RUS KAYNAKLARINA GÖRE SARIKAMIŞ HAREKÂTI

Yıl 2019, Sayı: 46, 279 - 302, 31.08.2019

Ramin Sadıgov

https://doi.org/10.21563/sutad.636866

Cited By: 3

Öz

29 Ekim 1914’te Osmanlı’ya ait iki savaş gemisinin Karadeniz kıyısındaki Rus şehirleri Odessa, Sevastopol, Feodosiya ve Novorossiysk’i bombalaması üzerine Rusya hükumeti, Osmanlı ile diplomatik ilişkilerin kesildiğini ilan ederek İstanbul’daki Rus elçilik heyetini derhal ülkesine geri çağırdı. 2 Kasım’da Çar Nikola bir manifesto yayınlayarak Osmanlı Devletine savaş ilan etti ve Rus Kafkas Ordusu’na sınırı geçerek Osmanlı ordusuna saldırma emri verdi. Böylece Osmanlı Devleti fiilen I. Dünya Savaşı’na girmiş oldu. Rusya’nın savaş ilan etmesinden sonra Doğu Anadolu bölgesinde iki taraf arasında çatışmalar başladı. Rusya’nın amacı Osmanlı III. Ordusunun üssü olan Erzurum’u ele geçirmekti. Bunun bilincinde olan Osmanlı Devleti bir plan hazırladı. Plana göre öncelikle Rusya bölgeden atılacak ve Kars ile Ardahan kurtarılacaktı. Ardından Güney Kafkasya’ya ilerlenerek Bakü ele geçirilecek ve Rusya tahakkümü altında yaşayan bütün Türk-İslam halkları Çarlık aleyhine isyana teşvik edilecekti.

