OSMANLI KLASİK DÖNEMİNDE SİPAHİ, KÖYLÜ VE DEVLET

Yıl 2021, Sayı: 53, 485 - 503, 17.12.2021

Mehmet Ali Türkmenoğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.1052653

Cited By: 1

Öz

Ülke ekonomisinin tarımsal üretime dayandığı tüm Orta çağ devletlerinde temel üretici olan köylü ile onun devlete karşı olan yükümlülüklerini tespit ve tahsil eden mahalli yöneticilerin ilişkileri her zaman dikkat çekici olmuştur. Osmanlı Devleti özelinde konuya yaklaşıldığında sipahi ve köylü bu yöneten ve yönetilen gurubun en önemli temsilcileridir. Osmanlı Devleti’nde sipahi; hem bir asker hem de vergi toplayıcısı olmasının yanında daha birçok memurun görevini icra eden konumuyla taşrada yönetimin temsilcisi, köylü ise; üreten, vergi ödeyen ve devlet tarafından idare edilen yani yönetilen kesimdir. Toplumun oluşmasında etkili olan bu iki grup birbirleriyle sıkı bir ilişki içindedir. Sipahi-köylü ilişkileri genellikle Osmanlı iktisat tarihçilerinin ele aldığı meselelerden biri haline gelmiştir. Fakat arşiv kayıtlarına dayanan yerli çalışmalar, bu alanda yabancıların yaptığı çalışmalarla kıyaslandığında sınırlı kalmış görünmektedir. Klasik sınıf çatışmaları teorisi savunucularının baktığı pencereden bu iki sınıfın ilişkilerine bakıldığında aralarında bir çatışma aranılır. Hatta belki de sipahi-köylü ilişkilerini izlediğimiz şer’iyye sicillerine bakıldığında bu çatışmanın görüntüsünün varlığı düşünülür. Gerçekten de kaynaklara bakıldığında devlet adına vergi toplama işini layıkıyla yapmaya çalışan sipahilerin yanında görevini kendi menfaati için kullanan şahısların varlığı da görülebilmektedir. Görevini layıkıyla yapmayan sipahilerin su-i istimalleri köylüyü mağdur ettiği gibi devlete karşı yükümlülüklerini yerine getirmesi gereken köylünün de zaman zaman bu yükümlülüklerden kaçınmasına da yol açmıştır. Şüphesiz her zaman üzerine düşeni yapmaktan imtina eden sipahi değildir. Köylünün de gerek devlete karşı gerekse sipahisine karşı yükümlülüklerinde ihmal olsun kötü niyetli hareket olsun mağduriyete sebebiyet vermesi durumu ile karşılaşmak mümkündür. Devlet anlayışının temeli adalet olan ve özellikle klasik döneminde bunu sağlama konusunda başarılı olduğu bilinen Osmanlı Devleti’nde bu çatışmalar, mahkeme kayıtlarından da anlaşılacağı üzere, meşru hukuk kanallarıyla giderilmeye çalışılmıştır. Zira bu sınıfların her biri devlet için ayrı bir anlam ifade eder ve vazgeçilmezdir. Devlet, ne en önemli askeri gücü olan bunun da ötesinde vergisini toplayan ülkede huzur ve güveni sağlayan sipahiden vazgeçebilir ne de temel üretici olan köylüden vazgeçebilir, yani birine karşı diğerini kollaması ve bir grubu ihmal etme pahasına diğerine arka çıkması imkânsızdır. Makalede bu amaçla arşiv kayıtlarından yararlanılarak devletin müdahalesi, tasarrufu ve bunların sonuçlarına da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sipahi, Köylü, Mahkeme, Kadı, Vergi, Angarya, Sipahi, Köylü, Mahkeme, Kadı, Vergi, Angarya

(SIPAHI, THE PEASANT AND THE STATE IN THE OTTOMAN CLASSIC PERIOD)

