NÂ’İLÎ’NİN GAZELLERİNDE “SİYAH” METAFORUNUN İZİNDE

Yıl 2019, Sayı: 45, 193 - 217, 30.04.2019

Nagehan Uçan Eke

https://doi.org/10.21563/sutad.636185

Cited By: 2

Öz

Kaynağını ışıktan alan renkler, tabiattaki unsurları renklendirmenin yanı sıra toplumsal ve kültürel alanda metaforlaşırlar. Bu bağlamda her toplum; kültürel, toplumsal, psikolojik, dinî, siyasî, ekonomik vb. değerlerine göre çağrışım yönünden renklere çok çeşitli manalar yükler. Üst bir dille yaratılan edebî eserlerde ise renkler, belirli bir atmosfer oluşturmada, karakterlerin fiziksel ve ruhsal tasvirleri ile yazarın duygu ve ruh hâlini ifade etmede mühim bir rol oynar. Klasik Türk şiirinin estetik anlayışı doğrultusunda Divan şairleri de, renklerin tasvirî ve metaforik özelliklerinden faydalanarak şiirlerine derinlik kazandırırlar. Bu renklerden “siyah”, dünya mitolojilerinde ve pek çok kültürde boşluk, büyü, ıstırap, karanlık, keder, korku, kötülük, ölüm, üzüntü, tahribat, yas vb. çağrışımları ile olumsuz bir metafor olarak tanımlanır. Esasen tabiattaki bütün renkleri soğurup yutarak oluştuğundan, bilimsel olarak “siyah” renk bile sayılmamaktadır. Belki de ışığın ve aydınlığın örtülmesiyle meydana gelmiş olması, ona atfedilen bütün bu olumsuz manaların en temel sebebidir.

Klasik Türk edebiyatının 17. yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden ve Sebk-i Hindî’nin kurucularından olan Nâ’ilî-i Kadîm de gerek yaratılışının bir dışavurumu olarak gerekse de bağlı bulunduğu üslûbun “ıstırap” temasının metaforu olarak “siyah”ı; kara bahtını, gamını, kederini, mutsuzluklarını ve ümitsizliklerini ifade etmede kullanmıştır. Çalışmada Nâ’ilî’nin Divan’ında yer alan gazeller, kavramsal metafor teorisi ışığında “siyah metaforu” bağlamında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Siyah, kavramsal metafor, gazel, Nâ’ilî-i Kadîm

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım (2016), Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• ALTUĞ, Fatih (2004), “Nâ’ilî’nin Gazellerinde Şiirsel Öznellik-1”, Zinhar, S. 1, s. 2-5.
• CEBECİ, Oğuz (2013), Metafor ve Şiir Dilinin Yapısal Özellikleri, İstanbul: İthaki Yay.
• CEBECİOĞLU, Ethem (2014a), “Nokta-i Süveydâ-3”, Altınoluk, S. 342, s. 26. http://dergi.altinoluk.com/index.php?sayfa=yillar&MakaleNo=d342s026m1 (16.11.2017)
• CEBECİOĞLU, Ethem (2014b), “Nokta-i Süveydâ-1”, Altınoluk, S. 339, s. 26. http://dergi.altinoluk.com/index.php?sayfa=yazarlar&yazar_no=189&MakaleNo=d339s026m1&AdBasHarf=&limit=0-15 (01.12.2017)
• ÇÜRÜK, Yasemin, (2017), “Türk Dilinde Renk Adları ve Renk Adlarına Gelen Ekler”, Renk Kitabı, edit. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yay., s. 201-230.
• ÇORUHLU, Yaşar (2010), Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yay.
• ERKAL, Abdülkadir (2009), Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Ankara: Birleşik Yay.
• İPEKTEN, Haluk (2007), Nâ’ilî (Hayatı, Sanatı, Eserleri), Ankara: Akçağ Yay.
• İPEKTEN, Haluk (1970), Nâ’ilî-i Kadîm Divanı, İstanbul: MEB Yay.
• LAKOFF, George, Mark Johnson (2015), Metaforlar (Hayat, Anlam ve Dil). çev. G.Y. Demir, İstanbul: İthaki Yay.
• LAKOFF, George, Mark Johnson (2005), Metaforlar (Hayat, Anlam ve Dil), çev. Gökhan Y. Demir, İstanbul: Paradigma Yay.
• ÖGEL, Bahaeddin (1984), Türk Kültür Tarihine Giriş VI, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• PALA, İskender (2003), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yay.
• PASTOUREAU, Michel (2016), Siyah / Bir Rengin Tarihi. İstanbul: Sel Yay.
• ŞAHİN, Kürşat Ş. (2011), “Sevgilinin Güzellik Unsurlarından Saç ve Saçın Âşık Üzerindeki Etkisi”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/3 Summer, s. 851-1867.
• ŞENÖDEYİCİ, Özer (2015), Nâilî Divanı Sözlüğü, İstanbul: Serüven Kitap.
• ZAVOTÇU, Gencay (2013), Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü, İstanbul: Kesit Yay.
• UÇAN EKE, Nagehan (2017), Klasik Türk Edebiyatında Metaforik Üslûp, Ankara: Akçağ Yay.
• UÇAN EKE, Nagehan (2014), Nâ’ilî’nin Gazellerinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yay.
• UÇAN EKE, Nagehan (2011), “Nâ’ilî’nin Âfitâb Redifli Gazelinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(30), 179-200.
• ULUDAĞ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
• https://www.google.com.tr/search?ei=IBn3WdbkLKyX6AT8ybqwBA&q=siyah+nedir&oq=siyah+nedir&gs_l=psy- b.3..0j0i22i30k1l9.1783.5154.0.5317.13.13.0.0.0.0.154.1316.0j11.12.0....0...1.1.64.psy-ab..1.12.1437.6..35i39k1j0i131k1j0i67k1j0i3k1j0i10k1.122.Sk4XrHSGd0w (30.10.2017)
• https://www.google.com.tr/search?
• biw=1152&bih=616&ei=vCb3WcOmHIzg6ASMvIDgBw&q=kara+nedir&oq=kara+nedir&gs_l=psyab.3..0i7i30k1l10.307042.309049.0.309802.6.6.0.0.0.0.166.533.0j4.4.0....0.
• ..1.1.64.psy-ab..2.4.531...0j0i67k1j0i131k1.0.ONMq1UrWQRQ (31.10.2017)
• http://www.bilgiustam.com/insanlarda-nadir-gorulen-goz-renkleri-nelerdir/ (01.11.2017)