TÜRK KÜLTÜRÜNÜN MÜNBİT BİR ŞEHRİ OLAN DİYARBAKIR’DAKİ EDEBÎ ÇEVRELER VE HAMİLİK

Yıl 2018, Sayı: 43, 135 - 144, 23.07.2018

Orhan Kurtoğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.447235

Öz

Klasik Türk edebiyatı kültür ve edebiyata kıymet veren hamiler vasıtasıyla gelişimini sürdürmüş bir edebiyat olarak dikkat çekmektedir. Türk edebiyatının tarihi seyri araştırıldığında, sanatkârların bazı dönemlerde bazı merkezler ile bilim, sanat ve edebiyata ilgi duyan kimseler etrafında toplandıkları görülür.

Bu toplantıların yapıldığı mekânların başında merkezde padişah sarayı ve diğer devlet büyüklerinin konakları, taşrada ise şehzade sarayları ile paşa ve beylerin konakları gelmektedir. Bunların dışında şairlerin kendi aralarında yaptıkları toplantılar da vardır. Bu merkezlerde teşekkül eden/ettirilen edebî muhitler marifetiyle edebî geleneğimiz bir taraftan gelişirken bir taraftan da yaygınlık kazanmıştır.

Sahip olduğu coğrafî, iktisadî ve siyasî konumu dolayısıyla tarihinin her döneminde bulunduğu coğrafyada bilim, kültür ve sanatın merkezi olan Diyarbakır da yetiştirdiği yüzlerce sanatkâr ile Türk kültür ve edebiyatında önemli bir mevkiye sahip olmuştur. Bu çalışmada bilhassa Ali Emîrî’nin Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid adlı eserinden hareketle Osmanlı coğrafyasının doğusundaki önemli idare merkezlerinden biri olan Diyarbakır’daki kültür ve sanat hayatının şekillendiği edebî çevreler konu edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, edebî çevre, hamilik geleneği, Diyarbakır, Ali Emîrî, Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid.

Kaynakça

• AKA, İsmail (1998). “Diyarbakır’da Akkoyunlu Hâkimiyeti.”, Diyarbakır’ı Tanıtan Adam Şevket Beysanoğlu’na Yazarlık Hayatının 60. Yılı Armağanı, Ankara: Ziya Gökalp Derneği Yay.
• AKGÜNDÜZ, Hasan (1998). “Tarih Boyunca Çevresinin Eğitim, Bilim ve Kültür Merkezi Olarak Diyarbakır.”, Diyarbakır’ı Tanıtan Adam Şevket Beysanoğlu’na Yazarlık Hayatının 60. Yılı Armağanı, Ankara: Ziya Gökalp Derneği Yay.
• AKPINAR, Şerife (2006). Âgâh Dîvânı ve İncelenmesi, Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi. Ali Emîrî (1328). Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid, İstanbul.
• Ali Emîrî (Yazma), Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid, Millet Kütüphanesi Tarih 781/1.
• BEYSANOĞLU, Şevket (1957). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları 1, İstanbul: Diyarbakır’ı Tanıtma Derneği Neşriyatı.
• BEYSANOĞLU, Şevket (1992). Kültürümüzde Diyarbakır, Ankara: San Matbaası.
• BEYSANOĞLU, Şevket (1997a). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları 2, Ankara: Diyarbakır’ı Tanıtma Derneği Neşriyatı.
• BEYSANOĞLU, Şevket (1997b). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları 3, Ankara: Diyarbakır Tanıtma, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yay.
• EKMEKÇİ, Güneş (2008). XVI. Yüzyıl Diyarbakır Şairleri, Dicle Üni. SBE, YLT.
• Evliya Çelebi (1314). Seyahatnâme, 4, İstanbul: 1314.
• GÖYÜNÇ, Nejat (1994). “Diyarbakır.”, İslâm Ansiklopedisi, IX: 464-469, İstanbul: TDV Yay.
• İPEKTEN, Haluk (1996). Dîvân Edebiyatında Edebî Muhitler, İstanbul MEB Yay.
• İSEN, Mustafa (1997). Ötelerden Bir Ses, Ankara: Akçağ Yay.
• KADIOĞLU, İdris (2010). “Diyarbekir Encümen-i Dânişi’nin Üstad Şairi Âgâh ve Devrindeki Şairler Üzerindeki Etkisi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 4: 35-45.
• KADIOĞLU, İdris (2014). Alî Emîrî, Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid, Ankara: Son Çağ Yay.
• ÜNAL, M. Ali (1999). “XVI ve XVII. Yüzyıllarda Diyarbakır Eyaletine Tabi Sancakların İdari Statüleri.”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler Araştırmalar, Isparta: Kardelen Kitabevi. 170-177.
• YİNANÇ, Mükrimin Halil (1977). “Diyarbekir.”, İslâm Ansiklopedisi, III: 601-626, İstanbul: MEB Yay.