ERKEN ÇAĞATAYCA DÖNEMİNE AİT BİR FIKIH KİTABI

Yıl 2021, Sayı: 51, 203 - 222, 30.04.2021

Mehdi Rezaeı

https://doi.org/10.21563/sutad.984645

Öz

Son zamanlarda araştırmaların artmasıyla birlikte farklı kütüphane ve koleksiyonlarda Çağatay Türkçesiyle yazılmış birçok eser gün ışığına çıkmıştır. Söz konusu eserlerden biri de elimizdeki yazının konusunu oluşturan hacimli bir fıkıh eseridir. Bu eser sadece Çağatay sahasının değil genel Türk edebiyatının da şimdiye kadar bulunmuş en hacimli fıkıh eserlerinden biridir. Beş yüz sayfadan oluşan bu eser İslamî kuralları anlatmak üzere yüz baba ayrılmış, her bapta belli bir konu tüm ayrıntılarıyla incelenmiştir. Eksik olan bu yazmanın adı ve yazarı belirsizdir. İki müstensih tarafından kaleme alınan bu yazma gayet temiz ve okunaklıdır. İran Millî kütüphanesinde 5-29803 numarayla kayıtlı olan bu eser, Çağatay Türkçesi başta olmak üzere genel Türk dili ve edebiyatı açısından da oldukça önemlidir. Fıkıh çalışmalarının yanı sıra Türk dili ve edebiyatıyla ilgili yapılacak olan çalışmalar için de başvurulması gereken bir kaynak niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Fıkıh Kitabı, Dil Özellikleri

A FIQH BOOK OF THE EARLY CHAGATAI PERIOD

Öz

In recent years, along with the increase of researches, many works in Chagatai Turkic have been found in libraries and collections. One of these works is a fiqh tome, written in Chagatai Turkic. This work, not only in Chagatai literature but also in general Turkic literature, is amongst the biggest works of fiqh ever found. The purpose of this 500-page work is to state the Islamic principles. It is divided into a hundred chapters, in each chapter, a specific topic is examined with all the details. This work is incomplete, its name and author are not known. This version, which was written by two writers, is very clear and readable. The mentioned work, registered by the No. 5-29803 in the National Library of Iran, is of great importance in the field of Chagatai literature. The current work is a source, which can be used in future fiqh researches, as well as in researches about Turkic language and literatüre.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkic, Fiqh Book, Linguistic Features

Kaynakça

• Akkuş, M. (1995). Kitab-ı Gunya. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Argunşah, M. (2007). Bilinmeyen bir fıkıh kitabı çevirisi: Hıyeretü’l-fukaha. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri içinde (s. 119-124). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Ata, A. (1998). Nehcü'l-ferādîs III dizin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, A. (2002). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Aydın, A. (2017). Babürlü dönemi fıkıh çalışmalarının ilk örneklerinden biri olarak Babür'ün Mübeyyen Der Fıkh'ı. Usûl İslam Araştırmaları, 28, 140-182. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/usul/issue/42199/508330
• Dehkhoda, A. E. (1993). Loghatnâme. Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları.
• Eckmann, J. (2003). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine araştırmalar. Sertkaya, O. F. (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eckmann, J. (2017). Çağatay el kitabı (G. Karaağaç, Çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erbay, F. (2003). Muhammed bin Ahmedü'z-zādid'e ait Çağatayca bir fıkıh kitabı (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Erbay, F. (2006). Terġîbü’ṣ- ṣalāt’ın Çağatay Türkçesi ile yazılmış nüshası üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 20, 189-199. Erişim adresi: http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/344/334
• Ercilasun, A. B. (2008). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu Lûgati't-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Paçacıoğlu, B. (2016). Türkçenin XIII. - XVI. yüzyıllar arasında sözcük dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Rahimi, F. (2014). Çağatay Türkçesi ve edebiyatı üzerine bir bibliyografya denemesi. Turkish Studies, IX/3, 1157-1218. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6321
• Rahimi, F. (2018). Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Rezaei, M. (2020). Çağatay Türkçesiyle yazılmış bir fıkıh kitabı Mu‘allimü'l-Etrak. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 4/1, 66-78. Doi: https://doi.org/10.30563/turklad.708918
• Toparlı, R. &Vural, H. & Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları.
• Yaldız, H. & Toker, M. (2020). Eski Oğuz Türkçesiyle yazılmış bir fıkıh metni: Levh-i Mübârek. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 48, 83-103. Erişim adresi:
• http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/1534