KLASİK EDEBİYATTA ÇOK BİLİNMEYEN BİR TÜR OLARAK RÛZ-NÂME VE MÜELLİFİ BİLİNMEYEN BİR ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Sayı: 53, 207 - 229, 17.12.2021

Mehmet Burak Çakın

https://doi.org/10.21563/sutad.1052261

Öz

Klasik Türk edebiyatı daha çok nazım üzerine kurulu bir edebiyattır. Bu edebiyat geleneği içerisinde anlatılmak istenen hemen her şey manzum olarak ifade edilmiştir. Bu sebeple farklı konuları işleyen birçok türde çokça manzum eser verilmiştir. Bu çalışmada, klasik edebiyatta örneklerine az rastlanan ve çok bilinmeyen rûz-nâme türü ve türe ait bir örnek konu edilmiştir. Farsçada günlük yazı anlamına gelen “rûz-nâme” kelimesi, Türk tarih ve kültüründe; günlük olayların yazıldığı defter, yevmiye defteri, takvim, gündem, ordunun seferi sırasında meydana gelen olayların ve gelişmelerin günü gününe yazıldığı defter, günlük gazete gibi çok değişik türlerin adı olarak kullanılmıştır. Bunların haricinde örneklerine çok az rastlanan ve az bilinen edebî bir türün adı olarak da kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ay veya haftanın günlerini konu alan rûz-nâme adlı edebî türde, günün belli zamanlarına belli gök cisimlerinin tesiri ve ilgili zamanlarda neleri yapmanın iyi ve kötü olduğu anlatılmaktadır.Çalışmanın konusu olan eser, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu’nda, 06 Hk 437/4 demirbaş numarası ile kayıtlıdır. 84 varaklık eserin 31b-36b varaklarında yer alan rûz-nâmede haftanın yedi günü konu edilmiştir. Rûz-nâmede gündüzler tan, kuşluk, gün zevali, öğle, beyne’s- salateyn, ikindi, gün batımı; geceler ise mağrib, ‘işâ, ‘işâ’eyn, nısfu’l-lely, sülüseyn, sülüsü’l-âhir ve fecr olarak yedi zaman dilimine bölünmüştür. Bu zaman dilimlerine haftanın hangi gününde hangi gök cisminin hâkim olduğu söylenerek o zamanda yapılması faydalı ve zararlı olan işler anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Tür, Rûz-nâme, Ebû Ma’şer-i Belhî, Klasik Türk edebiyatı, Tür, Rûz-nâme, Ebû Ma’şer-i Belhî

A LITERARY GENRE UNKNOWN SUFFICIENTLY IN THE CLASSICAL LITERATURE: RÛZNAME AND AN EXAMPLE OF IT BY AN UNKNOWN AUTHOR

Öz

Classical Turkish literature is a kind of literature which based on poetry. Almost everything that is meant to be told in this literary traditon has been expressed in verse. For this reason, many different genres which include different subjects were written up in poetic way.
In this study, an example of the type of ruz-name, which is rarely encountered and less known in the classical literture tardition, is discusssed. The word ruz-name, which means daily writing in Persian, has been used in Turkish historyand culture to cover more than one different genre in different fields. One of them is a literary genre that is about to days of the month or week, in which mentions what is genarally good to do and what is bad to do in these time periods.In this ruz-name, which were analysed, seven days of the week were discussed. In ruz-name daytimes were divided into seven parts; dawn, mid-morning, decadence of day, midday, interval between two prayers, mid-afternoon and sunset. Nighttime also divided into seven parts; occident, evening, isha’eyn, midnight, suluseyn, sulusu’l-ahir and aurora. By telling which celestial body is dominant on which day of the week at these time periods, the auspicious and omnious deeds at that time are explained.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Tür, Rûz-nâme, Ebû Ma’şer-i Belhî, Klasik Türk edebiyatı, Tür, Rûz-nâme, Ebû Ma’şer-i Belhî

Kaynakça

• Arıkan, S. (1993). III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi tarafından tutulan Rûznâme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Boyraz, Ş. (2000). Türk Halkbiliminin yazılı kaynakları olarak melhemeler. (Yayımlanmamış doktora tezi) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çelebi̇oğlu, A. (1975). Yazıcı Sâlih ve Şemsiyyesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1).
• Dizer, M. (1994). “Ebû Ma’şer el-Belhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 10, s 182-184). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Düzenli̇, M. B., & Bulak, Ş. (2018). Aruz vezninin Türk şiirine tatbikinde başvurulan imlâ/telaffuz tasarrufları ve mahiyetleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 43, 145-71. doi: 10.21563/sutad.447273.
• Golkâriân, K. (2005). Moheg Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Alfa Publication.
• İpekten, H. (2014). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Merkez-i Da’iretü’l-Ma’arif-i Bozorg-i İslami. (t.y.) “Ebû Ma’şer-i Belhi”. Dâniş-nâme-i Bozorg-i İslâmî 6:2562.
• Sarıcaoğlu, F. (2008). Rûznâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. (C. 35, s. 278-281) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Senemoğlu, Y. (t.y.) Haydar Çelebi Ruznâmesi. Tercüman 1001 Eser Temel Serisi.
• Uğur, A. (2009). Selimnâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. (C. 36, s. 440-441). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzun, E. (2013). Sultan I. Mahmud’a ait bir ruznâme (H.1147/M.1734). Turkish Studies, 8(7), 687-703. doi: ttp://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5209.
• Vâjehyâb. (2020, Kasım). https://www.vajehyab.com/?q=%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87
• Yıldız, A. (2016). Edebiyatımızda çok bilinmeyen bir tür: Rûznâme ve bir rûznâme örneği”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20(1), 429-44. doi: 10.18505/cuifd.34438.