KAÇAR VE OSMANLI DEVLETLERİ ARASINDA BELİRSİZ SINIR MESELELERİ

Yıl 2017, Sayı: 42, 437 - 449, 29.11.2017

Abdolvahid Soofizadeh

https://doi.org/10.21563/sutad.377347

Cited By: 2

Öz

Yaklaşık yedi asır boyunca müşterek bir coğrafyayı paylaşan İran ve Osmanlı devletleri mezhep, siyasi ve içtimai farklılıkların gölgesinde bir türlü sağlam temellere oturtulamayan siyasi münasebetlerini, bir takım antlaşmalarla canlı tutmaya gayret gösterseler de, iki taraf arasında oluşturulmaya çalışılan ittifak, mezhepsel farklılığın pragmatik politikaların önüne set çekmesi ve bu ayrışmanın küresel güçler tarafından istismar malzemesi haline getirilmesi nedeniyle bir türlü istenilen düzeye ulaşamamıştır. İki taraf arasında meydana gelen anlaşmazlıkların önemli bir nedeni de uzun yıllar boyunca birbirine komşu olan bu iki kadim devlet arasındaki siyasi sınırların muayyen bir statüye kavuşturulamamış olmasıdır. Bu durum sınır bölgelerinde ve bilhassa da konargöçer aşiretlerin yarattığı ihlaller neticesinde küçük çaplı çatışmalara neden olmakta ve asıl zararı bölgede faaliyet gösteren tüccarlar ve zairler görmekteydi. Bu makalede birinci elden kaynaklar ve belgeler ışığında İran ve Osmanlı devletlerinin sınır meseleleri irdelenecek ve bu anlaşmazlıkların sebebiyet verdiği siyasi ve diplomatik krizlerin iki ülke üzerindeki olumsuz yansımalarına dikkat çekilecektir. Zira iki taraf arasında bir türlü önü alınamayan sınır anlaşmazlıkları savaş nedeni olmaktan ziyade, 19. yüzyılın siyasi konjonktüründe küresel güçlerin kıskacına alınan İran ve Osmanlı devletlerinin dayanışma ve ittifak içine girmesine engel teşkil etmiş ve netice itibariyle bu husumetten faydalanan yine batılı emperyalist devletler olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kaçar, Osmanlı, sınırlar, 19. yüzyıl, antlaşmalar

