CENGİZ HAN OĞLU TOLUY I: AİLESİ

Yıl 2020, Sayı: 50, 375 - 393, 21.12.2020

Burak Çelik

https://doi.org/10.21563/sutad.860977

Cited By: 1

Öz

Cengiz Han’ın en küçük oğlu Toluy, Orta Çağ tarihçilerinin kendinden en az bahsettiği prens olmasına rağmen yaşadığı dönemdeki faaliyetleri ve öldükten sonra arkasında bıraktığı mirasıyla imparatorluğun büyümesine Cengiz Han oğulları arasında en fazla etki ettiği düşünülen kişidir. Cengiz Han’ın baş hatunu Börte Uçin’den doğan son oğlu Toluy’un Sorgaktani Beki adlı baş hatunu ile birlikte altı hatunu, on oğlu, üç kızı ve yüzlerce torunu vardır. Toluy Cengiz Han’ın ölümünü müteakip 1227-1229 yılları arası iki yıl saltanat naipliği yapmasına rağmen Büyük Han unvanı kazanamamıştır. Ancak öldükten sonra çocukları otuz yıl içinde neredeyse bütün Moğol Hanlığının tek hâkimi haline gelmiştir. İkisi şube Moğol Devleti, diğeri Karakorum’daki büyük hanlık tahtını elde etmiş, Moğolların siyasi yaşamına doğrudan tesirde bulunmuş üç büyük şahsiyet; Mengü, Kubilay ve Hulâgû’nun babasıdır. Bununla birlikte Toluy’un diğer eş ve cariyelerinden doğmuş üvey çocuklarından Möge, torunlarından Tok Temür ve Kelmiş Aka’nın Moğolların iç ve dış siyasetinde güçlü etkileri görülmektedir. Yasal ve üvey bütün Toluy oğullarının kendilerine kalan mirasın yanında nitelikli birer hükümdar gibi yetiştirilmelerinde, onların eğitimleriyle ayrım gözetmeksizin ilgilenen baş hatun Sorgaktani Beki’nin önemli bir rolü vardır. Üç çalışmadan oluşacak makale dizisinin birinci bölümü olan bu çalışmada Toluy’un ailesi bütünlük içinde tanıtılmaya çalışılarak, Toluy ailesinin Moğol iç ve dış siyasetindeki etkileri anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, Toluy, Sorgaktani Beki, Toluy oğulları, aile, hatun

