LAKOFF VE JOHNSON’IN METAFOR KURAMI VE ESKİ TÜRKÇE İLE ORTA TÜRKÇEDE BİRLEŞİK FİİLLERDE YÜK METAFORU

Yıl 2018, Sayı: 44, 163 - 181, 10.01.2019

Timur Aydın

https://doi.org/10.21563/sutad.511068

Cited By: 5

Öz

G. Lakoff ve M. Johnson’ın metafor kuramı, metaforun yalnızca bir edebî sanat olmayıp algı ve davranışlar üzerinde etkisi olan bir psikolojik ve bilişsel mekanizma olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın ilk kısmında Lakoff ve Johnson’ın metafor kuramına değinilmekte, onların İngilizce için verdikleri bazı metafor örneklerinin Türkçedeki mukabillerinden bahsedilmektedir. Çalışmanın ikinci kısmında; Eski ve Orta Türkçede tüşür-, kir- kötür-, yüd-, tart-, çek- fiilleriyle kurulan birleşik fiillerde artzamanlı olarak yük metaforunun izi sürülmekte, çek- ve tart- fiilleriyle kurulan birleşik fiiller Farsça mukabilleriyle karşılaştırılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Metafor, George Lakoff, Mark Johnson, birleşik fiil.

Kaynakça

• ABİK D. (1993), ‛Alí Şír Nevāyí’nin Risaleleri: Tāríĥ-i Enbiyā ve Ģükemā, Tāríh-i Mülūk-i ‘Acem, Münşe’āt (Metin-Gramatikal İndeks-Sözlük), c. I, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, danışman: Prof. Dr. Mustafa Canpolat.
• ABİK D. (2004), “Nevâyî’nin Üç Eserindeki Deyimlerin Farsça ile Karşılaştırılması”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (1): 211-222.
• AKSAN D. (2000), En Eski Türkçenin İzlerinde: Orhun ve Yenisey Yazıtları Üzerinde Sözcükbilim, Anlambilim ve Biçembilim İncelemelerinin Aydınlattığı Gerçekler, İstanbul: Simurg Yayınları.
• AKÜN Ö. F. (1998), Şemseddin Sâmi – Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım
• AMÎD H. (1374), Ferheng-i Amîd, Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
• ANDREWS W. G. (1976), An Introduction to Ottoman Poetry, Minneapolis: Bibliotheca Islamica.
• ARAT, R. R. (1947), Kutadgu Bilig I: Metin, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ARAT, R. R. (1959), Kutadgu Bilig II: Tercüme, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARAT R. R. (1979), Kutadgu Bilig III: İndeks, haz. Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ARAT R. R. (1992), Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki: Atebetü’l-Hakayık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARGUNŞAH, M. & GÜNER, G. (2015), Codex Cumanicus, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ATA A. (1997), Nāŝırü’d-dín bin Burhānü’d-dín Rabġūzí – Ķısasü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları), I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYAZLI, Ö. (2012), Altun Yaruk Sudur, VI. Kitap, Karşılaştırmalı Metin Yayını, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYAZLI, Ö. (2016), Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Sözvarlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANG, W. & GABAIN, A. (1931), Türkische Turfan-Texte V, Berlin: Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission beiWalter de Gruyter U. Co.
• BANG, W., GABAIN, A. & RACHMATI, G. R. (1934), Türkische Turfan-texte VI. Das Buddhistische Sūtra Säkiz Yükmäk, Berlin: Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission beiWalter de Gruyter U. Co.
• BERTA, Á. (2010), Sözlerimi İyi Dinleyin... Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, çev. Emine YILMAZ, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
• ÇAĞATAY, S. (1945), Altun Yaruk’tan İki Parça: I. Küü Tav’ın canlıları öldürdüğünden dolayı gördüğü ceza. II Üç prensle Pars hikâyesi (Prens Maģasatvi), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÇETİN, E. (2012), Altun Yaruk, Yedinci Kitap, Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları; Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin, Adana: Karahan Kitabevi.
• DANKOFF, R. & KELLY, J. (1982), Maģmūd al-Kāŝġarí, Compendium of the Turkic Dialects (Díwān Luġāt at-Turk), I, Boston: Harvard University Printing Office.
• DANKOFF, R. & KELLY, J. (1984), Maģmūd al-Kāŝġarí, Compendium of the Turkic Dialects (Díwān Luġāt at-Turk), II, Boston: Harvard University Printing Office.
• DANKOFF, R. & KELLY, J. (1985), Maģmūd al-Kāŝġarí, Compendium of the Turkic Dialects (Díwān Luġāt at-Turk), III, Boston: Harvard University Printing Office.
• DEMİR, G. Y. (2005), George Lakoff – Mark Johnson, Metaforlar: Hayat, Anlam ve Dil, çev. G. Yavuz Demir, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• DİHHUDÂ, A. E. (1334), Lugâtname, ed. Muhammed Mu’în, Cafer Şehîdî, c. 11, Tahran: Müessese-i Lugatnâme-i Dihhudâ.
• ECKMANN, J. (1976), Middle Turkic Glosses of the Rylands Interlinear Koran Translation, Budapest: Akadémiai Kiadó.