Kaynakça

• I.Arşiv
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), BOA. HR. SYS.705/1.
• Hariciye Nezâreti Belgeleri ( Mektubî Kalemi Belgeleri), HR.MKT 25/39/1265 C.5/2.
• Yıldız Perakende Evrak Komisyanlar Maruzatı, Y.PRK.KAM 7/43/1306ZA06/1.
• Dahiliye Emniyet-i Umumiye Asayişi Kalemi Evraklari, DH.EUM.AYŞ. 11/15 1337/702/4. II. Kitaplar
• ABDULLAHYOF, Fethullah (1356), Güşeyi az Munasebate Rusya ve İran ve İngilis der İran, Çev: Kulam Hüseyin Metin, Tahran: Setareh Yayınları.
• ADAMİYAT, Fereydun (1362), Emir Kebir ve İran, 5. Bölüm, Tahran: Harezmî Yayınları.
• ASEF, Muhammed Haşım (1348), Rüstem’ül Tevarih, Teshih Muhammed Moşiri, Tahran: Taban Yayınları,.
• DANİŞMEND, İsmail Hami (1950), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. III, İstanbul.
• EMİRERDUŞ, Muhammed Hüseyin (1381), Uzun Hasan Akkoyunlu ve Siyasethaye Şarği ve Garbi, Tahran: Bersat Yayınları.
• Esnadi ez Revabet-ı İran ve Rusye ez Safaviye ta Kaçariye, Çev: Rahim Musulmanyan Kubadiyani, Behruz Musulmaniyan Kubadiyani (1387), Tahran.
• Güzide-i Esnad-ı Siyasi-yi İran ve Osmanı (Devre-i Kaçariye),Cilt. I, Defterı Mutaleate Siyasi ve Beynolmelali Yayınları, Tahran 1369.
• JORGA, Nicolae (2009), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. IV, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• MESUD, Muhammed Hüseyni (1391), Merzhaye İran Hemrah ba Taghirate Cedid der Tule Merzhaye Cumhuriye İslami İran, Tahran: Danişkedeye Efseri İmam Hüseyin Yayınları.
• Muâhedât Mecmuâsı, C. III , Türk Tarih Kurum Yayınları, Ankara 2008.
• MUCANİ, Ali, ARĞUN ÇINAR, Ali (1387), Esnadı Sultani (Esnadı Arşivi Osmanlı Derbareye İran), Qum.
• SEPEHR, Muhammed Taki (1377), Nasihü’l Tevarih, Teshih Cemşid Kianfer C.II, Tahran: Esatir Yayınları.
• NASİRİ, Muhammed Riza (1368), Esnad ve Mukatebate Tarihi İran Kaçariye, C.II, Belge Numarası 80, Tahran: Keyhan Yayınları,.
• NAVAYİ, Abdul Hosein (1366), İran ve Cehan ez Moğol tâ Kacâriye, Tehran.
• NAVAYİ, Abdul Huseyin (1370), İran ve Cahan az Moğol ta Kaçariye, C. II, tahran: Homa Yayınları.
• NURİ, Paşa Mustafa (1987), Netayic Ül- Vukuat, Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, C. I ve II, sadeleştirmiş Neşet Çağatay, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. bs.
• PARSADUST, Menuçehr (1385), Ma ve İrak ez Güzeşteye Dur ta Emruz, Tahran: İntişarat Yayinları.
• RAYİT, Denis (1364), İngilisiha der Miyane İraniyan, Çev: İskender Deldem, Tahran: Nihal Yayınları.
• RİYAHİ, Mohammad Amin (1350), Nufuze Zaban ve Adabiyate Farsi dar Osmani, Tahran: Emir Kebir Yayınları.
• RİYAHİ, Mohammad Amin (1368), Sefaretname haye İran, (Güzareşhaye Mosaferat ve Memüriyet Sefirane Osmani der İran), Tahran: Tus Yayınları.
• SAFAYİ, İbrahim (1352), Merzhaye Na Aram, Tehran: Vezarete Ferheng ve Honar Yayınla.
• SARAY, Mehmet (2006), Türk-İran İlişkileri, Ankara.
• SARIKÇIOĞLU, Melike (2013), Osmanlı-İran Hudut Sorunları (1847-1913),Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SHOW, Stanford J. (1370), Tarihe Osmani ve Torkiyeye Cedid,C. II, Çev: Mahmud Ramazanzadeh, Meşhed: Astanekods Yayınları.
• SİVRİ, Racer (1378), İran asr-ı Safevi, Çec: Kambiz Azîzî, Tehran.
• ŞABANİ, Reza, Tarihe İctimayı İran der Devreye Afşar, C. I, Zarrin Yayınları, Tehran 1365.
• TAVERNİYE, Janbatist, , Safarnameye Taverniye (1363), çev. Abutorab Nûri, Tehran.
• UZUNÇARİILI, İsmail Hakkı (1983), Osmanlı Tarihi, C. III, I. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ZINKEISEN, Johan Wılhelm (2011), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi(1623-16669), C.IV, Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul.
• HUBBARD, Gilbert (1916), From Gulf to Ararat, An Expedition Through Mesopotamia and Kurdistan, Edinburgh & London: W. Blackwood & sons, s.10.
• MANCE, Henry (1944), İnternational Rivers & İransport canal, U.K: Oxford.
• MOTAMEDİ, Rahmatullah, Merzhaye İran ve Türkiye, Şerh-ı Güzareşat ve vakayı Yümiye Komisyonhaye Tehdid Hudud İran ve Türkiye der Salhaye 1309-1312, teshih Kave Beyat (1390), Tahran: Perdise Daneş Yayınları. III. Makaleler
• AYGÜN, Necmettin (2007), ‘’ Kafkasya’da Rus-Osmanlı Mücadelesi ve Kars Dolaylarında Sınır İhlâlleri, 1826’’ Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları, VI. Sayı, ss. 89-108.
• BİLGE, Mustafa L. (2008), ‘’Sâdâbâd Paktı’’, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), C. XXXV, İstanbul, s381-382.
• KİLİÇ, Remzi (2008), Osmanlı Devleti’nin İran politikası (16. ve 17. Yüzyıllar) (XVI ve XVII . Yüzyılı), İstanbul, ss 75-116.
• Şahin, İlhan, Emecen, Feridun (1991), ‘’Amasya Antlaşması’’, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), C. III, İstanbul, s. 4-5.
• TAREQ, Ismael (1982), ‘’İraq and İran’’ Roots of Conflict İnternational Journal of Mıddle East Studıes: C. XVII, Cambridge University press, ss. 48-56.