MANAVGAT YÖRESİNDE HALK HEKİMLİĞİ UYGULAMALARI

Yıl 2019, Sayı: 46, 195 - 219, 31.08.2019

Celal Görgeç

https://doi.org/10.21563/sutad.636747

Cited By: 3

Öz

Asırlar boyunca insanlar karşılaştıkları hastalık, ölüm gibi, yaşamlarını tehdit eden durumlar karşısında önleyici, iyileştirici yöntemler ve yaklaşımlar belirlemeye çalışmışlardır. Bu yöntemler genel bağlamda halk hekimliği olarak değerlendirilir. Günümüzde, sayıları azalmış olsa da, hâlâ çeşitli nedenlerle halk hekimliği yöntemlerine başvurulmaktadır. Bu çalışmada, Antalya ilinin Manavgat ilçesi merkez ve kırsal mahalleleri, yani köylerinde, bilinen ve uygulanan sağlıkla ilgili halk inanışları ile geleneksel iyileştirme yöntemleri konu edilmiştir. Çalışmamızda öncelikle araştırma alanına ilişkin bilgiler verilmiş, ardından yörede kullanılan halk hekimliği kavramları açıklanmış ve çalışmamızın odak noktası olan yöredeki sağlığa dair uygulanan gelenek, inanış ve aydaş bişirme, dutma dutma, köstek kesme, temre çizme, vb. uygulamalar ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Çalışmaya sağaltımlarda metafizik unsurlardan nasıl yararlanıldığı ve kullanılan şifalı bitkiler de eklenmiştir.

Çalışmanın sonunda halk kültürünün kent merkezinde, köylere göre daha çabuk unutulup kaybolduğu, köylerde ise eskisi kadar olmasa da kent merkezine göre daha canlı bir şekilde yaşadığı görülmüştür. Bu çalışmayla birlikte günümüzde kaybolmak üzere olan ve her geçen gün unutulan bu halk kültürü ürünleri ve uygulamaları kayıt altına alınmaya ve böylelikle geleceğe aktarılmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra karşılaştırmalı çalışmalara kaynaklık etmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk Hekimliği, Halk İnançları, Geleneksel İyileştirme Yöntemleri

