YÛSUF HAKÎKÎ BABA’NIN ŞAİR VE ŞİİR ANLAYIŞI

Yıl 2019, Sayı: 46, 153 - 177, 31.08.2019

Kudret Safa Gümüş

https://doi.org/10.21563/sutad.556177

Öz

Poetika,
şairlerin şiirlerini oluştururken bağlı bulundukları şiir geleneği veya
ekolünün kurallarını ihtiva eden bir terimdir. Her şairin, bağlı bulunduğu şiir
geleneğini irdeleyerek şiir anlayışına yönelik çalışmaların yapılması, şairlerin
aynı zamanda zihin dünyalarını ortaya çıkarmak adına önem arz etmektedir. Dîvân
şiirine bakıldığında poetika konusu; tezkireler, dîvân dîbâceleri, bazı
mesnevîlerin ilgili bölümleri, kasidelerin fahriye bölümleri, gazellerin mahlas
beyitleri ile bazı poetik unsur barındıran beyitler üzerinden
incelenebilmektedir. Şairler, dîvânlarında şiirlerinin güzelliğini ve etkileyiciliğini vurgulamak için türlü sanatlar
ile oldukça fazla sayıda mazmuna başvurmuşlar, böylece şiir ve şaire dâir
görüşlerini eserlerine yansıtmışlardır.

Osmanlı
şairinin dünyaya bakışını ve dolayısıyla da şiirine hâkim olan tasavvufî bakış
açısını ortaya koyan eserler, aynı zamanda Osmanlı toplumunun zihniyet dünyasını
yansıtmaktadır. Mutasavvıf şairler, her şeyden önce şiirde mânânın olması
gerektiğini belirtmişler ve bu eksende hareket ederek eserlerini
oluşturmuşlardır. Şairler, şiirlerinin lafza bakılarak anlaşılamayacağını, mânâ
gözüyle şiire bakan âriflerin şiiri anlayacaklarını dile getirmişlerdir. Bu
meyanda her bir sûfi şairin şiir ve şaire bakışı incelenmeli ve özelden genele
giden bu yolda Osmanlı tasavvuf şiirinin poetikası bir bütün hâlinde ortaya
konulmalıdır.

Bu
çalışmada, mutasavvıf bir şair ve aynı zamanda Bayramî-Melâmîliğinin
Aksaray’daki temsilcisi konumunda olan Yûsuf Hakîkî Baba’nın şair ve şiir
anlayışına yönelik mülâhazaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu vesile ile
şairin dîvânı, kasidelerinin fahriye bölümleri, gazellerinin makta beyitleri
ile poetik nitelikli diğer beyit ya da bentleri bakımından taranmış, tespit
edilen örnekler çalışmamıza ışık tutmuştur. Yûsuf Hakîkî Baba’nın şair ve şiir
anlayışının tespitine yönelik olan bu çalışma, Bayramî-Melâmîliğinin mümessili
olan bir şairin gözüyle şiir ve şairin nasıl tanımlandığını ortaya koymayı
amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dîvân Şiiri, Tasavvuf, Poetika, Yûsuf Hakîkî Baba, Aksaray.

