ERKEN MODERN DÖNEM OSMANLI TOPLUMUNDA NAMUS ALGISINA DAİR BAZI GÖZLEMLER (KONYA ÖRNEĞİ)

Yıl 2019, Sayı: 45, 61 - 86, 30.04.2019

Cemal Çetin

https://doi.org/10.21563/sutad.636115

Cited By: 2

Öz

Osmanlı toplumunun kültürel kodlarını layıkıyla anlayabilmek genel ahlaka, adaba ve kanuna aykırı fiil ve davranışlar ile bunlara karşı geliştirilen tepkilerin masaya yatırılmasıyla mümkündür. Osmanlı’da bireylerin toplum içindeki saygınlıklarını etkileyen unsurları dar kalıpta düşünmemek gerekir. Bireyin karakteri, çevresiyle uyumu, onur ve şerefine yönelik saldırılara karşı tavrı onun namuslu birisi olup-olmadığına dair önemli ipuçlarıdır. Kişinin namuslu biri olup olmadığını toplumsal normlarla olan uyumu göstermektedir. Eğer kişi toplumsal normlara uyan ve kendisinden emin olunan biriyse, toplumsal hafızaya namuslu, tersi davranışlarda bulunanlar ise namussuz olarak kodlanmaktaydı. Konya Şer’iye Sicillerine dayanan bu çalışma; namuslu ve ahlaklı kişiler, toplumsal normlara saldıranlara karşı mücadele etmekte, en azından hukukî süreçte, büyük ölçüde de birbirilerine destek çıkmaktadırlar

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Toplumu, Duygu Tarihi, Algı Tarihi, Ahlak, Şeref, Küfür

