RAVZATU’S-SELÂTÎN ADLI ESER IŞIĞINDA BÜYÜK SELÇUKLULAR

Yıl 2021, Sayı: 52, 191 - 212, 23.08.2021

Sonay Ünal

https://doi.org/10.21563/sutad.986509

Öz

Tarih boyunca birçok Türk devleti kurulmuştur. Bu devletlerin en önemlilerinden biri de Büyük Selçuklu Devleti’dir. Adını Dukak’ın oğlu Selçuk’tan alan bu devleti konu edinen birçok çalışma günümüze ulaşmış kaynaklardan faydalanılarak yapılmıştır. Mehmed Fuad Köprülü’nün 1927 senesinde Hayat Mecmuası’nda kaleme aldığı “Heratlı Fahrî ve Tezkiresi” başlıklı, iki sayfadan oluşan çalışmasında Ravzatu’s-Selâtîn adlı eserde Büyük Selçuklu Devleti’nin yöneticileri ile ilgili kıymete hâiz bilgilerin varlığından bahsedilmektedir. Alanyazında bu yönde bilgi var olmasına rağmen bu eser şu ana kadar müstakil bir incelemeye konu olmamıştır. Büyük Selçuklu tarihi açısından önem arz eden kaynakların sınırlı olması adı geçen bu eseri fazlasıyla değerli kılmaktadır. Bu sebeple Fahrî-i Herevî tarafından hicrî onuncu yüzyılda kaleme alınmış olan söz konusu eser bu çalışmada irdelenerek literatüre katkı sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ravzatu’s-Selâtîn, Selçuklular, Selçuk Bey, Sultan Mahmûd-ı Gaznevî, Alparslan, Nizâmülmülk, Melikşâh, Berkyaruk, Muhammed Tapar, Sencer

GREAT SELJUKS IN THE LIGHT OF THE WORK TITLED RAWZAT AL-SALATİN

Öz

Many Turkish states have been established throughout history and one of the most important of these states is the Great Seljuk Empire. Many studies on this state, whose name stems from Duqaq's son Seljuk, have been conducted by using the resources that have reached today. In his two-page work titled "Fakhri from Herat and His Tadhkirah" written by Mehmed Fuad Köprülü in Hayat Mecmuası, 1927, it is mentioned that Rawzat al-Salatin incapsulates valuable information about the rulers of the Great Seljuk Empire. Although there is information in this direction in the literature, this study has not been the subject of an independent examination so far. The limited resources, which are substantial in terms of the history of the Great Seljuks, make this study very valuable. Therefore, the study in question, which was written by Fakhri Haravi in the tenth century of Hijri, has been examined in this article and strived to contribute to the relevant literature.

Anahtar Kelimeler

Rawzat al-Salatin, Seljuks, Seljuk Beg, Sultan Mahmud-ı Ghaznavi, Alp Arslan, Nizam al-Mulk, Malikshah, Barkyaruq, Muhammad Tapar, Sanjar, Poem and Literature

