Keşan Yöresi Tarihi Mezar Taşları

Yıl 2023, Sayı: 58, 167 - 202, 28.08.2023

Murat Karademir İbrahim Kunt Melike Demirtaş

https://doi.org/10.21563/sutad.1347327

Öz

Türk sanatının en küçük anıtlarından biri olan mezar taşları, inşa edildikleri dönemin kültürünü, sanat zevkini, sosyal ve ekonomik durumunu yansıtması, şehirlerin geçmişine ışık tutması bakımından oldukça önemlidir. Anadolu’nun çoğu yerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapmış olan Edirne’de de mezar taşları hızla bozulmaya başlamıştır. Bu bozulmalardan daha çok mezarlıklar etkilenmekte, cami hazireleri biraz daha iyi durumdadır. Hazire ve mezar taşlarına karşı ilgi ve sorumluluk son dönemde büyük gelişmeler kaydetmiştir. Bu konu ile ilgili yayınlarda giderek çoğalmıştır. Bir yerleşim yerinin tarihi seyrini izleyebilmek adına mezar taşları oldukça önemli bir yere sahip olup Keşan’daki mezar taşları da bu bölgenin tarihi seyrini sunmaktadır. Çalışmamız Keşan ilçe merkezinde yer alan Hersekzade Ahmet Paşa, Bekir Varnalı ve Hacı Mehmet Ağa Camilerinin hazirelerinde bulunan mezar taşları ile Keşan ilçe merkezine 34 km uzaklıkta bulunan Erikli Köyü Mezarlığı ile ilçe merkezinde yer alan Tepe Mezarlığında tespit edilmiş mezar taşlarını kapsamaktadır. İncelenen mezar taşlarından en erken tarihlisi H. 925/ M.1519 en geç tarihlisi ise H. 1332/ M.1913-14 yıllarına aittir. Türk sanatında yüzyıllara göre ortaya çıkan motif, kompozisyon ve üslup, gelişim ve değişimlerini Keşan yöresindeki mezar taşlarında görmek mümkündür. Bu açıdan çalışma Keşan’ın Osmanlı tarihine de ışık tutmak adına önemlidir.
Anahtar Kelimeler:

Anahtar Kelimeler

Edirne, Keşan, Osmanlı, Mezar, Mezar Taşı.

Historical Tombstones of Keşan Region

Öz

Tombstones, one of the smallest monuments of Turkish art, are very important in terms of reflecting the culture, artistic taste, social and economic situation of the period they were built and shedding light on the past of the cities. As in most parts of Anatolia, the tombstones began to deteriorate rapidly in Edirne, which was the capital of the Ottoman Empire. Cemeteries are mostly affected by these deteriorations, and mosque burials are in a slightly better condition. Interest and responsibility towards the burial ground and tombstones has made great progress in the last period. There has been an increasing number of publications on this subject. To be able to follow the historical course of a settlement, the tombstones have a very important place, and the tombstones in Keşan also present the historical course of this region.
Our study includes the gravestones found in the graves of Hersekzade Ahmet Paşa, Hacı Mehmet Ağa and Bekir Varnalı Mosques located in the Keşan town center, the Erikli Village Cemetery located 34 km from the Keşan town center and the Tepe Cemetery in the town center. The earliest dated tombstones belong to H. 925/ AD .1519 and the latest dated H. 1332/ AD .1913-14. It is possible to see the motif, composition and style, development and changes that emerged in Turkish art over the centuries on the tombstones in the Keşan region. In this respect, the study is important in terms of shedding light on the Ottoman history of Keşan.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Keşan, Ottoman, Tomb, Tombstone