Kaynakça

• I-Konya Şer’iyye Sicilleri (KŞS)
• 1, 7, 10, 11, 14, 19, 21, 25, 35, 37, 39, 42, 45, 46, 49, 51, 52, 53, 54, 55, 57.
• II-Kitap, Makale ve Yayınlanmış Belgeler
• ABACI, Nurcan (2001), Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nun Uygulanması (17. Yüzyıl), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ABACI, Nurcan (2005), “Osmanlı Kentlerinde Sosyal Kontrol: Araçlar ve İşleyiş”, Şinasi Tekin’in Anısına Uygurlardan Osmanlıya, İstanbul: Simurg Yayınları, 101-111.
• ABACI DÖRTOK, Zeynep (2006), “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh: 18. Yüzyıl Bursa Kadı Sicillerinden Örnekler ve Düşündürdükleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama, (20): 105-115.
• ABACI DÖRTOK, Zeynep (2014), “Tarihyazımında Yapısal Unutkanlık: Menhus Bir Mesele Olarak Küfürbazlar ve Küfür”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, (41): 71-84.
• AÇA, Mehmet (2005), “Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, (ed. Gürer Gülsevin-Metin Arıkan), 11-22.
• AÇIK, Turan (2013), “Yeminin İki Yüzü: Vicdanı ve Toplumsal Kanaat Arasında Osmanlı Bireyi”, History Studies International Journal of History, Prof. Dr. Halil İnalcık Armağanı, C. V (2): 1-19.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet (1991), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, C. III, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• AKMAN, Mehmet (2004), Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, İstanbul: Eren Yayınları.
• AKÖZ, Alaaddin (2006), Kanunî Devrine Ait 939-941 / 1532-1535 Tarihli Lârende (Karaman) Şer’iye Sicili, Konya: Tablet Kitabevi Yayınları.
• ALTINAY, Ahmet Refik (2000), Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı, (hzl. Abdullah Uysal), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ARTAN, Tülay (1993), “Mahremiyet: Mahrumiyetin Resmi”, Defter, (20): 91-115.
• BAER, Marc David (2016), Atmeydanı’nda Ölüm 17. Yüzyıl İstanbul’unda Toplumsal Cinsiyet, Hoşgörü ve İhtida, (çev. Pınar Yanardağ), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• BALAMİR, Rahşan Bektaş-GELGEÇ BAKACAK, Ayça (2009), “Modernitenin Sosyal Kontrol Söyleminin Değişen Görünümleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. XXVI (1): 33-48.
• BAYKARA, Tuncer (2002), “Konya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXVI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 182-187.
• BERKOWITZ, Eric (2013), Seks ve Ceza Arzuyu Yargılamanın Dört Bin Yıllık Tarihi, (çev. Orhan Düz), İstanbul: Kolektif Kitap Yayınları, 2. bs.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi (1975), Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C. III, İstanbul: Bilmen Yayınevi Yayınları.
• BLOK, Anton (1981), “Rams and Billy-Goats: A Key to the Mediterranean Cade of Honour”, Man, (16): 427-440.
• BOYAR, Ebru-FLEET, Kate (2014), Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi, (çev. Serpil Çağlayan), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÇAKIR, İbrahim Etem (2012), “XVI. Yüzyılda Ayntab’da Toplumsal Kontrol Aracı Olarak Mahalle Halkının Rolü”, Bilig, (62): 31-54.
• ÇETİN, Cemal, (2014a),“Anadolu’da Kapıya Katran Sürme Vak’aları: Konya Şer’iye Sicilleri Işığında Hukukî, Kültürel ve Toplumsal Boyutları (1645-1750)”, Turkish Studies, C. IX (1): 133-156.
• ÇETİN, Cemal, (2014b), “Osmanlı Toplumunda Mahalleden İhraç Kararları ve Tatbiki: Konya Örneği (1645-1750)”, Journal of History Studies, (6): 43-70.
• ÇİFTÇİ, Cafer (2010), “Osmanlı Taşrasında Yeniçerilerin Varlığı ve Askerlik Dışı Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama, (27): 27-57.
• DEMİR, Alparslan (2012), “Konya Şer‟iyye Sicillerinde Rıza Senedi Örnekleri (1659-1749)”, History Studies Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, C. IV, 31-46.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2001), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 18. bs.
• DOĞAN, Mehmet (2013), Doğan Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Yazar Yayınları, 24. Bs.
• DÜZBAKAR, Ömer (2003), “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (5): 97-108.
• DÜZDAĞ, M. Ertuğrul (2012), Kanunî Devri Şeyhülislâmı Ebussuud Efendi Fetvaları, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ERDOĞRU, M. Akif (2006), “Lefkoşa Şer’î Mahkeme Tutanaklarında Şetm (1580-1640)”, VIIIth International Congress on the Economic and Social History of Turkey (June 18-21, 1998, Bursa)/Papers, (ed. Nurcan Abacı), Morrisville: Lulu Press, 139-145.
• ERKEK, Salih (2009), “17. Yüzyılda Mardin Kadı Mahkemesine Yansıyan Küfür Davaları”, ACTA TURCICA, C. II (1): 52-60.
• ERTURHAN, Sabri (2001), “Kişisel Boyutlu Suçların Gizlenmesinin İslâm Ceza Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. V (2): 259-291.
• FARGE, Arlette (2007), “Aileler Şeref ve Gizlilik”, Özel Hayatın Tarihi III (Rönesans’tan Aydınlanma’ya), (haz. Philippe Aries-Georges Duby), (çev. Devrim Çetinkasap), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 635-674.
• FAROQHI, Suraiya (2000), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (çev. Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. bs.
• GÜNEŞ YAĞCI, Zübeyde (2005), “Osmanlı Taşrasında Kadınlara Yönelik, Cinsel Suçlarda Adalet Arama Geleneği”, Kadın 2000, C. VI (2): 51-81.
• HATTOX, Ralph S. (1984), Kahve ve Kahvehaneler Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’da Kökenleri, (çev. Nurettin Elhüseyni), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• HEYD, Uriel (1984), “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat”, (terc. Selâhaddin Eroğlu), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXVI, 633-652.
• IMBER, Colin (2004), Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, (çev. Murteza Bedir), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İÇLİ, Gönül (2011), Sosyolojiye Giriş, Ankara: Anı Yayınları.
