ÂŞIKLIK GELENEĞİNİN GÜNCEL DURUMU VE ÂŞIKLAR ÜZERİNE BAZI TESPİTLER

Yıl 2019, Sayı: 47, 127 - 144, 19.12.2019

Azem Sevindik

https://doi.org/10.21563/sutad.855783

Cited By: 2

Öz

Âşıklık geleneği, Türkoloji araştırmalarının belki de en çok çalışılan alanlarından birisidir. Türk kültür ekolojisinin önemli bir unsuru olan bu gelenek, dini-ritüelistik kökenlerinden eğlence tasarımlarının nesnesi olduğu sürece değin bir şekilde ayakta kalmasını bilmiş, yine sosyokültürel bağlamda statü sahibi bilge şairler olan âşıklar da bu yolda çaba sarf etmiş, belirli ölçülerde çeşitli kültür ortamlarına, bu ortamların unsurlarına ve halkın/yöneticilerin reflekslerine bir ölçüde uyum sağlayabilmişlerdir. Araştırma, pek çok sanatsal organizasyon ve gelenekte olduğu gibi, belirli sosyokültürel bağlama, geleneği takip eden, yaşatan ve bilen katılımcı kitlesine, ekonomik bir arka plana ve destekleyici patronlara ihtiyaç duyan âşıklık geleneğinin geçmişi ve güncel durumu üzerine bazı tespitleri içermektedir. Bu tespitlerse, geleneğin öznesi olan âşıklar, geleneğin ikincil dereceden taşıyıcıları olan katılımcı kitle ve bağlam, kültürel organizasyonları destekleyicisi patronlar ve koşullar üzerinden gerçekleştirilecektir. Nihayetinde âşıklık geleneğinin bazı olumlu ve olumsuz nitelemelere muhatap olduğu, kendisini mevcut şartlar ve meseleler bağlamında güncellemekte problemler yaşadığı, elektronik kültür ortamıyla birlikte geçmişte haber kaynağı olma, tarihsel hafıza taşıyıcılığı, gerçekleştirilen bir kültürel eylemi uğurlu/bereketli kılma ve bilgelik gibi özellikleri olan âşıkların statü kaybına uğradıkları, geleneksel icra törenlerinde ve usta-çırak ilişkisinde bazı değişiklikler yaşandığı, şimdilerde yaygın olarak atışmalar (taşlamalar/takılmalar) üzerinden tanınır/bilinir olan geleneğin medya patronlarınca eğlence kültürünün bir unsuru olarak kabul edildiği, gelenekte kahvehane-köy odası-sağdıç geceleri temelli eril icra tavrından vazgeçilerek radyo-televizyon-internet ortamı merkezli yeni hitap, söylem ve konulara yönelindiği, kentlerden kopamayan âşıkların yerel tavırlardan da bir türlü vazgeçemedikleri anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âşık, gelenek, katılımcı, bağlam, icra

Kaynakça

• ARI, Bülent (2009), Adana’da Geçmişten Bugüne Âşıklık Geleneği (Karacaoğlan-1966), Adana: Altın Koza Yayınları.
• BAŞGÖZ, İlhan (1977), ‚Halk Edebiyatı ve Folklor‛, Milliyet Sanat Dergisi, (216).
• BECKER, Howard S. (2013), Sanat Dünyaları (Çev.: Evren Yılmaz), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BRİGGS, Asa (2007), ‚Kültür‛, (Çev.: Sevim Kebeli), Millî Folklor, (74): 99-103.
• BORATAV, Pertev Naili ve FIRATLI, Halil Vedat (1943), İzahlı Halk Şiiri Antolojisi, Ankara: Maarif Matbaası.
• BORATAV, Pertev Naili (2015), Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• ERCİLASUN, Bilge (2004), Servet-i Fünûnda Edebî Tenkit, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2011), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜNAY, Umay (2005), Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İNALCIK, Halil (2016), Şâir ve Patron Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme, İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• SAKOĞLU, Saim (2014), Âşık Edebiyatı Araştırmaları, Konya: Kömen Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1962), Türk Sazşairleri, Ankara: Milli Kültür Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1976), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• NAMIK KEMAL (1969), Mukaddime-i Celâl, Celaleddin Harzemşah, İstanbul.
• ÖZARSLAN, Metin (2001), Erzurum Âşıklık Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZDEMİR, Nebi (2008), Medya Kültür ve Edebiyat, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• ÖZDEMİR, Nebi (2017), Kültür Bilimi ve Yönetimi, Ankara: Grafiker Yayınları.
• PERRİN, Michel (2011), Şamanizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• REİNHARD, Ursula ve PİNTO, Tiago de Oliveira (2019), Türk Âşık ve Ozanları, (Çev.: Elif Damla Yavuz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2001), 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• TOLASA, Harun (1983), Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Şair Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TÜRK, M. Taner (2018), Edebiyat ve Şölen (Aktör, Mekân ve Ritüel), Konya: Çizgi Kitabevi.
• URL 1: https://www.youtube.com/watch?v=2VkE1BfYtaA
• URL 2: https://www.youtube.com/watch?v=GRHFBFmMJW8
• URL 3: https://www.youtube.com/watch?v=RWbzEYdwZ_Q
• URL 4: https://www.youtube.com/watch?v=F1Kz7zx27uU
• URL 5: https://www.youtube.com/watch?v=U4m6_Yd0wGM
• URL 6: https://www.youtube.com/watch?v=HFohT-Dn7UI
• URL 7: https://www.youtube.com/watch?v=zS4q2rZ7cEY
• URL 8: https://www.youtube.com/watch?v=J5z20M4N0Wc.