Öz

The relations of the peasant, who is the main producer in all the medieval states, where the country's economy was based on agriculture, and the local administrator, who determined and collected his obligations to the state, have always been remarkable. When the subject is approached in the Ottoman Empire, the sipahi and the peasant are the most important representatives of this governing and managed group. Sipahi in the Ottoman Empire; in addition to being both a soldier and a tax collector, he is the representative of the administration in the countryside with the position of many civil servants, and the peasantry is the sector that produces, pays taxes, and is administered by the state. These two groups, which are effective in the formation of society, are in a close relationship with each other. Sipahi-peasant relations have become one of the issues that Ottoman economic historians deal with. However, domestic studies based on archival records seem to be limited when compared to foreign studies in this field. Looking at the relations of these two classes from the perspective of the defenders of the classical class conflict theory, a conflict is sought between them. In fact, when we look at the qadi registers in which we watch the sipahi-peasant relations, the existence of this conflict is thought to exist. Indeed, when we look at the sources, there are people who use their duties for their own benefit as well as those who try to collect taxes on behalf of the state. The abuses of the sipahis, who did not do their duty properly, made the villagers suffer, and caused the villagers, who had to fulfill their obligations to the state, to avoid these obligations from time to time. Undoubtedly, it is not the sipahi who always refuses to do his part. It is possible to encounter the situation where the villager causes victimization, whether it is a malicious act or neglect of his obligations to the state and to his cavalry. In the Ottoman Empire, which was the basis of the understanding of the state and was known to be successful in providing it especially in the classical period, these conflicts were tried to be resolved through legitimate legal channels, as can be understood from the court records. Because each of these classes has a different meaning for the state and is indispensable. For example, the state can neither give up the sipahi, which is its most important military power, which provides peace and security in the country that collects its taxes, nor can it give up on the peasant, who is the main producer, that is, it is impossible to protect one against the other and to support the other at the expense of neglecting one group. For this purpose, in the article, the savings made by the state by using archive records and their results are also included.

Anahtar Kelimeler

Sipahi, Villager, Court, Judge, Tax, Drudgery, Sipahi, Villager, Court, Judge, Tax, Drudgery

