BİNGAZİ’DE MEYDANA GELEN KURAKLIK VE ETKİLERİ: KITLIK VE GÖÇ (1892-1893)

Yıl 2020, Sayı: 49, 451 - 474, 21.08.2020

Metin Menekşe

https://doi.org/10.21563/sutad.857535

Öz

Farklı iklimleri ve arazi şartlarını bünyesinde barındıran Osmanlı Devleti, hiçbir zaman doğal afetlere uzak kalamamıştır. Osmanlı coğrafyasında görülen kıtlıklar, depremler, yangınlar, çekirge istilaları, şiddetli yağmurlar ve kışlar, insan hayatını ciddi şekilde tehdit etmiştir. Nitekim bu doğal afetlerden biri olan kuraklık, etkili olduğu bölgede kırsal hayatı ve bu alandaki iktisadi faaliyetleri önemli derecede etkilemiştir. Bu çalışmada, 1892-1893 yıllarında Bingazi’de görülen kuraklık ve bunun halka yansıması üzerinde durulmuştur. Nitekim Bingazi’de tarihin değişik dönemlerinde kuraklık ve buna bağlı olarak kıtlık olaylarıyla karşılaşılmıştır. Yaşanan bu hadiseler tarımsal üretimi etkilemiş ve tarım alanında geçimini sağlayan ahaliyi zor durumda bırakmıştır. Zor şartlar altında yaşam mücadelesi veren ahaliden bir kısmı ise kuraklık olaylarının yaşanmadığı kasabalara ya da çevre vilayetlere göç etmek zorunda kalmıştır. Bu süreçte hem merkezi yönetimden hem de çevre vilayetlerden bölgeye yemeklik ve tohumluk zahire gönderilmesine çalışılmıştır. İhtiyaç sahibi ahalinin bulunduğu mahallerde yardım komisyonlarının kurulması, yardım biletlerinin basılması, zengin insanların yardımlarının sağlanması, bazı vergilerin ertelenmesi gibi yollara başvurularak kuraklıkla mücadele edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bingazi, Kuraklık, Kıtlık, Zorunlu Göç, Yardımlar.