Kaynakça

• Abû’l-Farac (1987). Abû’l-Farac tarihi C. 1 (Ö. R. Doğrul, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ateş, A. (1968). İstanbul kütüphanelerinde Farsça manzum eserler I (İstanbul ve Nuruosmaniye Kütüphaneleri). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Avfî, M. (1324/1906). Lübâbü’l-Elbâb, (E. G. Browne & M. M. Kazvînî, Nşr.). Leiden-London.
• Beveridge, H. A comprehensive history of India, New Delhi: Publishing House.
• Bilgen, A. (1982). Muhammad ‘Avfi’nin Lubâb Al-Albâb tezkiresindeki sebki (üslubu) ve sebk ile ilgili görüşleri, (Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi). Ankara: AÜ DTCF-Fars Dili ve Ed. Birimi.
• Durak, N. (2000). Hindistan’a kuzeyden yapılan seferler. Ankara: ASAM Yay.
• Fahrî-i Herevî (1038/1628). Tezkire-i Ravzatu’s-Selâtîn, Yz., No: 4097, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi.
• Fahrî-i Herevî (1345/1966). Tezkire-i Ravzatu’s-Selâtîn, (A. Hayyâmpûr, Nşr.). Tebriz: İntişârât-i Mu‘essese-i Târîh ve Ferheng-i İran.
• Fahrî-i Herevî (1347/1968). Tezkire-i Ravzatu’s-Selâtîn ve Cevâhiru’l-‘Acâyib (H. Râşidî, Nşr.). Haydarâbâd.
• Gökmen, G. (2021). Edîb Sâbir Divanı’nda Sultan Sencer methiyeleri. Nüsha, 21(52), 103-128.
• Gömeç, S. (2000). Tonga Tigin’in kimliği üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 48, 205-210.
• Gömeç, S. (2010). Terken unvanı hakkında. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 107-114.
• Hâkânî-i Şirvânî (1382/1962). Divân-ı Hâkânî-i Şirvânî, (Z. Seccâdî, Nşr.). Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• Hamdullah-i Müstevfî (1339/1960). Târîh-i Güzîde (A. Nevâî, Nşr.). Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr.
• İbnü’l Esîr (1991). İslâm Tarihi El-Kâmil Fi’t-Târîh tercümesi C. 9-10. (A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Bahar Yay.
• İbnü’l Kalânisî (1908). History of Damascus, (H. F. Amedroz & E. J. Brill, Ed.). Leiden.
• İbnü’l Verdî (2017). Bir orta çağ şairinin kaleminden Selçuklular, (M. Alican, Trc. ve Not.). İstanbul: Kronik Yay.
• Kafeoğlu, İ. (2017). Mahmud Gaznevî (s. 368-384). Umumî Türk Tarihi Hakkında Tespitler Görüşler Mülahazalar, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İ. (1958). Selçuk’un oğulları ve torunları. Türkiyat mecmuası, Sayı 13’ten ayrı basım: 117-130.
• Kafesoğlu, İ. (1989). Alparslan. İslam ansiklopedisi (C. 2, s. 526-530). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Karaismailoğlu, A. (2001). Klasik dönem Türk şiiri incelemeleri. Ankara: Akçağ Yay.
• Karaismailoğlu, A. (2006). Muizzî. İslam ansiklopedisi (C. 31, s. 98-99). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Koç, B. (2020). Delhi Türk sultanlığında bir derviş Seydi Müvelleh ve faaliyetleri üzerine. DEÜSBED. (C. 22, S. 4, s. 1679-1700). İzmir: DEÜ Yay.
• Koç, B. (2021). Hindular, Hindu kralları ve Delhi Türk sultanlığı ilişkileri (1206-1320). İslâmî Araştırmalar Dergisi. (C. 32, S. 1, s. 138-164). Ankara: TEK-DAV Yay.
• Köymen, M. A. (2011). Büyük Selçuklu İmparatorluğu tarihi: ikinci imparatorluk devri, C.2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Merçil, E. (2003). Mahmûd-ı Gaznevî. İslam ansiklopedisi (C. 27, s. 362-365). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Minhâc-i Sirâc el-Cûzcânî (2015). Tabakât-ı Nâsırî: Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar, (E. Göksu, Trc ve Not.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Mucmelü’t-Tevârîh ve’l-Kasas (1318/1939). (Meliku’ş-şuarâ-i Bahâr, Nşr.). Tahran: Çaphâne-i Hâver.
• Nizâmî-i Arûzî (1327/1948). Çehâr Makâle, (M. Kazvînî, Nşr.). Tahran: Çâp-i Leiden.
• Nizâmülmülk (1999). Siyâsetnâme (M. A. Köymen, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Oruç, Z. (2020). Sultan Sencer’in esâreti. Selçuklu Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 12, 237-260.
• Özaydın, A. (1991). Arslan b. Selçuk. İslam ansiklopedisi (C. 3, s. 402-403). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (2004). Melikşâh. İslam ansiklopedisi (C. 29, s. 54-57). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (2007). Nizâmülmülk. İslam ansiklopedisi (C. 33, s. 194-196). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2014). Büyük Selçuklu sultanlarına ait Farsça şiirler. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(2), 39-67.
• Özgüdenli, O. G. (2020). Selçuklular: Büyük Selçuklu Devleti tarihi (1040—1157). C. 1, Ankara: İSAM Yay.
• Râvendî (1957), Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr (A. Ateş, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sevim, A. (1993). Çağrı Bey, DİA, C.8: 183-186.
• Sıddıqui, I. H. (1993). Alâeddîn Cihânsûz. İslam ansiklopedisi (C. 7, s. 544-545). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Solmaz, S. (2019). Selçuklu tarihinin kronoloji problemine bir örnek: Selçuk Bey’in Cend’e göç tarihi meselesi. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22, 345-363.
• Taneri, A. (1967). Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda vezirlik. AÜ DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(8), 75-186.
• Turan, O. (1944). Terken unvanı, Türkan değil Terken. Türk Hukuk Tarihi Dergisi, 1, 67-73.
• Türker, Ö. & Özen, F. (2017). Oğuznâme, Selçuknâme ve Meliknâme’ye göre Selçuklu Hanedanı’nın menşei. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, 331-351.
• Utbî (1334/1955). Târîh-i Yemînî. Tahran: Çaphâne-i Muhammed Alî.
• Yazıcı, T. (1989). Am‘ak-i Buhârî. İslam ansiklopedisi (C. 2, s. 555). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yıldırım, N. (2006). Fars mitolojisi sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Zahîrüddîn-i Nîşâbûrî (1383/2004). Selçuknâme, (A. H. Morton, Nşr.). London: İntişârât-i Bunyâd-i Yâdgâr-i Ellias John Gibb; Türkçe terc. Ayşe Gül Fidan. (2018). Selçuknâme. İstanbul: Kopernik Yay.
• Zebîhullâh-i Sâfâ (2003). İran edebiyatına genel bir bakış (H. Almaz, Çev). Ankara: Nüsha Yay.