Modernization Efforts of Prussia and the Ottoman Empire in Army and Military Education and the impact of Prussia on Ottoman Military Education

Yıl 2023, Sayı: 60, 97 - 132, 20.12.2023

Özge Kurşun Tükenmez

https://doi.org/10.21563/sutad.1405230

Öz

In this study, the modernization studies conducted by the Ottoman Empire and Prussia in their armies and in their military trainings are discussed. The Military Schools established by both Ottoman Empire and Prussia for military education were examined separately and the effects of Prussian officers on Ottoman military education system was stated. In the related literature, it is mostly stated that the Ottoman military education was tried to be modernized by taking example of the western states, the establishment process of Military Academy in Ottoman Empire by Sultan Mahmud II as a model of Royal Military School (Ecole Royale Militaire) in France and increment of the effects of Prussia on Ottoman military system in line with the developing political relations between these Empires. However, the related studies about the military education of the western states where the Ottoman military education reforms are taken as an example, and the military education of Prussia who has a significant role in Ottoman military education are limited in number. For this reason, the military education reforms carried out by the Ottoman Empire and Prussia, which is an important example of the reforms in Ottoman military education, were examined in this study. In this context, it is defined that why these reforms wanted to be realized, which deficiencies were tried to be eliminated, what kind of role the officers played in these reforms and which institutions they established. Therefore, the military modernization policies of both Prussia and the Ottoman Empire, their military education, the curricula taught in military schools, the position of Prussian influence in Ottoman military education and its effects, were indicated by examining the Ottoman archive documents and related research studies.

Anahtar Kelimeler

Army, Education, Modernization, Ottoman Empire, Prussia.

Prusya ve Osmanlı Devleti’nin Ordu ve Askeri Eğitimlerinde Modernleşme Çabaları İle Osmanlı Askeri Eğitimi Üzerinde Prusya Etkisi

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin ve Prusya’nın ordularında ve askeri eğitimlerinde gerçekleştirdiği modernleşme çalışmaları ele alınmıştır. Hem Osmanlı Devleti’nin hem Prusya’nın askeri eğitim için kurdukları Harp Okulları ayrı ayrı incelenmiş olup Prusyalı subayların Osmanlı askeri eğitimine etkisi belirtilmiştir. Literatürde Osmanlı askeri eğitimin batılı devletler örnek alınarak modernleştirilmeye çalışıldığı, II. Mahmut tarafından kurulan Harbiye Mektebi’nin Fransa’daki Kraliyet Askeri Okulu (Ecole Royale Militaire) örnek alınarak kurulduğu, daha sonra gelişen siyasi ilişkiler doğrultusunda Prusya’nın Osmanlı askeri sistemi içerisinde daha etkili olduğu yer almaktadır. Ancak Osmanlı askeri eğitim reformlarının örnek alındığı batılı devletlerdeki sistemin ve Osmanlı askeri eğitiminde giderek önemi artan Prusya’nın askeri eğitiminin nasıl olduğuna dair çalışmalar sınırlı kalmıştır. Bu çalışmada Osmanlı’nın ve Osmanlı askeri eğitiminde yapılan reformlara örnek olan Prusya’nın, kendi içinde gerçekleştirdiği askeri eğitim reformları incelenmiştir. Bu reformların hangi olaylar sonucunda gerçekleştirme ihtiyacının ortaya çıktığı, hangi eksikliklerin giderilmeye çalışıldığı, subayların reformlarda nasıl bir rolünün olduğu ve bu bağlamda hangi kurumları kurdukları, Osmanlı askeri eğitiminde Prusya’nın Fransa’nın yerini hangi olaylar sonucunda aldığı belirtilmiştir. Bu bağlamda hem Prusya’nın hem Osmanlı Devleti’nin askeri modernleşme politikaları, askeri eğitimleri, askeri okullarda okutulan ders programları ile Prusya nüfuzunun Osmanlı askeri eğitimindeki yeri ve ne derece etkili olduğu Osmanlı arşiv belgeleri ve araştırma eserler incelenerek ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Modernleşme, Ordu, Osmanlı Devleti, Prusya.