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Ahmed (1995), Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Âlîsi, İstanbul: Es-Seyyid Osman Hulûsî Efendi Vakfı Yayınları.
• ALTINOK, B. Yaşa (2012), Hacı Bayram-ı Velî (Bayramîlik- Melâmîlik), Ankara: Ahi Kitap.
• ARI, Ahmet (2005). “Şeyh Gâlib’in Poetikası”, Osmanlı Araştırmaları, Mehmed Çavuşoğlu Armağanı-II, XXVI, 53: 51-54.
• Bakara Sûresi, Erişim tarihi: 2018.8.10, http://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/124/117-ayet-tefsiri.
• BOZ, Erdoğan (1996), Hakîkî Divânı, Dil İncelenmesi: Kısmî Çevriyazılı Metin – Dizin, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• BOZ, Erdoğan (2009), Yûsuf Hakîkî Baba Dîvânı- Karşılaştırmalı Metin, Ankara: Aksaray İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• BOZ, Erdoğan (2011), Yûsuf Hakîkî Baba Divânı’ndan Seçmeler, Ankara: Aksaray Belediyesi Yay.
• BOZ, Erdoğan (2013), “Yûsuf Hakîkî ”, İslâm Ansiklopedisi, C. 44: 10-11.
• ÇAVUŞOĞLU, Ali (2001), Yûsuf Hakîkî ’nin Mahabbet-nâme’sinin Tenkitli Metni ve İncelenmesi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• ÇAVUŞOĞLU, Ali (2002), “Yûsuf Hakîkî’nin Tasavvuf Risâlesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13: 125-149.
• ÇAVUŞOĞLU, Ali (2004), Yûsuf Hakîkî ’nin Tasavvuf Risâlesi ve Metâliü’l-Îmân (İnceleme-Metin), Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Ali (2009), Mahabbet-nâme, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1981), “XVI. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı: Dîvân Edebiyatında Şiir Kavramı”, Çevren C.IX: 47.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (2017), Necâtî Bey Dîvânı’nın Tahlili, Ankara: Kitabevi Yayınları.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2002), Taşlıcalı Yahyâ’nın Yûsuf ü Zelîha’sında Şiirin Şiiri, Eski Şiirin Bahçesinde, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2002), Klâsik Edebiyatımızda Sanat ve Şiir Felsefesi (Poetika), Eski Şiirin Bahçesinde, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• DOĞAN, Muhammed Nur (2009), Fuzûlî’nin Poetikası, İstanbul: Yelkenli Yayınları.
• EKİCİ, Hasan (2018), “Yûsuf Hakîkî Baba’da Melâmet Mefhûmu” III. Uluslararası Aksaray Sempozyumu, 25-27 Ekim 2018, Aksaray Üniversitesi, Aksaray: Somuncu Baba Araştırma Merkezi Yayınları: 188-198.
• ERKAL, Abdulkadir (2009), Dîvân Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl) Ankara: Birleşik Yayınları.
• ERUL, Bünyamin (2002), “Keşfü’l-Hafâ”, İslâm Ansiklopedisi, C.25: 320-321.
• EVAT, Yılmaz (2008), “Yûnus Emre’nin Dîvânı’nda Yol Kavramı”, I. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu, 08-10 Ekim 2008, Aksaray Üniversitesi, Aksaray: Bildiri Kitabı: 348.
• IŞINSU, Tuba – İSEN, Durmuş (2007), “Fahriyeler Işığında Osmanlı Şiirinde İdeal Şairin Portresi”, Bilig, 43: 107-116.
• İsmâil b. Muhammed el-Aclûnî (1985), Keşfü’l-ḫafâʾ (nşr. Ahmed el-Kalâş), Beyrut.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1977), Türk Milli Kültürü, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enst. Yay.
• KARACA, Alaattin (2005), İkinci Yeni Poetikası, Ankara: Hece Yayınları.
• KARATAŞ, Turan (2009), “Poetik Düşünüşün Klâsik Şiirde Dile Getirilişi: Bâkî Dîvânı Örneği”, A.Ü Türkiyat Araştırmaları Enstitü Dergisi (Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı), 39: 449-457.
• KAYA, Bayram Ali (2012), “Necâtî Bey’in Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27: 143-218.
• KAYA, Bayram Ali (2016), “Necâtî Bey’in Şair Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 34: 149-214.
• KILIÇ, Mahmud Erol (1999), “İbnü’l-Arâbî”, İslâm Ansiklopedisi, C.20: 520-522.
• KILIÇ, Mahmud Erol (2004), Sûfi ve Şiir (Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası-11. Baskı), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Mehmet Ali Aynî (1343), Hacı Bayram-ı Veli, İstanbul.
• OVACIK, Zübeyir (2016), “XIV. Yüzyıl Anadolu Düşüncesinde Bir İyi(Mser)Lik Felsefesi Olarak Âşık Paşa’da Aşk Felsefesi”, Turkısh Studies, 11/2: 965-984.
• ÖNGÖREN, Reşat (2004), “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”, İslâm Ansiklopedisi, C.29: 441-448.
• ÖZTOPRAK, Nihat (2005), “Rûhî’nin Şiir Anlayışı”,Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 12: 101-136.
• ÖZTOPRAK, Nihat (2006), “Rûhî’nin Şair Anlayışı”, Osmanlı Araştırmaları, XXVIII: 93-122.
• PALA, İskender (2017), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ŞAHİNOĞLU, M. Nafiz (1991), “Ferîdüddîn Attâr”, İslâm Ansiklopedisi, C.4: 95-98.
• TATCI, Mustafa (1990), Yûnus Emre Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.