Yan Pototski’nin Seyahat Notlarına Göre Astarhan ve Çevresi (1797)

Yıl 2023, Sayı: 58, 281 - 300, 28.08.2023

Zafer Sever

https://doi.org/10.21563/sutad.1347857

Öz

Modern çağın ilk seyahat yazarlarından biri olarak görülen Yan Pototski çağdaşları tarafından tarihçi, dilbilimci, coğrafyacı, arkeolog, doğa bilimci ve daha birçok meziyetlere sahip bir ilim adamı olarak kabul edilir. Hemen hemen bütün Slav topraklarına, Avrupa’ya, Asya’ya, Afrika’ya ve daha birçok yere seyahat eden Pototski, seyahatlerinin ardından birçok yazı kaleme aldı. Bu seyahatlerden biri de 1797-1798 yıllarında Astarhan ve Kafkasya’ya yaptığı seyahattir. Pototski seyahatinin ilk yılını Astarhan ve çevresine ayırmıştır. Bu kısım ilk olarak Petersburg’da yayın yapan Severnıy Arhiv Dergisi’nin 1828 yılında çıkarılan I ve II. sayılarında yayımlandı. Bir bahar günü Moskova’dan seyahatine başlayan Pototski önce kara yoluyla Serapta’ya oradan da bir gemiyle Astarhan’a geçti. Bu seyahatte Astarhan ve çevresinde yaşayan Kalmuklar, Kazaklar, Tatarlar, Kozaklar, Budistler başta olmak üzere diğer bozkır halkları hakkında ilginç bilgiler yer almaktadır. Pototski’nin seyahati 18. asrın sonunda bölgenin demografik yapısını, çok kültürlü ve çok dilli olmasını göstermesi bakımından önemlidir. Bu nedenle çalışma bölge hakkında araştırma yapacaklara tarihsel ve kültürel bağlamda katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yan Pototski, Astarhan, Kalmuklar, Tatarlar, Budistler.

Astrakhan and its Surroundings According to Yan Pototsky's Travel Notes

Öz

Considered one of the first travel writers of the modern era, Yan Pototsky is considered by his contemporaries a historian, linguist, geographer, archaeologist, naturalist, and scientist, and many other merits. Pototsky, who traveled to almost all Slavic lands, Europe, Asia, Africa, and many other places, wrote many articles after his travels. One of these travels is to Astrakhan, and the Caucasus made in 1797-1798. Pototsky devoted the first year of his trip to Astrakhan and its surroundings. This part was first published in the I and II issues of the Severny Archive Magazine which is published in St. Peterburg. Pototsky, who started his journey from Moscow on a spring day, first went to Serapta by land and then to Astrakhan in a ship. There is interesting information about other steppe peoples in this trip, especially Kalmyks, Kazakhs, Tatars, Cossacks, and Buddhists living in and around Astrakhan. Pototsky's journey is important in terms of showing the region's demographic structure at the end of the 18th century, being multicultural and multilingual. For this reason, the study will contribute to those who will research about the region in the historical and cultural context.

Anahtar Kelimeler

Yan Pototsky, Astrakhan, Kalmyks, Tatars, Buddhists.

Kaynakça

• Alinge, C. (1967). Moğol kanunları. (C. Üçok, çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay.
• Arunova, M. R- Eşrefyan, K. Z. (2015). Nadir Şah-ı Avşar. (N. Turaeva, çev.). İstanbul: Selenge
• Burıkin, A. A. (2012). Kalmıki, Nogaytsı i drugie narodı Volgo-Kaspiyskogo regiona v soçinenii Yana Pototskogo “Puteşestvie v Astrahan, Vestnik Kalmıtskogo İnstituta Gumanitarnıh İssledovanniy, UDK 39(4/9), No: 1, 88-95.
• Burton, A. (1997). The Bukharans a dynastic, diplomatic and coomercial history 1550-1702. Richmond: Curzon Press.
• İnalcık, H. (1949). Osmanlı-Rus rekabetinin menşei ve Don-Volga kanalı teşebbüsü. (1569), Belleten, XII (46), 349-402.
• Karakulak, M. (2020). Türkistan’da efendiler ve köleler. İstanbul: Kronik.
• Koç, D. (2012). Aşağı İdil boyunda hâkimiyet mücadelesi ve Astarhan (Hacı Tarhan) Hanlığı. Türk dünyası İncelemeleri Dergisi, XII (1), 455-494.
• Lessıng, F, D. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük I A-N. (G. Karaağaç, çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Özcan, A. (2006). Mültan, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 31, s. 548-549). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özkan, M. (2019). Türkistan’ın keşif çağı Rus seyyah Burnaşev’in gözünden Buhara. İstanbul: Kronik.
• Özkan, M. (2021). Buhara Hanlığı (1500-1920). İstanbul: Selenge Yay.
• Petrov, A. (1905). Graf İvan Osipoviç Pototskiy, Russkiy Biografiçeskiy Slovar. Tom XIV, S. Peterburg, 692-697.
• Puşkin, A. (2020). Erzurum yolculuğu. (A. Behramoğlu, çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Puteşestvie Grafa İvana Pototskago v Astrahan i okrestnıya stranı v 1797. (1828). Severnıy Arhiv, I, S. Peterburg, 61-87.
• Puteşestvie Grafa İvana Pototskago v Astrahan i okrestnıya stranı v 1797. (1828). Severnıy Arhiv, II, S. Peterburg, 229-258.
• Rus elçi raporlarında Astrahan seferi. (2011). (İ. Kamalov, haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Sever, Z. (2021). 19. asır Rus matbuatında Türkler ve Türk dünyası: Severnıy Arhiv Örneği. Mavi Atlas, 9(2), 34-46.
• Soofizadeh, A. (2017). Kaçar Hanedanı’nın menşei ve İran’da yükselişi: Ağa Muhammed Han dönemi. Dede Korkut’un izinde 30 yıl Prof. Dr. Üçler Bulduk’a armağan Türk tarihine dair yazılar, (s. 51-64). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Sosnina, A, L. (2003). Yan Pototskiy i ego “puteşestvie v Astrahanskie i Kavkazskie stepi”. Pyatigorsk: Spetspeçat.
• Türker, Ö. (2014). Kuzey Kafkasya’daki Rus işgaline dair Rusça kaynaklar üzerine. Tarih Araştırmaları Dergisi, 33(55), 183-218.
• Uzunkaya, U. (2020). Budist eski Uygur edebiyatından iki metin. İstanbul: Kesit.
• Ünal, F. (2008). Geçmişten günümüze As-Tarhan (Astarhan/Hacı Tarhan). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (38), 227-252.