DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK‘TE AŞK VE SEVGİLİYE DAİR KAVRAMLARDA KULLANILAN METAFORİK UNSURLAR

Yıl 2022, Sayı: 54, 287 - 300, 13.06.2022

Nülüfer Çelik

https://doi.org/10.21563/sutad.1130523

Cited By: 1

Öz

Metaforların oluşturulmasında ve çözümlenmesinde kültür önemli bir yer tutmaktadır. Geçmiş dönem eserlerinde oluşturulmuş metaforların tespiti ya da oluşturulan bir metaforun günümüzde çözümlenebiliyor olması kültürel devamlılıkta bütünlüğün önemli bir göstergesidir. Çalışmamızda, Dîvânu Lugâti't-Türk (DLT) ’de konumuz olan aşk ve sevgiliye dair yazılmış şiirlerde oluşturulmuş metaforlar ile aşkın ve sevgilinin yüceltilmiş, insanüstü boyutlara taşınmış olduğu tespit edilmiştir. Eserde aşk ve sevgiliye dair zorlukların anlatılması dağlar, aşk acısı, gözyaşı, ciğer yarası ile ilintilendirilmiş ve aşk bir tuzak olarak metaforize edilmiştir. Aşkın acı verici yanı, sevgilinin iyileştirici rolü, aşkın büyü, sevgilinin büyücü olması şeklinde anlatılmıştır. Şiirlerde oluşturulan bu metaforik anlatımlar, günümüz Türk kültür ve düşünce dünyasında kolayca karşılık bulabilecek düzeydedir. Gerek meteforun oluşturulması, gerekse çözümlenmesi konusunda kültürel belleğin etkisi dikkate alındığında; aşk ve sevgili konularında Türklerdeki bilişsel kodların değişmeden bugüne kadar ulaştığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Metafor, Aşk, Dîvânu Lugâti, Metafor, Aşk, Dîvânu Lugâti't-Türk

METAPHORICAL ELEMENTS USED IN THE CONCEPTS ABOUT LOVE AND BELOVED IN DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK

Öz

Culture has an important place in the creation and analysis of metaphors. The determination of the metaphors created in the works of the past or the fact that a created metaphor can be analyzed today is an important indicator of integrity in cultural continuity. In our study, it has been determined that love and lover have been exalted and carried to superhuman dimensions with the metaphors created in the poems written about love and lover, which is our subject in the work called Dîvânu Lugâti't-Türk (DLT). Love and difficulties related to the beloved are associated with mountains, the pain of love, tears, liver wounds, and love is metaphorized as a trap. The painful side of love has been described as the healing role of the lover, love as magic, and the lover as a magician. These metaphorical expressions created in poems are at a level that can easily be found in our today’s culture and thought world. Considering the effect of cultural memory on both the creation and analysis of the metaphor, it shows that the cognitive codes of Turks on love and lover have survived until today without changing.

Anahtar Kelimeler

Metaphor, love, Dîvânu Lugâti, Metaphor, love, Dîvânu Lugâti't-Türk

Kaynakça

• Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Argunşah, M., Demir, N., Gözaydın, N., Özyetkin, AM., …Tekeli, S. (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Aksan, M. (2006). Metapors of anger an outline of a culturel model. Dil ve Edebiyat Dergisi / Journal of Linguistic sand Literature 3(1), 31-67
• Altun, I. (2013). Karacaoğlan’ın şiirlerinde dağ algısı. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 8/4, p. 67-80
• Baş, M. (2013). Dinlerde ve geleneksel Türk inanışlarında dağ kültü. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 13 (1), 165-179.
• Bulut, B. (2017). “Türk atasözlerinde dağ kavramının mekansal işlevi.” Journal of Turkish Studies. 12 (5) 111–122. Web.
• Çetinkaya, B. (2017). Kutadgu Bilig’de kavramsal metaforlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2), 377-399.
• Çiçekler A. N & Aydın T. (2019). Kavramsal metafor kuramı ve belagat: Karşılaştırmalı bir inceleme. RumeliDE, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 14-26. DOI: 10.29000/rumelide.616880
• Demir, C & Karakaş Yıldırım, Ö. (2019). Türkçede metaforlar ve metaforik anlatımlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (4), 1085-1096. DOI: 10.32709/akusosbil.599335
• Draaisma, D. (2014). Bellek metaforları / Zihinle ilgili fikirlerin tarihi, G. Koca (Çev.). İstanbul: Metis Yay.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu Z. (2020). Dîvânu Lugâti't-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve eski Türk dini. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(4), 38-52.
• Gültekin, T., Yıldız, E. & Bahadır, A. (2016). Hedef kavramin metaforik incelenmesi: Zühre yıldızı örneği. idil, 5 (26), 1825-1848.
• Kalafat, Ş. (2018). Kültürel bellek metaforu olarak Derleme Sözlüğü’ndeki Gökkuşağı adları. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9 (16), 1143-1166. DOI: 10.26466/opus.460117
• Kara sevda şiiri - Cahit Sıtkı Tarancı-Erişim adresi: Antoloji.com.
• Kılcan, B. (2017). Metafor ve eğitimde metaforik çalışmalar için bir uygulama rehberi. Ankara: Pegem Akademi.
• Kövecses, Z. (2010). Metaphor, language, andculture. DELTA: Documentação de Estudos em Lingüística Teórica e Aplicada, 26(3). [online].
• Lakoff, G & Johnson, M. (2010). Metaforlar: hayat, anlam ve dil. G.Y. Demir (Çev.).İstanbul: Paradigma Yay.
• Mandaloğlu, M. ( 2011). Türk kültür çevresinde şamanizm ve şamanlık meselesi, TSA, 15(3)
• Saunders, N. J. (1994). Predators of culture: Jaguar symbolism and Mesoamerican elites. World Archaeology,26 (1), 104-117.
• Şahan, K. (2017). Metefor ne değildir? Kesit Akademi Dergisi, (8), 166-176
• Tanyu, H. (1992). Büyü, İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6, s. 501-506). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Tek Hece Aşk Şiiri - Cemal Safi- Erişim adresi: Antoloji.com.
• Tuna, O. N. (2012). Köktürk yazıtlarında “ölüm” kavramı ile ilgili kelimeler ve “kergek bol-” deyiminin izahı. VII. Türk Dili Kurultayı'nda Okunan Bilimsel Bildirileri içinde (s.131-148). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Uçan Eke, N. (2017). Klâsik Türk edebiyatında metaforik uslûp. Ankara: Akçağ Yay.
• Uçan Eke, N. (2018). Işığında Türkçenin kadim metinleri Orhun yazıtlarını yeniden okumak. Ş. Doğan & M. S. Güneş (Ed.), Moğolistan Bildiriler Kitabı 2. Cilt, Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararasu Türkoloji Sempozyumu Bilidileri Kitabı içinde (s.1386-1406) İstanbul: Kesit Yay.
• Uçan Eke, N. (2019). Edebiyatın metaforik gücü. Söylem Filoloji Dergisi. 4(2), 238-253.
• Uğurlu, S. (2012). Eski Türklerin dini, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12: 323-335.
• Yaylagül, Ö. (2010). “Dîvânu Lugâti't-Türk”te yer alan atasözlerindeki metaforlar”. Millî Folklor. Yıl: 22(85), 112-121.