• KAPLANOĞLU, Raif (2012), “Mahalle Hukukunda “Hüsn-i Hâl”, “Sû-i Hâl” ve Mahalleden İhraç Kararları”, Bursa Araştırmaları Dergisi, (36): 49-57.
• KARAGÖZ, Senem (2012), 1 No’lu Ayntab Şer’îyye Sicili Defteri Transkripsiyonu, Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• KARAGÖZ, Senem (2013), “Şer‘îyye Sicillerinin Türk Dili ve Kültürü Açısından Kaynak Değeri”, Yeni Türkiye Dergisi (Türkçe Özel Sayısı), (55): 452-460.
• KHOURY, Dina Rizk (2000), “Terlikler Kapıda mı, Kapalı Kapılar Ardında mı: Ev İçinde ve Kamusal Mekânda Musullu Kadınlar”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (ed. Madeline C. Zilfi), (çev. Necmiye Alpay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 101-121.
• KIVRIM, İsmail (2011), “17. yüzyılda Osmanlı Toplumunda Boşanma Hadiseleri (Ayıntâb Örneği; Talâk, Muhâla‘a ve Tefrîk )”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (10/1): 371-400.
• KOCAASLAN, Murat (2014), IV. Mehmed Saltanatında Topkapı Sarayı Haremi İktidar, Sınırlar ve Mimari, İstanbul: Kitap Yayınevi Yayınları.
• KONAN, Belkis (2011), “Osmanlı Hukukunda Tecavüz Suçu”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama, (29): 149-152.
• KUMRULAR, Özlem (2000), “İspanyol Altınçağı’nda Zina ve Normlardan Sapmalar”, Tarih ve Toplum, (193): 5-12.
• KÜÇÜK, Fatih-SAK, İzzet (2013), 14 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1080-1081 / 1669-1670): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf (1989), Lâle Devri’nde Konya, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• MAYDAER, Saadet (2002), Şer’iyye Sicillerine Göre Bursa’da Kadın (1575-1600), Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• MOHR, Melissa (2015), Küfür Etmenin Kısa Tarihi, (çev. Zeynep Dörtok Abacı), İstanbul: Aylak Kitap Yayınları.
• MUTAF, Abdulmecit (2007), “Osmanlı’da Zina ve Fuhuş Olaylarına Karşı Toplumsal Bir Tepki: Kapıya Katran Sürmek ve Boynuz Asmak”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Balıkesir, (ed. Bülent Özdemir-Zübeyde Güneş Yağcı), 93-104.
• OSMANAĞAOĞLU, Cihan (2008), “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Zina Suçu ve Cezası”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. LXVI, 118.
• ÖZCAN, Tahsin (2001), “Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi”, Marife, 1, Konya, s. 129-151.
• PEIRCE, Leslie (2000), “Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Toplumsal Cinsiyetle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (ed. Madeline C. Zilfi), (çev. Necmiye Alpay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 161-187.
• PEIRCE, Leslie (2005), Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, (çev. Ülkün Tansel), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• PEIRCE, Leslie (2012), “İnsan Kaçırmanın Namuslu ve Namussuz Halleri: Osmanlı Dünyasında Hükümdar, Eşkıyalar ve Kahramanlar”, Kebikeç, (34): 41-60.
• SAK, İzzet (2003), 10 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1070-1071 / 1659-1661) (Transkripsiyon), Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• SAK, İzzet (2007a), 11 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1071-1072 / 1661-1662), Konya: Kömen Yayınları.
• SAK, İzzet (2007b), 47 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1128-1129 / 1716-1717), Konya: Tablet Yayınları.
• SAK, İzzet-ÇETİN, Cemal (2008), 45 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1126-1127 / 1714-1715), Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları.
• SAK, İzzet-ÇETİN, Cemal (2014), Konya Kadı Sicili 50 (1138-1139 / 1726-1727), Konya: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• SAK, İzzet-SOLAK, İbrahim (2014), 53 Numaralı Konya Şer’iye Sicili ( 1148-1149 / 1736-1737), (Transkripsiyon ve Dizin), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi Yayınları.
• SOLAK, İbrahim-SAK, İzzet (2014), 38 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1103-1104 / 1692-1693), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi Yayınları.
• SONBOL, Amira (2000), “Osmanlı Mısır’ı ve Modern Mısır’da Tecavüz ve Hukuk”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (ed. Madeline C. Zilfi), (çev. Necmiye Alpay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 204-221.
• ŞENEL, Mustafa (2012, Kış), “Bilinçaltına Dayalı Etnik Küfürler”, Karadeniz Araştırmaları, (32): 137-154.
• TAYLOR, Shelley E. – vd. (2010), Sosyal Psikoloji, (çev. Ali Dönmez), Ankara: İmge Kitabevi.
• TEZCAN, Baki (2012), “Karanlığı Dağıtmak: Molla Ali’nin Yaşamı ve Eserleri Işığında 17. Yüzyıl Başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda “Irk” Siyaseti”, Osmanlı Dünyasında Kimlik ve Kimlik Oluşumu Norman Itzkowitz Armağanı, (çev. Zeynep Nevin Yelçe), (der. Baki Tezcan-Karl K. Barbır), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 91-116.
• TOK, Özen (2005), “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15): 155-173.
• ÜÇOK, Coşkun (1947), “Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Hukukuna Aykırı Hükümler III”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. IV (1-4): 48-73.
• WIESNER-HANKS, Merry E. (2014), Erken Modern Dönemde Avrupa 1450-1789, (çev. Hamit Çalışkan), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• YILMAZ, Fikret (2000, Kış), “XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mahremiyetin Sınırlarına Dair”, Toplum ve Bilim, (83): 92-110.
• YILMAZ, Fikret (2012, Nisan), “Zina ve Fuhuş Arasında Kalanlar Fahişe, Subaşıya Karşı”, Toplumsal Tarih, (220): 22-31.
• YÖRÜK, Doğan (2017, Güz), “XVI. Yüzyılda Konya Şehir Ekonomisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C. XLII, 355.
• YAŞA, Fırat (2017), Bahçesaray (1650-1675), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayımlanmamış Doktora Tezi).