Planı uygulamak için harekete geçen Osmanlı Devleti, 1914 yılının Aralık ayında oldukça riskli bir askeri operasyona karar verdi. Tarihe Sarıkamış Operasyonu diye geçen bu harekât yaklaşık 15 gün sürdü ve Osmanlı Devleti için büyük mağlubiyetle sona erdi. Bugün hala üzerinde büyük tartışmaların yapıldığı Sarıkamış Harekâtı hakkında Rus kaynaklarının verdiği bilgiler kuşkusuz çok önemlidir. Bu çalışmada arşiv kaynakları dışındaki Rus basını ve literatürünün Sarıkamış Harekâtı’na bakışı irdelenmiş, harekâtla ilgili görüşlerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Sarıkamış Harekâtı, Çarlık Rusyası, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Armeyskiy Vestnik, 25 Noyabr 1914, 30 Dekabr 1914.
• Moskovskiya Vedomosti, 19 Dekabr 1914; 24 Dekabr 1914.
• Reç, 12 Noyabr 1914; 21 Dekabr 1914; 24 Dekabr 1914.
• Russkiy İnvalid, 13 Noyabr 1914; 20 Dekabr 1914; , 23 Dekabr 1914; 24 Dekabr 1914; 1 Yanvar 1915; 9 Yanvar 1915; 13 Yanvar 1915.
• Sibirskaya Jizn, 23 Noyabr 1914.
• Soldatskiy Vestnik Şestoy Armiy, 5 Dekabr 1914; 31 Dekabr 1914.
• Soldatskiy Vestnik Petrogradskago Voennago Okruga, 24 Dekabr 1914; 31 Dekabr 1914.
• Veçerneye Vremya, 4 Yanvar 1915.
• Vestnik X. Armiy, 18 Dekabr 1914; 24 Dekabr 1914; 28 Dekabr 1914; 30 Dekabr 1914.
• Letopis Voynı (1914), N: 17, s. 272-275; (1915). N: 20, s. 316-320; N: 21, s. 330-338.
• Kaynak Eserler
• BERKMAN, Georgiy (1934), Sarıkamışskaya Operatsiya 12-24 Dekabrya 1914 Goda (Nekotorıye Dokumentı), Parij: İmprimerie Pascal.
• DUBENSKİY, Dimitriy (1915-1916), Ego İmperatorskoye Veliçestvo Gosudar İmperator Nikola Aleksandroviç v Deystvuyuşey Armiy: Noyabr –Dekabr 1914, Petrograd: İzdaniye Ministerstva İmperatorskogo Dvora.
• God Voynı: S 19-go İyulya 1914 G. Po 19 İyulya 1915 G. (1915), Moskva: İzdatelstvo D. Y. Mayakovskogo.
• KORSUN, Nikolay (1937), Sarıkamışskaya Operatsiya Na Kavkazskom Fronte Mirovoy Voynı V 1914-1915 Godu, Moskva: Gosudarstvennoye Voennoye İzdatelstvo Narkomata Oboronı Soyuza SSR.
• KORSUN, Nikolay (1946), Pervaya Mirovaya Voyna Na Kavkazskom Fronte, Moskva: Voennoye İzdatelstvo Ministerstva Voorujennıh Sil Soyuza SSR.
• MASLOVSKİ, Yevgeni (1933), Mirovaya Voyna Na Kavkazskom Fronte, Paris: Knıgoizdatelstvo Vozrojdeniye.
• NİKOLSKİY, Vladimir (1933), Sarıkamışskaya Operatsiya: 12-24 Dekabrya st. 1914 Goda, Sofia: Peçatnitsa Drevne Bulgaria.
• ZAYONÇKOVSKİ, Andrey (1939), Mirovaya Voyna 1914-1918 G. G., Tom I, Moskva: Gosudarstvennoye Voennoye İzdatelstvo Narkomata Oboronı Soyuza SSR.
• Araştırma Eserler
• AKSUN, Ziya Nur (2005), Enver Paşa ve Sarıkamış Harekâtı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BAŞAR, Zeki (1974), Ermenilerden Gördüklerimiz, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• BİNARK, İsmet (2001), Ermenilerin Türklere Yaptıkları Mezalim ve Soykırımın Arşiv Belgeleri, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Kafkas Cephesi: 3’ncü Ordu Harekâtı, (1993), Cilt II, Birinci Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• BONDARENKO, Vyaçeslav (2013), Geroy Mirovoy Voynı, Moskva: Molodaya Gvardiya.
• DEMİREL, Muammer (1996), Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri (1914-1918), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• DEMİRTAŞ, Asuman Arslan (2015), Rus Kaynaklarına Göre Sarıkamış Harekâtı, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ÇAKMAK, Fevzi (2011), Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekâtı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• ELİSEYEV, Fedor (2001), Kazaki Na Kavkazskom Fronte 1914-1917, Moskva: Voennoye İzdatelstvo.
• EYÜPOĞLU, İsmail (2006), “91. Yılında Sarıkamış Tarruzu”, Atatürk Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 31, s. 93-103.
• KARAL, Enver Ziya (1999), Osmanlı Tarihi: İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KERSNOVSKİY, Anton (1994), İstoriya Russkoy Armiy: 1915-1917, Tom 4, Moskva: İzdatelstvo Golos.
• KURAT, Akdes Nimet (1987), Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İstoriya SSSR: S Drevneyshih Vremen Do Nashih Dney, (1968), tom 6, Moskva 1968, İzdatelstvo Nauka.
• LARCHER, Maurice (2010), Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Cepheleri: Kafkas Harekâtı-I, Çev: Can Kapyalı, İstanbul: Omnia Yayınları.
• MALKOV, Viktor (1998), Pervaya Mirovaya Voyna: Prolog XX Veka, Moskva: İzdatelstvo Nauka.
• “Nikolay Nikolayeviç”, Sovetskaya Voennaya Ensklopediya, (1978), Tom 5, Moskva: İzdatelstvo Voenizdat.
• OLEYNİKOV, Aleksey (2016), Turetskiy Front Rossiy: 1914- 1917, Moskva: İzdatelstvo Veçe.
• ÖĞÜN, Tuncay –Sibgatullina Alfina (2013, Kasım), “Türklerin ve Rusların Gözüyle 100’üncü Yılına Girerken Karadeniz Baskını ve Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na Girişi”, History Studies, Volume 5, İssue 6, p. 89-111.
• ÖĞÜN, Tuncay (2014, Mayıs), “Turan Gazetesi Örneğinde Osmanlı Basınında Kafkas Cephesi’nin İlk Ayları ve Sarıkamış Harekâtı”, TYB Akademi Dergisi, Sayı 11, s. 69- 90.
• ÖĞÜN, Tuncay (2015, Temmuz-Aralık), “Kafkas Cephesinde Rus Ruleti: Sarıkamış Harekâtı”, Yeni Türkiye, Sayı 73, s. 765-794.
• ÖĞÜN, Tuncay (2015, Temmuz-Aralık), “Turan Yolunda Bir Serap: Çoruh Vadisi Harekâtının Ve Ardahan Baskınının Osmanlı Basınındaki Yansımaları”, Yeni Türkiye: Kafkaslar Özel Sayısı, Sayı 73, s. 806-820.
• ÖĞÜN, Tuncay (2016), “Sarıkamış Harekâtı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek Cilt 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, s. 476-479.
• ÖĞÜN, Tuncay (2018), “Köprüköy ve Azap Muharebelerinin Osmanlı Basınındaki Yansımaları”, Osmanlı Hakimiyetinin 500. Ve Kurtuluşun 100. Yılında Uluslararası Erzurum Sempozyumu, 12-13 Mart 2018, Erzurum: Erzurum Teknik Üniversitesi Yayınları: s. 678-691.
• ÖĞÜN, Tuncay (2018, Bahar), “I. Dünya Savaşı Başlarında Osmanlı Basınında Rusya Müslümanları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (97), s. 81-108.
• “Sarıkamışskaya Operatsiya 1914-1915” (1955), Bolşaya Sovetskaya Ensklopediya, Tom 38, Moskva: Gosudarstvennoye Nauçnoye İzdatelstvo “Bolşaya Sovetskaya Ensklopediya”, s. 124-125.
• “Sarıkamışskaya Operatsiya”, Sovetskaya İstoriçeskaya Ensklopediya, (1969), Tom 12, Moskva: İzdatelstvo Sovetskaya Ensklopediya, s. 563.
• STROKOV, Aleksandr (1974), Voorujennıye Silı İ Voennoye İskusstvo V Pervoy Mirovoy Voyne, Moskva: Voennoye İzdatelstvo Ministerstva Oboronı SSSR.
• ŞEFOV, Nikolay (2006), Bitvı Rossiy, Moskva: İzdatelstvo ACT.
• ŞİROKORAD, Aleksandr (2009), Rusların Gözünden 240 Yıl Kıran Kırana Osmanlı-Rus Savaşları, çev: Nergize Turaeva, İstanbul: Selenge Yayınları.
• ŞİŞOV, Aleksey (2004), Yudeniç: General Suvorovskoy Şkolı, Moskva: İzdatelstvo Veçe.
• TEKİR, Süleyman (2015), “Sarıkamış Harekâtı’nda Türk ve Rus Kayıpları”, Yeni Türkiye: Kafkaslar Özel Sayısı III, Sayı 73, s. 795-805.
• YÜKSEL, Mevlüt (2006), Birinci Dünya Savaşı’nda Erzurum’un Rus İşgaline Düşüşü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).