ÜSKÜDAR VE KAYSERİ’DE İŞLENEN GAYR-I AHLAKİ SUÇLAR

Yıl 2022, Sayı: 54, 109 - 133, 13.06.2022

Seher Yücetürk

https://doi.org/10.21563/sutad.1130066

Öz

Üsküdar ve Kayseri 17. yüzyılın İlk Çeyreğinde farklı konumları, ekonomik ve kültürel yapıları ile yekdiğerinden farklı iki yerleşim yeri idi. Söz konusu zaman dilimi içerisinde Üsküdar payitahta komşu olması dolayısı ile merkezi konumda bulunmakta idi. Ayrıca Celali İsyanları sırasında İstanbul’a giriş kapısı görevi gören işlek bir merkezdi. Bu durum Üsküdar’ın ekonomik ve kültürel anlamda hareketli bir yer olmasını sağlamıştır. Özellikle nüfus yönünden zenginleşen Üsküdar’da kurulan bekâr odalarının suçlara tesiri ve düzenlemiş oldukları işret meclislerinin varlığı Üsküdar’ı gayr-ı ahlaki davalar yönünden olumsuz manada zenginleştirmiştir denilebilir. Buna karşın Kayseri Selçuklular zamanında başkent olmuş bir yerleşim yeri idi. 17.yüzyılın ilk çeyreğinde ise merkezden uzak muhafazakâr yapısı ile dikkat çeken, doğu-batı kuzey-güney yönlerindeki ulaşım yolarının kesiştiği, kültürel ve ticari anlamdaki hareketlilik ile ön plana çıkmaktadır. Aynı zaman dilimi içerisinde farklı özellikleri ile dikkati çeken bu iki yerleşim yeri artıları ve eksileri ile suçların işlenme oranları ve davaların mahkemeye yansımasında etkin rol oynamışlardır. Özellikle zina, fuhuş ve tecavüz gibi davalarda Kayseri mahkemesine yansıyan davalar Üsküdar’a oranla sınırlıdır. Özellikle kırsal kesimde ve muhafazakâr yapının etkili olduğu yerlerde gayrı ahlaki davaların çeşitli etkenlerin varlığı sebebiyle –kültürel baskı, mahkemeye ulaşmadaki maddi manevi güçlük, ekonomik yetersizlikler- davaların kadınlar tarafından mahkemeye daha az taşınabildiğini düşündürmektedir. Mahkemeye ulaşımın daha zor olduğu yerlerde mahalle ileri gelenlerinin oluşturdukları ve Leslie Peirce’nin de bahsettiği “mahkeme öncesi mahkeme” gibi görev yapıp arabuluculuk sayesinde çözülmüş ve mahkemeye intikal etmemiş çok fazla dava olduğu bilinmektedir. Böylece çözüme kavuşturulan davaların mahkemeye ulaşmamış olma ihtimali, mahkemeye yansıyan kayıtlarda oluşan azlığın bir diğer sebebi olabilir. Her iki yerleşim yeri için farklı birçok etken karşılaştırmaya tabi tutulduğunda ortak olan noktanın varlığı da göze çarpmaktadır. Mahalle kültürü ve bu kültürün suçlar üzerindeki denetiminin her iki yerleşim yerinde de geçerli olduğu görülmüştür. Yapılan çalışmada her iki yerleşim yerinde işlenen suçlar ve bu suçların meydana gelmesindeki itekleyici ve engelleyici durumların tespitine çalışılacaktır. Böylelikle Üsküdar ve Kayseri mahkemelerine yansıyan davalar üzerinden toplumun nabzı tutulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sicil, Mahkeme, Üsküdar, Kayseri, Gayr-ı Ahlaki Davalar, Sicil, Mahkeme, Üsküdar, Kayseri, Gayr-ı Ahlaki Davalar

