ESKİ UYGURCA CHENG WEISHI LUN TEFSİRİNE İLİŞKİN FRAGMANLAR (6. VE 8. YAPRAKLAR)

Yıl 2019, Sayı: 47, 97 - 113, 19.12.2019

Uğur Uzunkaya Tümer Karaayak

https://doi.org/10.21563/sutad.855780

Öz

Eski Uygur edebiyatı temelde dinî metinlerin tercümesi ile meydana gelmiştir. Budizm, Manihaizm ve Hristiyanlık gibi dinlerin kutsal metinlerinin Eski Uygurcaya tercümeleri dönemin dili, dini, söz varlığı ve Türkçe terim türetme faaliyetleri gibi birçok meseleye ışık tutmaktadır. Bu çalışmanın konusunu oluşturan metin Budizmin Mahāyāna ekolünün Yogācāra sistemi temelinde gelişen Faxiang (法相宗) ekolüne aittir. Mahāyāna ekolünün Mādhyamaka ile birlikte iki felsefi sisteminden birisini oluşturan Yogācāra; Asaṅga ve Vasubandhu tarafından sistemli bir hâle getirilmiş ve geliştirilmiştir. Yogācāra ekolüne eserleriyle büyük katkı sağlamış olan Vasubandhu’nun kaleme aldığı Triṃśikā-vijñaptimātratā adlı eseri ise Faxiang ekolünün kurucusu Xuanzang’ın (玄奘) tam bir tercüme olmayan ancak hem Triṃśikā ve hem de onun üzerine yazılan on mensur tefsirden hareketle kaleme aldığı Cheng weishi lun (成唯識論) ‘Salt Bilinç Teorisi Üzerine Söylem’ adlı eserine kaynaklık etmiştir. Bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda derleme türünden bir yazmanın 21. bölümünün 6. ve 8. yaprağını oluşturan Mainz 2 (T I D) ve U 1374a (T I D 1) arşiv numaralı fragmanlar da Xuanzang’ın Cheng weishi lun adlı eserinin bir tefsirinin Eski Uygurcaya tercümesinden parçaları oluşturmaktadır. Bu çalışma evvela Cheng weishi lun ve Faxiang ekolüne kadarki Budizm hakkında bir girişle başlayacak ve sonrasında bahsi geçen fragmanların yazı çevirimi, harf çevirimi, tercümesi, metne ilişkin notları ve sözlüğü ile analitik dizini sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Triṃśikā-vijñaptimātratā,, Cheng weishi lun, Vasubandhu, Xuanzang

