BİR DİL SÜRÇMESİ TÜRÜ OLARAK ÇAPRAZLAMA VE TÜRKÇE ÖRNEKLER BAĞLAMINDA YAPISAL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2017, Sayı: 42, 85 - 95, 29.11.2017

İsa Sarı

https://doi.org/10.21563/sutad.359474

Öz

Dil sürçmeleri, daha çok konuşmadaki geçici hatalar olarak algılansa da, çeşitli kalıplar ve örneklemeler etrafında şekillenmeleri, farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilmeleri, dil mekanizmasının işleyişi hakkında fikir verebilmeleri gibi özellikleri dolayısıyla bilimsel olarak incelenmesi ve sınıflandırılması gereken konular arasındadır. Ancak konuyla ilgili yapılacak araştırma ve incelemelerin tıp ve psikoloji başta olmak üzere farklı disiplinlerle bir arada çalışmayı gerektirmesi, ayrıca sürçmelerin daha çok konuşmaya dayalı olması, dolayısıyla çoğu zaman kayıt altına alınmış somut veriler şeklinde sunulamaması, konu üzerine çalışmayı zorlaştırmaktadır. Bu bakımdan dil sürçmeleri, gerek Türkolojide gerek Türk dilbiliminde de bir çalışma alanı olarak gelişme gösterememiştir.

Dil sürçmelerinin ilgili çalışmalarda genelleştirilerek belli kategoriler altında ele alınan çeşitli türleri vardır. Bunların bir kısmını da, Batı literatüründe spoonerism olarak adlandırılan ve doğal konuşmada, bir cümle içerisindeki unsurların ses veya sözcük düzeyinde belli oranda yerlerinin değiştirilmesiyle ortaya çıkan dil sürçmesi oluşturur. Bu çalışmada, Türkçede çaprazlama, makaslama, mübadele, karmacılık gibi farklı terimler etrafında tanımlanan ve bir dil oyunu olarak da işlev kazanabilen ilgili sürçme, gerek kişisel gözlemlere dayanılarak gerek yazılı basında ve internette yer alan, hatta tartışılıp örnek gösterilen veriler göz önünde bulundurularak kapsayıcı bir şekilde incelenecek ve yaygın örnekleriyle açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dil sürçmesi, çaprazlama, konuşma hataları, dil yetisi

SPOONERISM AS A SLIP OF THE TONGUE AND ITS STRUCTURAL CHARACTERISTICS IN THE CONTEXT OF TURKISH EXAMPLES

Öz

Although considered temporary errors in speech, slips of the tongue should be investigated and evaluated scientifically since they shape among various patterns and samplings, occur depending on different factors, and may give ideas on the process of the language mechanism. However, it is difficult to work on the topic since it requires a collaboration and joint work among different disciplines such as physic and psychology. Besides, slips of the tongue depend and best observed on natural speech and by this reason, attesting significant examples is troublesome and most of the time it is not possible to record relevant slips of the tongue. In this respect, studies on slips of the tongue could not make progress in both Turcology and Turkish linguistics.

Slips of the tongue have several types, which are generalized and categorized on related studies. Spoonerism, which occurs in natural speech and shows phonological and morphological/lexical features in syntactic formations is one of the slips of the tongue. In this work, this kind of slip of the tongue will be tried to be explained along with some widespread examples from Turkish discourses, which is named çaprazlama, makaslama, mübadele, karmacılık hitherto in the Turkish language. Some personal observations will also be touched upon and dealt with respect to the data found on the Internet and social media.

Anahtar Kelimeler

Slip of the tongue, spoonerism, crosswise, speech errors, language competence

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (1995), Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BAARS, Bernard J. (1992), Experimental Slips and Human Error: Exploring the Architecture of Volition, New York: Springer.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2011), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CARROLL, David W. (2008), Psychology of Language, Belmont: Thomson West.
• CÖNTÜRK, Hüseyin (2006), Çağının Eleştirisi - Birinci Kitap (haz. Ege Berensel), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• CUTLER, Anne (1982), Slips of the tongue, The Hague: Mouton.
• DELL, Gary S. (1986), A spreading-activation theory of retrieval in sentence production, Psychological Review 93, 283-321.
• DTS=Komisyon (1949), Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2004), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım.
• FREUD, Sigmund (1995), The Basic Writings of Sigmund Freud (çev. A. A. Brill), New York: Random House.
• FROMKIN, V. A. (ed.) (1973), Speech Errors as Linguistic Evidence, The Hague: Mouton
• FROMKIN, Victoria A. (ed.) (1980), Errors in Linguistic Performance: Slips of the Tongue, Ear, Pen and Hand, New York: Academic Press.
• GOLDSTEIN, Bruce E. (2008), Cognitive Psychology: Connecting Mind, Research, and Everyday Experience, Belmont: Thomson Wadsworth.
• HOFSTADTER, R. Douglas (1995), Speechstuff and Thoughtstuff: Musings on the Resonances Created by Words and Phrases via the Subliminal Perception of their Buried Parts, Of Thoughts and Words: The Relation between Language and Mind, Proceedings of the Nobel Symposium 92. (ed. Sture Allén). London/New Jersey: World Scientific Publishing, 217-267.
• HORBERRY, Roger (2010), Sounds Good on Paper: How to Bring Business Language to Life, London: A & C Black.
• KARAAĞAÇ, Günay (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KEMMERER, David (2015), Cognitive Neuroscience of Language, New York and London: Psychology Press.
• POTTER, John M. (1980), What was the matter with Dr. Spooner?, Errors in Linguistic Performance: Slips of the Tongue, Ear, Pen and Hand (ed. V. A. Fromkin), New York: Academic Press, 13-34.
• SMYTH, Mary M., Alan F. Collins, Peter E. Morris, Philip Levy (2000), Cognition in Action, Hove: Psychology Press.
• SOFU, Hülya (2001), Dil Sürçmeleri, XV. Dilbilim Kurultayı Bildiriler Kitabı (ed. Ömer Demircan ve Aybars Erözden), İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi.
• TA=Komisyon (1963), Türk Ansiklopedisi, C. XI, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• USTA, Çiğdem (2005), Mizah Dilinin Gizemi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• WARREN, Paul (2013), Introducing Psycholinguistics, Cambridge: Cambridge University Press.