ILLEGAL CRIMES COMMITTED IN ÜSKÜDAR AND KAYSERİ

Öz

Üsküdar and Kayseri were two different settlements in the first quarter of the 17th century with their different locations, economic and cultural structures. In that period, Üsküdar was in a central location as it was adjacent to the capital city. It was also a busy center that served as the gateway to Istanbul during the Celali Revolts. This situation made Üsküdar an active place in terms of economy and culture. It can be said that the influence of the single chambers established in Üsküdar, which especially enriched in terms of population, on crimes and the existence of business councils they organized, enriched Üsküdar in a negative sense in terms of unethical cases. On the other hand, Kayseri was a settlement that became the capital city during the Seljuk period. In the first quarter of the 17th century, it came to the fore with its cultural and commercial dynamism, where the transportation routes in the east-west, north-south directions intersected, and attracting attention with its conservative structure far from the center. These two settlements, which attracted attention with their different characteristics in the same time period, played an active role in the pros and cons, the rate of crimes and the reflection of cases in the court. Especially in cases such as adultery, prostitution and rape, the cases reflected in the Kayseri court were limited compared to Üsküdar. Especially in rural areas and in places where the conservative structure was effective, due to the existence of various factors -cultural pressure, material and moral difficulties in reaching the court, economic inadequacies - it makes us think that cases are less likely to be brought to court by women. It is known that there are many cases that were created by the notables of the neighborhood in places where it is more difficult to reach the court, and that acted like the "court before the court" mentioned by Leslie Peirce, and that were resolved through mediation and that were not submitted to the court. Thus, the possibility that the cases that were resolved did not reach the court, might be another reason for the scarcity of records reflected in the court. When many different factors are compared for both settlements, the existence of a common point is also striking. It has been observed that the neighborhood culture and its control over crimes are valid in both settlements. In this study, it will be tried to determine the crimes committed in both settlements and the driving and hindering situations in the occurrence of these crimes. Thus, the pulse of the society will be tried to be kept through the cases reflected in the Üsküdar and Kayseri courts.

Anahtar Kelimeler

Üsküdar, Kayseri, Registry, Court, Üsküdar, Kayseri, Immoral Lawsuits, Registry, Court, Üsküdar, Kayseri, Immoral Lawsuits