Kaynakça

• A. Yazılı Kaynaklar
• ACAR, H. Volkan (2018), “Moğollardan Anadolu’ya Bir Halk Hekimliği Tedavi Yöntemi: Deriye Çekme”, Lokman Hekim Dergisi, 8 (1).
• ACIPAYAMLI, Orhan (1989), “Türk Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri (s. 1-9), Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• AK, Mehmet (2017), “Yörüklerde Halk Hekimliği”, The Journal of Academic Social Science Studies, (57).
• ALPTEKİN, Ali Berat (2010), “Türk Halk Hikâyelerinde Halk Hekimliği”, Millî Folklor (86).
• ANOHİN, A. V. (2006), Altay Şamanlığına Ait Materyaller, (Çev. Zekeriya Karadavut - Jannet Meyermanova), Konya: Kömen Yayınları.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2005), Yûsuf Hâs Hâcib Kutadgu Bilig, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• BAYAT, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• BAYTOP, Turhan (2007), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (3. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BORATAV, Pertev Naili (1994), 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• DEMİREL, Zübeyir (2014), Gündoğmuş (Antalya) İlçe Merkez Folkloru, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• EMEN, Huriye (2015), “Gazipaşa’daki Geçiş Dönemi ve Halk Hekimliği Pratiklerinde Orta Asya Türk Kültürü ve İnanç Sisteminin Tesirleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15 (1).
• ERCİLASUN, Ahmet Bican - AKKOYUNLU, Ziyat (2015), Kâşgarlı Mahmut Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, (2. Baskı) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2018), Dede Korkut Kitabı I-II: Giriş-metin-indeks-gramer-tıpkıbasım, (Birleştirilmiş 2. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKALP, Ziya (2012), “Halk Medeniyeti I Başlangıç”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (içinde, s. 465-468), Ankara: Grafiker Yayınları.
• GÖNENÇ, Alpaslan (2011), Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk Hekimliği İnanışları ve Halk Hekimliği, Konya: Selçuk Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• HUFFORD, David. J. (2007), “Halk Hekimleri”, (Çev. Mustafa Sever) Millî Folklor (73).
• KABDAŞLI, Sedat (2003), Manavgat 2002–2003 Envanteri, İstanbul: MATAB Yayınları.
• KAPLAN, Melike (2011), “Halk Tıbbının Kökenleri: Teşhisten Tedaviye Din ve Büyü İlişkisi”, Millî Folklor (91).
• KINACI, Cemile (2017), “Kazak Avulundan Kutlama Salonlarına, Popülerleşen Bir Kazak Geleneği: Tusavkeser Toyu”, Millî Folklor (115).
• KUMARTAŞLIOĞLU, Satı (2016), Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü, Konya: Kömen Yayınları.
• ÖGER, Adem (2010), “Tarsus ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Turkish Studies, 5(1).
• ÖZGEN, Zübeyde Nur (2007), Adana (Merkez) Halk Hekimliği Araştırması, Adana: Çukurova Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÖZTEK, Zafer (1992), Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SALİHOV, Ahat (2007), “Başkurt Şamanlarının Tedavi Usulleri”, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler (s. 83-89), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• SARI, Nil (2007), Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları: İstanbul.
• SÜMBÜLLÜ, Y. Ziya - ALTINIŞIK, M. Emin (2015), “Erzurum’da Yaşayan Ocak Kültürü I: İkra Kesmek ve Ayare Almak”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1).
• ŞİMŞEK, Ali (2013), Manavgat Yöresi Halk İnanışları, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük (11 b.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• UYSAL, Yavuz (2017), “Gazipaşa ve Alanya’da Halk Hekimliği Uygulamaları”, 2. Ulusal Yörük Türkmen Çalıştayı Bildiriler Kitabı (s. 42-65), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Yörük Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi (YÖRKAM).
• YAZGAN AKSOY, Duygu (2014), “Gelenekten Geleceğe Alternatif Tıp ve Şifa Algısı”, Geleneksel Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Uygulamalarına Uluslararası Bakış Konferansı Bildirileri, Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayını.
• YILDIZ, Ali (2010), Abideleri ve Kitabeleri ile Manavgat Tarihi, Antalya: MATSO Yayınları.
• B. Elektronik Kaynaklar
• Manavgat Belediyesi, “Manavgat Tarihçesi” (Erişim Tarihi: 06.06.2018), http://www.manavgat.bel.tr/tarihce.
• Harita Genel Komutanlığı. “İl ve İlçe Yüz Ölçümleri” (Erişim Tarihi: 02.02.2018), http://www.hgk.msb.gov.tr/images/urun/il_ilce_alanlari.pdf
• Türkiye İstatistik Kurumu, “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları” (Erişim Tarihi: 01.04.2019), https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
• C. Sözlü Kaynaklar
• Sözlü kaynaklar listesindeki bilgiler, kaynağın metin içinde geçen kısaltmasının ardından adı soyadı, doğum tarihi ve yeri ile mesleği (sosyal durumu) şeklinde sıralanmıştır.
• AG: Ayşe Görgeç, 1936, Bozahmetli (Manavgat), Halk hekimi (Ocaklı).
• AK: Abdülkadir Kök, 1945, Şişeler (Manavgat), Emekli öğretmen.
• FD: Fatma Demir, 1943, Gebece (Manavgat), Ev hanımı.
• FE: Fatma Evlice, 1959, Anamas (Isparta), Çakış-Taşağıl (Manavgat), Ev hanımı.
• FY: Fatma Yavaş, 1956, Tilkiler, Çolaklı (Manavgat), Ev hanımı.
• GU: Gülsüm Uslu, 1942, Sarılar (Manavgat), Ev hanımı.
• HG: Hüseyin Gevrek, 1950, Sarılar (Manavgat), Emekli.
• HK: Hüseyin Keçer, 1946, Saraçlı (Manavgat), Yörük.
• MG: Murat Görgeç, 1939, Yavrudoğan (Manavgat), Emekli.
• MŞ: Menekşe Şenol,1949, Saraçlı (Manavgat), Ev hanımı.
• SS: Sultan Selvi, 1933, Kemer (Manavgat), Ev hanımı.
• ÜG: Ümmühani Gül, 1944, Uzunkale (Manavgat), Ev hanımı.