Kaynakça

• BOA, Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Odası Evrakı (A. MKT. MHM), nr. 531/4.
• BOA, Babıâli Evrak Odası (BEO), nr. 8220; 100/7486; 102/7578; 105/7820; 107/7956; 149/11152; 239/17907; 3277/245706; 3416; 256134; 347/25982; 47/3495; 82/6103; 84/6299; 82/6103; 107/7956; 110/8220; 347/25982.
• BOA, Dâhiliye Nezareti Muhacirin Komisyonu Evrakı (DH. MHC), nr. 48/71.
• BOA, Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (DH. MKT), nr. 2024/93; 2031/40; 1414/75; 1423/26; 1989/95; 2007/116; 2009/12; 2014/16; 2014/18; 2016/57; 2020/19; 2038/60; 2049/62; 2614/68; 46/24; 9/11; 62/11; 7/17; 7/41; 7/41; 9/11; 9/11.
• BOA, Dâhiliye Nezareti Şifreli Evrakı (DH. ŞFR), nr. 392/124; 395/62.
• BOA, Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK), nr. 33/74.
• BOA, Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Komisyonlar Maruzatı (Y. PRK. KOM), nr. 8/50.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 118. İn’ikâd, Devre 1, Cilt 6, İçtimai Sene 2, 7 Haziran 1326/20 Haziran 1910 Pazartesi Oturumu.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 37. İn’ikâd, Devre 1, Cilt 2, İçtimai Sene 2, 26 Kânunusani 1325/8 Şubat 1910 Salı Oturumu.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 5. İn’ikâd, Devre 1, Cilt 1, İçtimai Sene 4, 10 Teşrinievvel 1327/23 Ekim 1911 Pazartesi Oturumu.
• Salnâme-i Vilayet-i Aydın, 14.Def'a, İzmir-Aydın Vilayeti Matbaası, H. 1311/M. 1893.
• Salnâme-i Vilayet-i Aydın, 15. Def'a, İzmir-Aydın Vilayeti Matbaası, H. 1312/M. 1894.
• Salnâme-i Vilayet-i Aydın, Cilt-i Sâni, İzmir-Aydın Vilayeti Matbaası, H. 1308/M. 1891.
• Tercüman-ı Hakikat, nr. 4596, 18 Teşrinievvel 1309/30 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, nr. 4600, 22 Teşrin-i evvel 1309/3 Kasım 1893.
• Ali ve Ahmed Nuri. (1301). Afrika-i Osmanîden Trablusgarb ve Bingazi ve Fizan kıt’alarına dair coğrafî ve istatistikî ve tarihî ve siyasî ve askerî malumâtı havî bir risale, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü, Tarihi Yazma Nr. 5002.
• Ali Tevfik. (1318). Memâlik-i Osmaniyye coğrafyası, coğrafya-yı umumiyye, III, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Armaoğlu, F. (2006). 19. yüzyıl siyasi tarihi (1789-1914), İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Asan, H. (2018). “Bitlis Vilayeti’nde yaşanan kıtlık hadiseleri (1887-1894)”, Turkish Studies History, 13/8, (Bahar), s. 1-17.
• Atalay, İ. (2011). Resimli ve haritalı dünya coğrafyası, İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Bayar, Y. (2013). 1873-1875 Orta Anadolu kıtlığı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Coşgel, M. (2007). “Agricultural productivity in the early Ottoman Empire”, Research in Economic History, 24, p. 161-187.
• Cox, G. W. (1981). “The ecology of famine: an overview”, Famine: Its Causes, Effects, and Management, (Ed. J.R.K. Robson), New York: Gordon and Breach Science Publications, p. 5-18.
• Bingazi’de Meydana Gelen Kuraklık ve Etkileri: Kıtlık ve Göç (1892-1893)
• Çetinkaya, Ü. (2009). “Divan şiirinde sosyal hayattan yansımalar: Necatî ve Hayretî’nin arpa kıtlığını anlatan iki manzumesi”, Türkbilig, 17, s. 47-55.
• Çiçek, Ü. (2006). "İzmir limanının tarihsel gelişimi", AR&GE Bülten, (Haziran), s. 26-34.
• Demirtaş, M. (2004). “XVI. yüzyılda meydana gelen tabii afetlerin İstanbul’un sosyal ve ekonomik hayatına etkilerine dair bazı misaller”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, IV/2, (Erzurum), s. 37-50.
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Erinç, S. (1992). “Bingazi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, (İstanbul), s. 181-183.
• Erler, M. Y. (2002), “XIX. yüzyıldaki bazı doğal afetler ve Osmanlı yönetimi”, Türkler, XIII, (Ankara), s. 762–771.
• Erler, M. Y. (2012). Osmanlı Devleti’nde kuraklık ve kıtlık olayları(1800-1880), İstanbul: Libra Kitap.
• Gehedr, A. (1996). Osmanlı resmî kaynaklarına göre Trablusgarb Vilayeti (1282-1312/1865-1894), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Anabilim Dalı.
• Gráda, C. Ó. (2007). “Making famine history”, Journal of Economic Literature, XLV, (March), p. 5–38.
• Gökhan, İ. (1998). XIII. ve XIV. yüzyıllarda Mısır ve Suriye‟de krizler, kıtlıklar ve vebalar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hionidou, V. (2002). “Why do people die in famines? Evidence from three island populations”, Population Studies, 56/1, (Mar.), p. 65-80.
• İnalcık, H. (1990). “Köy, köylü ve imparatorluk”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi (İstanbul 21-25 Ağustos 1989) Tebliğler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 1-11.
• Kadıoğlu, M. (2011). “ Kuraklık kıranı”, Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi, (İstanbul Mart), s. 17-24.
• Karademir, Z. (2014). İmparatorluğun açlıkla imtihanı (Osmanlı toplumunda kıtlıklar 1560-1660), İstanbul: Kitabevi Yayıncılık.
• Karal, E. Z. (2011). Osmanlı tarihi (birinci meşrutiyet ve istibdat devirleri (1876 - 1906), Cilt VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kasaba, R. (1994). “İzmir”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 1-11.
• Kılıç, O. (2002). “Osmanlı Devleti’nde meydana gelen kıtlıklar”, Türkler, X, Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çelik, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, (Ankara), s. 718- 730.
• Koloğlu, O. (2001). Arap kaymakam, İstanbul: Aykırı Yayıncılık.
• Küçük, C. (1997). “Hasan Fehmi Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), XVI, (İstanbul), s. 322-323.
• Madra, Ö. (2014). “Önsöz: Akad’ın laneti-Suriye cehennemi-gezegenin geleceği”, İklim Değişikliği ve Kuraklık, (Yazarlar: Ümit Şahin-Levent Kurnaz), İstanbul: Istanbul Policy Center Sabancı University-Stiftung Mercator Initiative.
• Mehmed Nuri ve Mahmud Naci. (2012). Trablusgarp: hedefteki ülke Libya’nın tarihi, Yayına Hazırlayanlar: Ahmet Kavas, Abdullah Erdem Taş, Muhammed Tandoğan), İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Menekşe, M. (2018). Girit Müslümanlarının zorunlu göçü: sevk ve iskân (1897-1913), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Muğla.
• Ömer Subhi. (1307). Trablusgarb ve Bingazi ile Sahra-yı Kebir ve Sudan merkezi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü, Tarihi Yazma Nr. 4261, İstanbul.
• Öz, M. (1999). “Osmanlı klasik döneminde tarım”, Osmanlı, III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 66-73.
• Özdeğer, Y. (2008). “XIX. yüzyıl sonlarında meydana gelen bir kuraklık ve kıtlık hadisesi ile bunun sosyo-ekonomik sonuçları”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 19, Güz-2008, s. 87-96.
• Rossi, E. (1979). “Trablus”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi (İA), XII/1, (İstanbul), s. 445-455.
• Shaw, S. J. ve E. K. Shaw. (2010). Osmanlı İmparatorluğu ve modern Türkiye, Cilt II, İstanbul: E Yayınları.
• Şahin, Ü. ve L. Kurnaz. (2014). İklim değişikliği ve kuraklık, İstanbul: Istanbul Policy Center Sabancı University-Stiftung Mercator Initiative.
• Şemseddin Sami. (1318). Kâmûs-ı Türkî, II, İstanbul: İkdam Matbaası.
• Tekin, S. (2015). “19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başlarında Batı Anadolu’da yaşanan kuraklık olayları”, The Journal of Academik Social Science Studies, 33, (Bahar), s. 329- 341.