Kaynakça

• AUFFARTH, Christopf, KIPPENBERG, Hans G. – MICHAELS, Axel (ed.) (2006), Wörterbuch der Religionen, Stuttgart: Kröner.
• BUSWELL, Robert E. (ed.) (2004), ‚Madhyamaka School‛, Encyclopedia of Buddhism, Volume Two: M-Z. Appendix, Index. New York: Macmillan Reference USA, Thomson Gale: 479a-485b.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford at the Clarendon Press.
• COOK, Francis H. (1999), Three texts on Consciousness Only. Demonstration of Consciousness Only by Hsüan-tsang. The thirty verses on Consciousness Only by Vasubandhu. The Treatise in Twenty Verses on Consciousness Only by Vasubandhu. Translated from the Chinese of Hsüan-tsang (Taishō Volume 31, Numbers 1585, 1586, 1590), California. (BDK English Tripiṭaka 60-I, II. Vol. II).
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism, www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 25.08.2019).
• DEEG, Max (2013), ‚Yogācāra‛, Religion Past & Present. Encyclopedia of Theology and Religion, ed. Hans Dieter Betz, Don S. Browning, Bernd Janowski, Eberhard Jüngel. Volume XIII Tol-Zyg. Leiden & Boston: Brill: 653.
• EDGERTON, Franklin (1953), Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary, c. II: Dictionary. New Haven: Yale University Press.
• GHARIB, B. (1995), Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan.
• GILES, Herbert A. (1912), A Chinese-English Dictionary, Part I-II. 2. bs. Shanghai/London: Kelly and Walsh.
• GOLD, Jonathan C. (2014), Paving the Great Way: Vasubandhu’s Unifying Buddhist Philosophy, New York: Columbia University Press.
• HARVEY, Peter (2013), An Introduction to Buddhism. Teaching, History and Practices, 2nd Edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• HIRAKAWA, Akira (1990), A History of Indian Buddhism. From Śākyamuni to Early Mahāyāna, Translated and edited by Paul Groner, Hawaii: University of Hawaii Press.
• HIRAKAWA, Akira (1997), A Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary, Tōkyō: Reiyukai.
• Japanese-English Buddhist Dictionary (1979), Tōkyō: Daitō Shunppansha.
• KAUP, Michael (2018), Vasubandhu’s Mind Only Verses, Glimpses of a Biography: Vasubandu’s Viṃśatika and Triṃśikākārikā, Colorado: Naropa University, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• LUSTHAUS, Dan (2017), ‚Vasubandhu/Xuanzang and The Problem of Consciousness‛, Consciousness and the Great Philosophers. What would they have said about our mind-body problem? ed. Stephen Leach and James Tartaglia. London & New York: Routledge: 28-36.
• MACDONALD, Anne (2010), ‚Mādhyamika‛, Religion Past & Present. Encyclopedia of Theology and Religion, ed. Hans Dieter Betz, Don S. Browning, Bernd Janowski, Eberhard Jüngel. Volume VII Joh-Mah. Leiden & Boston: Brill: 707-708.
• Mainz 2 (T I D): [recto:] http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0002_seite2.jpg (Erişim tarihi 25.08.2019) ve *verso:+ http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0002_seite1.jpg (Erişim tarihi: 25.08.2019)
• MILLS, Ethan (2017), ‚External-World Skepticism in Classical India: The Case of Vasubandhu‛, International Journal for the Study of Skepticism: 1-26.
• MONIER-WILLIAMS, Monier (1899), A Sanskrit-English Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
• ÖLMEZ, Mehmet (2017) ‚Eski Uygurca İkilemeler Üzerine‛, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65/2: 243-311.
• ÖZERTURAL, Zekine (2012), Alttürkische Handschriften Teil 16: Mahāyāna-sūtras und Kommentartexte, Stuttgart: Franz Steiner. (Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland. XIII, 24.)
• RÖHRBORN, Klaus (1977-1998), Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, 1-6. Wiesbaden: Steiner.
• RÖHRBORN, Klaus (2010), Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - äzüglä-. Stuttgart: Steiner.
• SCHARLIPP, Wolfgang (1986), ‚Fragmente eines uigurischen Kommentars zur Triṃśikāvijñaptimātratāsiddhi des Vasubandhu‛, Ural-altaische Jahrbücher, Neue Folge 6: 122-136.
• SHŌGAITO, Masahiro (2014), The Uighur Abhidharmakośabhāṣya preserved
• SIDERITS, Mark (2007), Buddhism as Philosophy: An Introduction, Indianapolis: Hackett Publishing Co.
• Taishō 1585, cilt 31: http://21dzk.l.u-tokyo.ac.jp/SAT2015/T1585_.31.0046a03:0046a03.cit (Erişim tarihi: 25.08.2019)
• TOLA, Fernando – DRAGONETTI, Carmen (2005), ‚Philosophy of Mind in the Yogacara Buddhist Idealistic School‛, History of Psychiatry, 16/4: 453-465.
• TZOHAR, Roy (2011), Metaphor (Upacāra) in Early Yogācāra Thought and Its Intellectual Context, New York: Columbia University, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• U 1374a (T I D 1): *recto:+ http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1374abseite2.jpg (Erişim tarihi: 25.08.2019) ve [verso:+ http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1374abseite1.jpg (Erişim tarihi: 25.08.2019)
• WESTERHOFF, Jan (2009), Nāgārjuna’s Madhyamaka. A Philosophical Introduction, Oxford: Oxford University Press.
• WILLIAMS, Paul (2009), Mahāyāna Buddhism. The Doctrinal Foundations, 2. baskı, London New York: Routledge.