AFGANİSTAN TÜRKMENLERİNİN ERSARI AĞZINDA ESKİCİL KELİMELER

Yıl 2020, Sayı: 48, 13 - 26, 20.04.2020

Savaş Şahin

https://doi.org/10.21563/sutad.856385

Öz

Türkmenlerin Afganistan’a yerleşmesi büyük gruplar halinde Selçuklular ve daha sonra da yine büyük kitleler halinde Ekim Devrimi’nden sonra olmuştur. Ersarı Türkmenleri savaş, açlık, kuraklık vb. sebeplerle ata toprakları olan Türkmenistan’dan ayrılarak yine atalarının toprakları olan eski adıyla Güney Türkistan olan Afganistan’ın kuzeyine göç etmişlerdir. Göç ettikleri coğrafyanın eski bir Türk yurdu olması, bölgede asırlardan beri Türkçe konuşulması, özellikle Çağatay Türkçesinin yazı dili olması Türkmenlerin dillerini koruma konusunda işlerini kolaylaştırdı. Bölgede Farsça’nın egemen dil olmasına rağmen Türkmenler dillerini korumayı başarabilmiştir. Afganistan Türkmenlerini en büyük boyunu oluşturan Ersarı ağzında arkaik yani eskicil kelimelerin korunması dikkat çekicidir. Ersarı ağzında yaşayan bu eskicil kelimelerin bir kısmı ses değişimine uğramış, bir kısmı ise herhangi bir ses değişimine uğramadan olduğu gibi korunmuştur.
•

Anahtar Kelimeler

Sözcükbilim,eskicil kelimeler, Ersarı ağzı, Türkmen Türkçesi, Afganistan

Kaynakça

• Ahanov, K. (2013). Dil biliminin esasları. Ankara: TDK Yay.
• Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil (Ana çizgileriyle dilbilim). 3. c., Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.: 439.
• Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü I. İstanbul: MEB Yay.
• Amansarıyev, C. (1970). Türkmen dialektologiyası. Aşgabat.
• Ata, A. (1997). Kısasü’l-enbiya (Peygamber kıssaları), II cilt, giriş, metin, tıpkıbasım, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: 681-1, 2.
• Ata, A. (1988a). Mukaddimetü’l – edeb. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay: 535.
• Ata, A. (1998b). Nehcü’l-feradis, dizin-sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.: 518.
• Ata, A. (2002). Harezm altınordu Türkçesi. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:36, İstanbul: Kitap Mat.
• Atalay, B. (2006). Divanü lûgat-it Türk, IV Cilt. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: 521.
• Atanıyazov, S. (1994). Şecere, Türkmeniŋ näsli daragtı. Aşgabat: Turan.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yay.: 260.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London: Oxford At The Clarendon Press.
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Bas.
• Eraslan, K. (1999). Mevlana sekkâkȋ divanı. Ankara: TDK Yay.
• Eraslan, Kemal – vd. (1979). Kutadgu bilig III-indeks. Ankara:Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.: 47.
• Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2014). Dȋvânu lugâti’it-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Erol, H. A. (2008). Eski Türkçeden eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gabaın, A. V. (2007). Eski Türkçenin grameri. (M. Akalın, Çev.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.: 532.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ölmez, Z. K. (1996). Şecere-i terakime. Ankara: Simurg Yay.
• Karaağaç, G. (1997). Lutfȋ divanı. Ankara: TDK Yay.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Gülistan tercümesi. Ankara: TDK Yay.
• Karasoy, Y. (1998). Şiban han dîvânı (inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım). Ankara: TDK Yay.
• Kıyasowa, G. & Geldimıradow, ve A. Durdıyew H. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Aşgabat: Türkmen Döwlet Neşiryat Gullugı.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Kunos, D. I. (1902). Şejx sulejman efendi’s çagataj-osmanisches wörterbuch. Budapest.
• Nadelyayev, V. & Nasilov, D. M. (1969). Drevetyurskiy slovar. Leningrad:Akademiya Nauk CCCR İnstitut Yazıkoznaniya.
• Ölmez, M. (2003). Çağataycadaki eskicil öğeler üzerine. Mustafa Canpolat Armağanı, 135-142.
• Özkan, N. (2007). Türk dilinin yurtları. Ankara: Akçağ Yay.
• Özönder, S. B. (1996). Muhakemetü’-l-lugateyn. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.: 656.
• Radloff, W. (1905). Opıt slovarya tyurksih nareçiy (versuch eines wörterbuches der Türk dialekte), I. (1893), III (1905), S. Petersburg.
• Sevortyan, E. V. (1974). Etimologiçeskiy slovar tyurskih yazıkov-I. Moskova.
• Tekin, T. & Ölmez, M., & Ceylan, E., & Ölmez, Z. ve Eker, S. (1995). Türkmence-Türkçe sözlük. Ankara: Simurg Yay.
• Toparlı, R. & Vural, H., ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Vardar, B. (2001). Dilbilimin temel kavramları ve ilkeleri. İstanbul: Multılıngual Yay.
• Vardar, B. (2010). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul:Multılıngual Yay.
• Yüce, N. (1988). Mukaddimetü’l edeb, giriş, dil özellikleri, metin, indeks. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.:535.
• Yücel, B. (1995). Bâbür dȋvânı. Ankara:TDK Yay..