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2009). Sipahi. İslâm ansiklopedisi (C. 37, s. 256-258). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Aköz, A. (2014). Sürü peşinde saban izinde Osmanlı Devleti’nde konargöçerler ve köylüler. Konya: Palet Yay.
• Barkan, Ö. L. (1973). Feodal düzen ve Osmanlı tımarı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yay.
• Barkey, K. (2012). Eşkıyalar ve devlet Osmanlı tarzı devlet merkezileşmesi. (Z. Altok, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Becermen, C. (2008). Klasik dönem Osmanlı vergi türleri ve vergi sistemi. Ankara: Vergi Müfettişleri Derneği.
• Cezar, M. (1965). Osmanlı tarihinde levendler. İstanbul: Çelikcilt Matbaası.
• Cin, H. (1992). Osmanlı toprak düzeni ve bu düzenin bozulması. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Çaylak, A. (1997). Osmanlı’da “yöneten-yönetilen” ilişkisi: başlıca yaklaşımlar ve Şerif Mardin (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Demir, A. (2007). 16. yüzyılda Samsun-Ayıntab hattı boyunca yerleşme, nüfus ve ekonomik yapı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Demir, A. (2011). XV-XVI. Yüzyılda Turhal Kazasında Nüfus-Toprak İlişkisi. OTAM, (27), 59-88.
• Demir, A. (2017). Osmanlı Devleti’nde vergilerin göçlere etkisi ve kayıp köyler meselesi. Dede Korkut’un İzinde 30 Yıl Prof. Dr. Üçler Bulduk’a Armağan Türk Tarihine Dair Yazılar içinde (s. 441-472). Ankara: Gece Yay.
• Emecen, F. (1993). Çift resmi. İslâm ansiklopedisi (C. 8, s. 309-310). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Emecen, F. (2000). Osmanlılarda yerleşik hayat şehirliler ve köylüler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Erdoğan Özünlü, E. & Gümüşçü, O. (Mart 2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda iç göç aktörleri olarak çiftbozanlar. Amme İdaresi Dergisi, 49 (1), 29-56.
• Erdoğan Özünlü, E. (2010). Osmanlı ordusunda bir motivasyon ve terfi kaynağı: "terakki" tevcihi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (11), 238-244.
• Erdoğan Özünlü, E. (2017). Köy, köylü ve göç: Konya’da çiftbozanlar (17.-18. yüzyıl). A. Aköz & D. Yörük, (Ed.), Konya araştırmaları, göç ve iskân içinde (s. 205-220). Konya: Palet Yay.
• Erdoğan Özünlü, E. (2019). Ankara yörükleri arasında Karamanlı konar-göçerler (16. yüzyıl). A. Aköz & D. Yörük & H. Karpuz (Ed.), Konya ticaret odası Konya kitabı XVII geçmişten günümüze göçler içinde (s. 233- 249). Konya: Konya Ticaret Odası Yay.
• Genç, M. (2007). Osmanlı İmparatorluğunda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Yay.
• Gümüşçü, O. & Erdoğan Özünlü, E. (2016). Osmanlı Devletinin çift resmi uygulamalarını yeniden düşünmek. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI (1), 177-217.
• İnalcık, H. & Quatert, D. (2004). Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihi (2). (A. Berktay vd. Çev.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H. (1967). Adaletnâmeler. Belleten, 2 (3-4), 49-145.
• İnalcık, H. (1988). Adaletname. İslâm ansiklopedisi (C. 1, s. 346-347). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• İnalcık, H. (1989, 21-25 Ağustos). Köy köylü ve imparatorluk. V. Milletlerarası Türkiye sosyal ve iktisat tarihi kongresi içinde İstanbul: M. Ü. Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğunun ekonomik ve sosyal tarihi 1300-1600. (1). (H. Berktay Çev.). İstanbul: Eren Yay.
• İnalcık, H. (2009a). Çiftliklerin doğuşu, devlet, toprak sahipleri ve kiracılar Osmanlı’da toprak mülkiyeti ve ticari tarım (Ç. Keyder & F. Tabak, Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• İnalcık, H. (2009b). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• İslamoğlu, H. (2010). Osmanlı İmparatorluğunda devlet ve köylü (A. Çavdar, Haz.). İstanbul: İletişim Yay.
• Lindner R. P. (2000). Ortaçağ Anadolu’sunda göçebeler ve Osmanlılar (M. Günay, Çev.). İstanbul: İmge Kitabevi Yay.
• Öz, M. (2007). Reâyâ. İslâm ansiklopedisi (C. 34, s. 490-493). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Solak, İ. & Sak, İ. (2014). 38 Numaralı Konya şer’iye sicili (1103–1104/1692-1693) (transkripsiyon ve dizin). Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Şen, M. E., & Türkmenoğlu, M. A. (2012). Avrupa feodalitesi ile Osmanlı tımar sistemi üzerine bir mukayese. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(4), 189–204.
• Türkmenoğlu, M.A. (2021a). Osmanlı taşrasında zirai üretim: Osmanlı sipahisi ve köylüsü. Turkish Academic Research Review. 6 (2), 725-751.
• Türkmenoğlu, M.A. (2021b). Osmanlı devleti’nde toprak yönetimi ve vergi toplama (tımar sistemi üzerine bir değerlendirme). Uluslararası Eğitim ve Tarih Araştırmaları Dergisi. 3 (2), 109-133.
• Veinstein, G. (2009). Çiftlik tartışması üzerine. Osmanlıda Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım (Ç. Keyder & F. Tabak, Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• www.kadisicilleri.org Erişim Tarihi: (15.01.2021).