Kaynakça

• Alkan, M. (2007). Osmanlı devrinde kültürel etkileşim açısından vakıf kurumları: Vakıf toplumu. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı. İzmir, s. 87-99.
• Alver, K. (2010). Mahalle: mekân ve hayatın esrarlı birlikteliği. İdeal Kent, 2, 119-121.
• Alver, K. (2017). Mahalle: birlikte yaşamanın sosyolojisi. Düşünen Şehir, 1, 54-59.
• Aydın, M. A. (2018). Türk hukuk tarihi (15. bs). İstanbul: Beta Yay.
• Acar, İ. (2002). Osmanlılarda zina suçu ve cezası. Türkler ( C. X, 83-90). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Aksoy, N. D. (2010). Osmanlı devletinde kadınların şer’i mahkemeleri kullanması (kayseri örneği). Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, 186, 165-176.
• Aktan, H. (2002). Kazf. DİA, (C. XXV, s.148-149) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Baldwin, J. E. (2012). Prostitution, Islamic law and Ottoman societies. (JESHO) Journal of the Economic and Social History of the Orient, 3, 117-152.
• Gerber, H. (1980) Social and economic position of women in an Ottoman city, Bursa, 1600-1700. International Journal of Middle East Studies, Vol. 12, 231-244.
• Bergen, L. (2010). Medeniyetin cüzü: “mahalle”. İdeal kent, 2, 150-151.
• Bozkurt, N. (1996). Fuhuş. DİA, (C. 13, s.211-214). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Certeau, M. De.& Giard, L. & Mayol, P., (2009). Gündelik hayatın keşfi II. Ankara: Dost Kitabevi.
• Cin, H. & Akyılmaz, G. (2017). Türk hukuk tarihi. ( 9. bs.). Konya: Sayram Yay.
• Çağrıcı, M. (2000). İftira. DİA, (C. XXI, s. 522-523). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Çetin, C. (2014). Osmanlı toplumunda mahalleden ihraç kararları ve tatbiki: Konya örneği (1645-1750). History Studies, 6/6, 43-70.
• Çetin, C. (2014). Anadolu’da kapıya katran sürme vak’aları: Konya şer’iyye sicilleri ışığında hukuki, kültürel ve toplumsal boyutları (1645-1750). Turkish Studies, 9/1, 133-156.
• Duben, A. & C, Behar. (2014). İstanbul haneleri (evlilik, aile ve doğurganlık 1880-1940). (Nuray Mert, Çev.).İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
• Düzdağ, M. E. (1982). Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Kanuni Devrinde Osmanlı Hayatı. İstanbul: Kapı Yay.
• Düzdağ, M. E. (1972). Şeyhülislam Ebussuud Efendi fetvaları ışığında 16. asır Türk hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehirlerindeki “Mahalle”nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. Osmanlı Araştırmaları IV, 69-78.
• Ekinci, E. B. (2010). İslam hukuku ve “önceki Şeriatler”. Eski Hukukumuzda Önceki İlahi Hukuk Sistemlerinin Yeri (Şerayi-i Salife) (2. bs.). İstanbul: Arı Sanat Yay.
• Ekinci, E. B. (2012). Osmanlı hukuku adalet ve mülk, (2. bs.). İstanbul.
• Ersoy, E. (2009), Cinsiyet kültürü içerisinde kadın ve erkek kimliği(Malatya Örneği), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 19, Sayı: 2, s. 209-231.
• Heyd, U. (1984), Eski Osmanlı ceza hukukunda kanun ve şeriat, (Dr. Selahattin Eroğlu Terc.), AÜİFD, C. XXVI, s. 633-652.
• Imber, C. (2000). Kadınlar, evlilik ve mülkiyet: Yenişehirli Abdullah’ın Behcetü’l-Fetavâ’sında mehr, Modernleşmenin eşiğinde Osmanlı kadınları. (Madeline C. Zilfi Ed.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 78-102.
• Imber, C. (2004), Şeriattan kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslami hukuk. (Murteza Bedir, Çev.). İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Jennigs, R. C. (1975), “Women in early 17 th century Ottoman Judicial records: The sharia court of Anatolian Kayseri” , Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 18, No. 1, pp. s. 53-114.
• Kankal, A. (2005), Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı), C. 20, S. 2, s.
• Kaynak, R. (2010), XVI. Yüzyılın ikinci yarısında Üsküdar’da sosyal ve ekonomik hayat (Şer’iyye Sicillerine Göre) Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karadeniz, Feriha. (1999), XVI. ve XVII. Yüzyıllarda farklı sınıflardaki Osmanlı kadınına genel bir bakış. Osmanlı, C. 5, Yeni Türkiye Yayınları Ankara, s. 455.
• Kuban, Doğan. (1968). Anadolu-Türk Şehri: tarihi gelişmesi, sosyal ve fiziki özellikleri üzerinde bazı gelişmeler. Vakıflar Dergisi 7, s. 53-73.
• Mutaf, A. (2008). Teorik ve pratik olarak Osmanlıda recm cezası: bazı Batı Anadolu şehirlerindeki uygulamalar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/4, s. 573-579.
• Ortaylı, İ. (2018). Osmanlı Toplumunda Aile, Kronik Yayınları 19. Baskı, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (1980). Anadolu’da XVI. yüzyılda evlilik ilişkileri üzerine bazı gözlemler. The Journal of Ottoman Studıes, I, İstanbul, s. 33-40.
• Özcan, A. (2018), Trabzon Şer’iyye Sicillerine Göre Modern Öncesi Dönemde Osmanlı Kadını (XVII. Yüzyılın İlk Yarısı) Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon.
• Pakalın, M. Z. (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, M. E. B Yayınları, İstanbul.
• Peirce, L. (2005), Ahlak Oyunları(1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Çev: Ülkün Tansel, İstanbul.
• Peirce, L. (2000), Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Modern Dönemin Başlangıcında Toplumsal Cinsiyet İle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı, (MEOK). (Madeline C. Zilfi Çev: Necmiye Alpay, Ed.).İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 166-193.
• Raymond, A. (2010). Şehir. DİA, (C.XXXVIII, s. 446-449). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1973), Bursa Kadı sicillerinde iç ve dış ödemeler aracı olarak “Kitabü’l-Kadı ve “Süftece”ler”. Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler/Tartışmalar, Ankara, s.115.
• Türköne, M. (1995). Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü, Ark. 9 Toplum Dizisi 6, Ankara.
• Tümer, G. (1996). Fuhuş. DİA, (C.XIII, s. 211-214). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tucker, J. E. (2015), İslam Hukukunda Kadın, Aile ve Toplumsal Cinsiyet. (Zeynep Esra Koca, Çev.). İstanbul: Açılım Kitap
• Tok, Ö. (2005). Kadı sicilleri ışığında Osmanlı şehrindeki mahalleden ihraç kararlarında mahalle ahalisinin rolü (XVII. ve XVIII. yüzyıllarda kayseri örneği). Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.18, s. 155-173.
• Yağcı, Z. G. Akkaya, M. (2012). Üsküdar bekâr odaları. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII, s. 284-295.
• Yılmaz, F. (1994). Zina ve fuhuş arasında kalanlar fahişe subaşıya karşı. Osmanlı Tarihi, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 220, s. 22-31.
• Yuvalı, A. (1996). Kayseri’de XVII. yüzyıl sonlarında kadının sosyal statüsü, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri. Kayseri: Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi Yayınları no: 1, , s. 367-379.