Kaynakça

• Abû Hayyân. (1931). Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk (Caferoğlu, A. Çev.). İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Abu’l-Farac, G. (1987). Abû’l Farac Tarihi (C. II) (Doğrul, Ö. R. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Albayrak, K. (2007). Nestûrîlik. İslam Ansiklopedisi, (C. 33, s. 15-17) İstanbu:l Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Anonim. (1986). Moğollar’ın gizli tarihi I. tercüme. (Temir, A. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Atwood, C. P. (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. New York: Fact On File, Inc.
• Akkuş, M. (2020). Moğollarda din ve siyaset İlhanlı hanlarının dini kişiliği ve uygulamaları. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Boyle, J. A. (1956). On The Titles given in Juvaini to certain Mongol princes. H. J. A. S., XI, X, 146-154.
• Buell, P. D. (2003). Historical dictionary of the Mongol world empire. Lanham, Maryland and Oxford: The Scarecrow Press.
• Cahun, L. (2006). Asya tarihine giriş, kökenlerden 1405’e Türkler ve Moğollar (Kaya, S. İ. Çev.). İstanbul: Seç Yayın Dağıtım.
• Cüveynî, A. M. (2013). Tarih-i Cihan Güşa (Öztürk, M. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çulha, T. (2006). Karaycanın kısa söz varlığı, Karayca-Türkçe sözlük. İstanbul: Dil ve Edebiyat Dizisi.
• d’Ohhson, A. K. (2008). Moğol tarihi, denizler imparatoru (Apaydın, C. B. Çev.). İstanbul: Nesnel Yay.
• Delibalta, Y. (2019). Karahıtay Devleti’nin inhitatı ve Nayman Veliahtı Küçlük’ün Doğu Türkistan tahakkümü. Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2/4, 33-54.
• Durak, N. (2008). Çingizli hatunları I: Sorgaktani Beki. Turkish Studiest 3/1, 251-258.
• Ebu’l Gazi Bahadır Han. (2009). Türk’ün soy ağacı Türk şeceresi (Yiğit, Y., Sad.). İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
• Grousset, R. (1996). Bozkır imparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur (Uzmen, M. R. Çev.). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hope, M. (2016). Power, politics and tradition in the Mongol Empire and the İlkhanate of Iran. Oxford (UK): Oxford University Press.
• Jackson, P. (2017). The Mongols and The Islamic world, from conquest to conversion. Liandysul (UK). Yale University Press.
• Kafalı, M. (1993). Cengiz Han. İslam Ansiklopedisi (C. 7, s. 367-369). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kafalı, M. (1993). Cuci Han. İslam Ansiklopedisi (C. 8, s. 78-79). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kafalı, M. (2005). Çağatay Hanlığı (1227-1345). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Khamidova, C. I. (2017). Рашид Ад-Дин. Шуаб-И Панджгана. 2. Монголы И Тюрки (3) *. Золотоордынское Обозрение. T. 5/4, 846-865.
• Lessing, F. D. (1960). Mongolian-English dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Manz, B. F. (2011). The rule of the infidels: the Mongols and Islamic word. The New Cambridge History of Islam Volume:3 The Eastern Islamic World Eleventh to Eighteenth Centuries, David O. Morgan & Anthony Reid (Eds.). England (Cambridge): Cambridge University Press, 128-168.
• Monte Crucis. (2018). Ricoldus de, doğu seyahatnamesi, bir Dominikan keşiş’in Anadolu ve Ortadoğu yolculuğu ( Altunbaş, A. D. Çev.). İstanbul: Kronik Yay.
• Muizzü’l Ensab. Bibliotheque Nationale Paris, Department Des Manuscrits, Persian 67.
• Özaydın, A. (1991). Aynicâlût savaşı. İslam Ansiklopedisi (C. 4, s. 275-276). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2005). Moğollar. İslam Ansiklopedisi (C. 30, s. 225-229). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2006). Karakorum. İslam Ansiklopedisi (C. Ek-2, s. 22-23). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özgüdenli, O. G.-Prazniak, R. (2016). Kubilay Kağan. İslam Ansiklopedisi (C. EK-2, 88-89). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Polo, M. (2019). Dünyanın hikâye edilişi, harikalar kitabı. (Ergüden I. & İlkgelen, Z. Z.,Çev.), İstanbul: Ötüken Yayınevi,.
• Reşîdüddin Fazlullah Hemadanî. (1971). The Successors of Genghis Khan. (Boyle J., Trans.), New York and London: Columbia University Press.
• Reşîdüddin Fazlullah Hemedanî. (2013). Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar kısmı) (Aka, İ., Ersan, M. & Khelejani, A., Çev.). Ankara: T.T.K.
• Rossabi, M. (2015). Kubilay Han. (Özol, Ö. Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Rubruk, W. (2019). Moğollar’ın Büyük Hanı’na seyahat, 13. yüzyılda İstanbul’dan Karakorum’a yolculuk. (Ayan, E. Çev.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Spuler, B. (1957). İran Moğollar’ı siyaset, idare ve kültür İlhanlılar devri (1220-1350). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Taşağıl, A. (2001). Karahıtaylar. İslam Ansiklopedisi (C. 24, s. 415-416). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Taşağıl, A. (2015). Hanbalık. İslam Ansiklopedisi (C. 15, s. 524-525). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Tiesenhausen, W. (1941). Altın Ordu Devleti tarihine ait metinler. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Togan, Z. V. Çengiz Han (1155-1227). 1969-1970 Dönemi Ders Notları, 36.
• Vladimirtsov, B. Y. (1995). Moğollar’ın içtimaî teşkilâtı, Moğol göçebe feodalizmi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yuvalı, A. (1994). İlhanlılar tarihi I. kuruluş devri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Yuvalı, A. (1998). Hülâgû. İslam Ansiklopedisi (C. 18, s. 473-475). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yuvalı, A. (2000). İlhanlılar. İslam Ansiklopedisi (C. 22, s. 102-105). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Zhao, G. Q. (2008). Marriage as political strategy and cultural expression, Mongolian royal marriages from world empire to Yuan Dynasty. New York: Peter Lang Publishing.