dönemine, klasik sonrası döneme ait olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Ayrıca yazmada Yeni Uygur Türkçesine ait birtakım unsurların görülmesi, eserin son dönem Çağatay Türkçesine ait olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Cümcümenâme, dinî hikâyeler, Yeni Uygur Türkçesi, Kesik Baş Hikâyesi

A TRANSLATION OF CÜMCÜMENÂME IN CHAGATAI TURKISH

Öz

Cümcümename, that we saw the first sample in Harezm area, appears as Kesikbaş story or epic. İt is known that these literary Works that overlap as content shows different language features according to fields they have been written. İt is known that these the same subject literary Works whether at Harezm area or Anatolian area are written in verse. This work, that Chagatai area belongs, is written as more different than others as prosaic. İt is not known that Cümcümename belongs to Chagatai area in catalog record in 18th century by whomever is written or is editted when and where is written. The manuscript that is kept in that is editted Biblioteque Nationale of Paris must be that editted in Kâşgar area. The manuscript that is 16 foils, as it mentioned above is written as prosaic the content of the literary work is: perditions Cümcüme sultan has been exposed and things she witnessed in the hell as a result of not believing in god the heroes of literary work is Cümcüme Sultan and prophet İsa depiction of death life of grave and hell in the work is striking. Considering the language characteristics of the work it is not incorrect that the last period of Chagatai Turkish belongs to the period after classical. Visualization of some elements that belongs to New Uigur Turkish in the manuscript shows that this literary work belongs to last term Chagatai Turkish.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkish, Cümcümenâme, Religious stories, Modern Uigur Turkish, Kesikbaş story

Kaynakça

• ARGUNġAH, Mustafa (2002), Kirdeci Ali Kesikbaş Destanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ARGUNġAH, Mustafa (2013), Çağatay Türkçesi, Ġstanbul: Kesit Yayınları.
• AġCI, Ufuk Deniz (2012), Mūsā-nāme (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım), Konya: Palet Yayınları.
• ATA, Aysu (1998), Nehcü'l-Ferādįs III Dizin-Sözlük, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (2014), Çağatay Türkçesinin İlk Devri, Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• CĠN Ali (2011), Türk Edebiyatının İlk Yûsuf ve Züleyhâ Hikâyesi Ali'nin Kıssa-yı Yûsuf'u, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DAġDEMĠR, Özkan (2015), “Düzyazı ġeklinde Yeniden Yazılan Anonim Bir Cümcüme Hikâyesi” Selçuk üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 37 s. 387-414.
• ECKMANN, Janos (2012), Çağatayca El Kitabı (Çev: Günay Karaağaç), Ġstanbul: Kesit Yayınları.
• ECKMANN, Janos (2003), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EMET, Erkin (2015), Doğu Türkistan Uygur Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCĠLASUN, Ahmet Bican (2006), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• HACIEMĠNOĞLU, Necmettin (1992), Türk Dilinde Edatlar, Ġstanbul: MEB Yayınları.
• KAÇALĠN, Mustafa S. (2012), Nevâyî'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARASOY, Yakup (1998), Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARASOY, Yakup-TOKER, Mustafa (2005), Türklerde Şecere Geleneği ve Anonim Şibanî-Nâme, Konya: Tablet Yayınları.
• KÚNOS, Ignos (1902), Sejx Sulejman Efendi's Cagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest.
• NECİP E. N. (2013), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (çev: Ġklil KURBAN), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖNLER, Zafer (1991), “Manzum Halk Hikâyelerinden Cümcüme Sultan”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. V (2): 351-367
• Özbek Tilining İzåhli Lugäti I-II (1981), Moskva: Rus Tili NäĢriyåti.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (2010), Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
• SHAW, Robert Barkley (2014), Kâşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü, (çev. Fikret Yıldırım), Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
• SÖYLEMEZ, Mehmet Mahfuz (2011), Dâstân-ı İbrâhim Edhem-Dâstân-ı Fâtıma-Dâstân-ı Hâtun, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ŞENER, Abdülkadir vd. (2009), Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli, Ġzmir: Tibyan Yayıncılık.
• TEKİN, Talat (2008), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
• TOPARLI, Recep-VURAL, Hanifi-KARAATLI, Recep (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜNLÜ, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• YAKUP, Abliz vd. (1994), Uyġur Tilinin İzahliḳ Luġiti, Urumçi: Milletler NeĢriyati.
• YAVUZ, Orhan-GÜLMEZ, Mevlüt (2015), Manzum İlk Ashâb-ı Kehf Kıssası (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Konya: Palet Yayınları.
• YAVUZ, Orhan (2006), Anadolu Türkçesiyle Yapılan En Eski Tezkiretü'l-Evliyâ Tercümesi ve Dil Özellikleri, Konya: Tablet Yayınları.