• ELMALI, M. (2016), Daśakarmapathāvadānamālā (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin-Tıpkıbaskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERASLAN K. (1999), Mevlânâ Sekkâkî Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GULCALI, Z. (2015), Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” Hikâyesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, N. (1968), Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• KAÇALİN, M. S. (2011), Niyāzí, Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar: El-Luġātu’n-Nevā’iyye ve’l-istişhādātu’l-Caġatā’iyye, Giriş-metin-dizinler-tıpkıbaskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAAĞAÇ, G. (1997), Lutfî Divanı (Giriş – Metin – Dizin – Tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAYA, C. (1994), Uygurca Altun Yaruk; Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORMUŞİN, İ. V. (2017), Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları: Metinler ve İncelemeler, çev. Rysbek ALİMOV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÖKTEKİN, K. (2007), Yusuf Emirî Divanı (Giriş – İnceleme – Tenkitli Metin – Sözlük Tıpkıbasım), Erzurum: Fenomen Yayınları.
• KURTULUŞ, R. (2003), “Lugatnâme”, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, c. 27, 220-221.
• KUT, G. (2003), ‘Alí Şír Nevāyí, Ġarā’ibü’ŝ-Ŝıġar: İnceleme – Karşılaştırmalı Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LAKOFF, G. & JOHNSON, M. (1980), Metaphors We Live By, Chicago and London: The University of Chicago Press.
• NADALYAEV, V. M., NASİLOV, D. M., TENİŞEV, E. R. & ŞERBAK A. M. (1969), Drevnetyurskiy Slovar, Leningrad: Akademia Nauk SSSR.
• ODA, J. (2015), A Study of the Buddhist Sūtra called Säkiz Yükmäk Yaruq or Säkiz Törlügin Yarumïš in Old Turkic, Turnhout: Brepols Publishers.
• OLGUN T. (1936), Edebiyat Lügati, İstanbul: Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• ÖLMEZ, M. (1991), Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm), Ankara: Odak Offset.
• ÖZBAY, B. (2014), Huastuanift: Manihaist Uygurların Tövbe Duası, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZYETGİN, A. M. (1996), Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi (İnceleme-Metin-Tercüme-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SABİR, M. (2016), Alî Şîr Nevâyî – Hayretü’l-Ebrâr (Karşılaştırmalı Metin), yayına haz. Prof. Dr. Tanju SEYHAN, İstanbul: Kesit Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Y. (2000), Klâsik Edebiyat Bilgisi – Belâgat, İstanbul: R Yayınları.
• SEYHAN, T. (2016), Alî Şîr Nevâyî – Hayretü’l-Ebrâr (Alfabetik Sözlük – Dizin), İstanbul: Kesit Yayınları.
• STEINGASS, F. (1977), Persian-English Dictionary, Including the Arabic Words and Phrases to be met with in Persian Literature, London: Routledge & Kegan Paul.
• ŞÜKUN, Z. (1984), Farsça-Türkçe Lûgat: Gencinei Güftar, Ferhengi Ziya, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• TARLAN, A. N. (1947), Edebî San’atler, İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası.
• TEKİN, Ş. (1960), Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlâh), Vap ģua ki atlıġ nom çeçeki sudur (saddharmapuŋēaríka-sūtra), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• TEKİN, Ş. (1976), Maytrısimit, Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma, Uygurca İptidaî Bir Dram (Burkancılığın Vaibhāŝika tarikatine âit bir eserin Uygurcası), Ankara: Sevinç Matbaası.
• TEKİN, T. (1994), Tunyukuk Yazıtı, Ankara: Simurg Yayınları.
• TEKİN, T. (2008), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TEKİN, T. (2013), Makaleler II: Tarihî Türk Yazı Dilleri, hzl. Emine YILMAZ, Nurettin DEMİR, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TEZCAN, S. & ZÜLFİKAR, H. (2014), Mahmut b. Ali – Nehcü’l-Ferādís, Uştmaĥlarnıij Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu), Metin, Dizin- Sözlük, Tıpkıbasım, tıp. bas. çeviriyazı Janos Eckmann, diz.-söz. Aysu Ata, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TOPARLI, R. & ARGUNŞAH, M. (2014), Mu’înü’l-Mürîd, İslâm, İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TULUM, M. M. & AZILI, K. (2015), Eski Uygurca Edgü Ögli Tigin Anyıg Ögli Tigin (İyi Niyetli Şehzade – Kötü Niyetli Şehzade), Burkancı Seyirlik Eser, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• TÜRK DİL KURUMU (1965), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, II C – D, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• UÇAR, E. (2009), Altun Yaruk Sudur V. Kitap, Berlin Koleksiyonundaki Fragmanların Transliterasyonu ve Transkripsiyonu, Açıklamalar ve Dizin, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dünyası Araştırmaları Ana Bilim Dalı, Türk Dili ve Lehçeleri Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• YILDIRIM, T. (2010), Hüseyin Baykara Divânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), İstanbul: Hat Yayınevi.
• YUNUSOĞLU, M. K. (2016), Budist Türk Çevresi Eserlerde Metaforlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YÜCE, N. (2014), Ebu’l-Ķāsım Cārullāh Maģmūd Bin ‘Omar Bin Muģammed Bin Aģmed Ez-Zamaĥşarí El-Hvārizmí, Mukaddimetü’l-Edeb, Ĥvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası: Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ZAJACZKOWSKI, A. (1961), Najstarsza Wesja Turecka, Ĥusräv u Šírín Qušba, Cześć III, Slownik, Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe.