ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2020, Sayı: 49, 1 - 23, 21.08.2020

Mustafa Yıldız

https://doi.org/10.21563/sutad.857421

Cited By: 1

Öz

Türk dili 15. yüzyıl başından 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar doğuda Çağatay Türkçesi batıda Osmanlı Türkçesi adıyla varlığını sürdürmüştür. Aşağı yukarı 20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren de bugünkü Türk yazı dillerinin şekillenme süreci ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu süreç, siyasî istikrara bağlı olarak Türk dilinin Batı kolunda daha kesintisiz ve istikrarlı olmuş; buna karşın Doğu kolunda ise devlet erkinin kaybolması ile birlikte bir mahallîleşme ve ortak yazı dili zemininin bozulması ile sonuçlanmıştır. Bu durumun dil üzerindeki etkilerini, Çağatay Türkçesinin çöküş dönemi olarak da kabul edilen 17-19. yüzyıllar arasındaki metinlerde takip etmek mümkündür.
İncelemeye konu olan bu metin 1719 tarihli küçük bir neseb-namedir. Konusu Edige’nin büyük atası olan ve Nogaylar arasında Baba Tükles adıyla bilinen Sadr Ata’nın nesebi üzerine-dir. Eserin yazarı veya müstensihi Nurullâh bin ‘Ubeydullâh es-Sıddîk el-Hârizmî’dir. Bu isim hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi mevcut değildir. Metin, Berlin'deki Staatsbibliothek zu Berlin-Preussischer Kulturbesitz kütüphanesinde, Abu'l-Ghāzī’nin Šeğere'i Türki adlı eserinde kayıtlıdır. Eserin dili Çağatay Türkçesi ile yeni yazı dilleri arasında geçiş özelliği göstermektedir. Zengin bir dil malzemesine sahiptir.

Anahtar Kelimeler

el-Harezmî, Çağatay Türkçesi, Baba Tükleş,, Nogay,, Özbek Han

Kaynakça

• Abu'l-Ghāzī Bahādur Khān < Chiwa Chan> Šeğere'i Turki , 1150 [1737]
• Baskakov, N. A. (1963). Ногайско-Русский cловарь, Moskva: Государственное Издательство Иностранных И Национальных Словарей.
• Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-idrâk li-lisân al-atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Deweese, D. (1994). Islamization and native religion in the golden horde: Baba Tükles and conversion to Islam in historical and epic tradition. Pennsylvania: . Penn State University Press.
• Eckmann, J. (1964). Memluk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına dair. TDAY, Ankara, s. 35–41.
• Eckmann, J. (1988). Çağatayca el kitabı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Eckmann, J. (1996). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine araştırmalar, (Yayına Hazırlayan: Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eraslan, K. (1970). Doğu Türkçesinde ek uyumsuzluğuna dair. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 18, s. 113-124.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2019). Arap harfli Türkçe tarihî metinler nasıl okunmalı?. V. Sümer & O. Kabadayı & O. Hanayi (Ed.), Uluslararası Türkçe Tarihî Metin Araştırmaları Sempozyumu (Metin Yayımı, Kataloglama, Dijitalleştirme) Bildirileri içinde (s. 95-102). Almatı: Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü (Erı).
• Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Gülistan tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dıykanov, K. (2005). Baytursunov’un 125. yıl dönümüne armağan Kırgız dili ve Akmat Baytursunov. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies Cilt: V, Sayı 2, Sayfa: 325-334.
• Öner, M. (1988). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, R. (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. & Ölmez, M. (1999), Türk dilleri-giriş. İstanbul: Simurg Yayınevi.
• Tosun, N. (2012). Çağatayca yazılmış menâkıpnâmeler. İslâmî Türk Edebiyatı Sempozyumu, 2012, s. 437-454.