Kaynakça

• Arseven, C. E. (1966). Mezar. Sanat ansiklopedisi (C. 3, s. 1316). İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Arseven, C. E. (1983). Baş giyimi-baş giyeceği. Sanat ansiklopedisi (C. I, s. 182-185). İstanbul: Yem Yayınları.
• Arslan, A. (2007). Edirne Üç Şerefeli Camii haziresi mezar taşları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Ayverdi, İ. (2005). Kâtibî. Kubbealtı lügati – misalli büyük Türkçe sözlük (C. 2, s. 1605), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Badi, A. (2000). Riyaz-ı belde-i Edirne (Edirne şehri tarihi) (R. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: Edirne Valiliği.
• Baş, E. (2009). Edirne Beylerbeyi Camii haziresinde bulunan mezar taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Beksaç, E. & Beksaç, Ş. N. (2012). Keşan ve çevresinin Trakya’nın erken tarihindeki yeri. Z. B. Dizdaroğlu (Haz.), Keşan’ın 500. yılına tanıklık eden tarihi bir yapı Hersekzade Ahmet Paşa Camii sempozyum bildirileri ve etkinlikler içinde (s. 26), Keşan: Umut Matbaası.
• Biçici, H.K. (2008). Manisa müzesinde teşhirde bulunan Osmanlı mezar taşlarından örnekler Türkiye. A. Boran & O. Aytekin & M. Top (Ed.), Prof.Dr. Uluçam armağanı içinde (55-70). Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları.
• Çağlar, İ. M. & Eralaca, H. (2018). Mezar taşlarının göç ve iskân tarihi araştırmalarında yardımcı kaynak olarak kullanımı: Karkın ve Çobanisa örneği. M. Duranlı, R. K. Haykıran & G. K. Demir (Ed.), 1. Türk-İslam mezar taşları kongresi içinde (s. 162), Aydın.
• Çakar, G. (2007). Bursa Emir Sultan Mezarlığı'ndaki 18. ve 19. yy. mezar taşları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çal, H. & İltar, G. (2011). Giresun ili Osmanlı mezar taşları., Ankara: s. Giresun Valiliği Yayınları.
• Çal, H. &Çal, A. Ö. (2008). Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve türbesi haziresindeki mezar taşları. Ankara: Kastamonu Belediyesi.
• Çal, H. (2000). İstanbul Eyüp’teki erkek mezar taşlarında başlıklar. İ. Çalışkan (Haz.), Tarihi, kültürü ve sanatıyla III. Eyüp sultan sempozyumu tebliğler içinde (s. 207-225). 28-30 Mayıs 1999. İstanbul: Eyüp Belediyesi.
• Çetin, O. (2019). Osmanlı mezar taşlarının önemi ve sanatsal boyutu. Cujoss, XLIII-1, 39-52. https://www.acarindex.com/pdfler/acarindex-109-7642.pdf Erişim tarihi: 13.05.2022
• Çulpan, C. (1961). Serviler I-II. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Demiriz, Y. (1986). Osmanlı kitap sanatında natüralist üslupta çiçekler. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Doğan, B. (2009). Edirne Gazi Mihal Camisi haziresindeki mezar taşları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Gündoğan, B. (2007). Kastamonu Ferhat Paşa Camisi haziresi mezar taşları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Haseki, M. (1997). Plastik açıdan Türk mezar taşları. İstanbul: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları.
• İşcan, N. (1980). Anadolu mezar taşları süslemeciliği. Eskişehir: Ülkü Matbaası.
• İŞLİ, H. N. (1998). Edirne mezarları ve taşları. Edirne: Serhattaki Payitaht, 447.
• Kansu, Ş. A. (1965). Edirne’nin tarih öncesine ait araştırmalar. Z. B. Dizdaroğlu (Haz.), Keşan’ın 500. yılına tanıklık eden tarihi bir yapı Hersekzade Ahmet Paşa Camii sempozyum bildirileri ve etkinlikler içinde (s. 14- 17), Keşan: Umut Matbaası.
• Karademir, M., Demirtaş, M., & Soy, N. B. (2020). Edirne Sarıca Paşa Camii haziresi mezar taşları. M. Kandemir, Y. Koparan, O. Erdal & C. Karakız (Ed.), Orta Asyadan Anadolu’ya Türk sanatının dünü bugünü içinde (s. 577-610). Konya: Palet Yayınları.
• Karamağaralı, B. (1992). Türk mimari eserlerinde Ahlat mezar taşları. Ankara: Elila Yayınları.
• Koçu, R. E. (1967). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Kökrek, M. (2015). Edirnekârî şâhideler. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 58(346), 18-21. https://www.academia.edu/16709101 Erişim tarihi: 06.02.2022
• Kurtişoğlu, A. G. (2018). Sadelikten gösterişe Edirne Osmanlı dönemi mezar taşları. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8(16), 32-56. DOI: 10.33207/trkede.493496
• Kuşaklı, C. Y. (2015). Edirne Muradiye Camisi haziresi mezar taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Laqueur, H. P. (1997). Hüve’l-baki, İstanbul’da Osmanlı mezarlıkları ve mezar taşları. (S. Dilidüzgün, Çev.). İstanbul: Türk Vakfı Kültür Yayınları.
• Lowry, H. W. (2011). Hersekzâde Ahmed Paşa: Bir Osmanlı devlet adamının meslek hayatı ve kurduğu vakıflar (M. A. Öztürk, Çev.). İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
• Mansel, A. M. (1965). İlkçağ’da Edirne. Edirne (Edirne’nin 600. fetih yıl dönümü armağan) içinde (s. 22), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mısırlı, A. (2021). Tarihsel süreç içinde Keşan kentinin gelişimi ve değişimi. F. Ç. Orhun & B. İşçimen (Ed.), Keşan araştırmaları-Keşan’ın kurtuluşunun 100. yılı anısına içinde (s. 315-327). Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Nefes, E. (2002). Samsun yöresinde bulunan mezar taşları. (Yayımlanmamış doktora tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Ögel, B. (1991). İslamiyet’ten önce Türk kültür tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özalp, İ. (1973). İlçemiz Keşan. Keşan: Tunardan Matbaası.
• Özer, M. (2007). Edirne’deki Osmanlı dönemi mezarlıkları-hazireler, mezar taşları ve türbeler. Konya Kitabı, 10, 507-524. https://www.academia.edu/12243834 Erişim tarihi: 20.03.2022
• Peremeci, O. N. (1939). Edirne tarihi, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Sürün, M. (2006). İstanbul Şeyh Vefa Camii haziresi (mezar taşları tipolojisi üzerine bir deneme) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Tibet, A., Işın E. & Yelkenci, D. (1996). Yenikapı Mevlevihanesi haziresi. İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, I, 242-248.
• Yılmaz, H. (2009). Anadoluhisarı Sultan II. Bayezıd Han mezarlığı mezar taşları (Pafta No: 54) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.