Kaynakça

• T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA.)
• Dahiliye Nezareti (DH), Mektubi Kalemi (MKT), 1944/ 54, Tarih: 6 Şevval 1309 (4 Mayıs 1892).
• DH.MKT., 1944/ 54, 6 Şevval 1309 (4 Mayıs 1892).
• DH.MKT., 2530/ 37, 25 Cemaze’l-evvel 1319 (9 Eylül 1901).
• İrade-İ Dahiliye (İ. DH), 60/2990, 24 Rebiulahir 1258 (4 Haziran 1842).
• İ. DH, 690/ 48181, 4 Şaban 1291 (16 Eylül 1874).
• İ. Harbiye (HB), 42 / 21, 20 Cemaziyelahir 1328 (29 Haziran 1910).
• İ. Hususi Evrak (HUS), 61/2, 5 Ramazan 1315 (28 Ocak 1898).
• İ. Meclis-i Vala (MVL), 155/4447, 16 Muharrem 1266 (2 Aralık 1849).
• İrade-i Askeri (İ.AS.), 53/ 35, 2 Şevval 1322 (10 Aralık 1904).
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), 51/29, 3 Recep 1307 (23 Şubat 1890).
• Sadâret Resmî Maruzât Evrakı (Y.A.RES), 20/ 30, 27 Cemazie’l-ahir. 1300 (5 Mayıs 1883).
• Topkapı Sarayı Müze Arşiv Evrakı (TS.MA.e), 590/ 1, 9 Zilkade 1252 (15 Şubat 1837).
• Y.MTV, 226/51, 12 Zilkade 1319 (20 Şubat 1902).
• Yıldız Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.), 27/ 50, 10 Şevval 1302 (23 Temmuz 1885).
• Y.PRK.ASK., 41/115, 19 Zilhicce 1304 (8 Eylül 1887).
• Y.PRK.ASK., 95/ 58, 13 Cemaziyel evvel 1311 (22 Kasım 1893).
• Y.PRK.Hariciye (HR), 10 / 23, 13 Rebiülahir 1304 (9 Ocak 1887).
• Yıldız Komisyonlar Maruzatı (Y.PRK.KOM), 4/13, 23 Ramazan 1300 (28 Temmuz 1883).
• Y.PRK.KOM., 10/ 80, 8 Muharrem 1319 (27 Nisan 1901).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV), 126/86, 20 Safer 1313 (18 Ağustos 1895)
• Y.PRK. Tahrirât-ı Ecnebiye ve Mâbeyn Mütercimliği (TKM), 10/20, 11 Cemaziyelahir 1304 (7 Mart 1887).
• B. Books and Articles
• Ahmet Cevdet Paşa. (2016). Osmanlı imparatorluğu tarihi 2. (M. Güçlükol & B. Bozkurt, ed.). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Akcan, E. (2015). Colmar von der Goltz Paşa’nın Osmanlı ordusu ve asker-sivil aydınlar üzerindeki etkisi. Atatürk Üniversitesi Atatürk Dergisi, 4 (1), 14-35.
• Alkan, N. (2012). II. Abdülhamid devrinde istihdam edilen ilk Alman askerî heyetinin komutanı Otto von Kaehler ve Her iki tarafın beklentileri. Tarih Dergisi, 43, 135-166.
• Altıntaş, Y. Z. (2012). Otto von Bısmarck ve Osmanlı’daki imajı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Armaoğlu, F. (1997). 19. Yüzyıl siyasi tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Armaoğlu, F. (2012). 20. Yüzyıl siyasi tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Avcı, A. (1963). Türkiye’de askeri yüksek okullar tarihçesi. Ankara: Genel Kurmaylık Basımevi.
• Aydın, A. & Zorlu, T. (2015). Transfer of German military know-how and technology to the Ottoman military factories at the beginning of the First World War. Belleten, 79 (285), 739- 759.
• Badsey, S. (2022). The Franco-Prussian war 1870-71. UK: Osprey Publishing.
• Barnard, H. (1872). Military schools and courses of instruction ın the scıence and art of War, ın France, Prussia, Austria, Russia, Sweden, Switzerland, Sardinia, England an the United States. New York: E. Steiger.
• Başer, A. (2013). İngiliz Elçisi Thomas Roe’nun yazışmalarında II. Osman dönemi. History Studies, 5 (2), 45-55.
• Baykara, T. (1995). Osmanlı reformunun ilk zamanları: Yeniçeri Ocağının kaldırılması ve ilk tatbikat. Tarih İncelemeleri Dergisi, 10 (1), 1-11.
• Berkes, N. (2013). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beşirli, M. (2004). II. Abdülhamid döneminde Osmanlı ordusunda Alman silahları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 -16, 121-139.
• Beydilli, K. (1979). II. Abdülhamid devrinde gelen ilk askeri heyet hakkında. Tarih Dergisi, XXXII, 481-494.
• Beydilli, K. (1985). Büyük Friedrich ve Osmanlılar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Beydilli, K. (2001). İspanya. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 23, s. 162-170). İstanbul: TDV Yay.
• Beydilli, K. (2005). Moltke, Helmuth von (1800-1891). Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 30, s. 267-268). İstanbul: TDV Yay.
• Beydilli, K. (2006). Mühendishane-i Berri-i Hümayun. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 31, s. 516-517). İstanbul: TDV Yay.
• Beydilli, K. (2007). Prusya. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 34, s. 354-358). İstanbul: TDV Yay.
• Beydilli, K. (2012). Vaka-i hayriyye. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 42, s. 454-457). İstanbul: TDV Yay.
• Beydilli, K. & Şahin, İ. (2001). Mahmut Raif Efendi ve Nizam-ı Cedid’e dair eseri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Breuilly, J. (2011). Austria, Prussia and the making of Germany 1806–1871. New York: Routledge.
• Bucholz, A. (2001). Moltke and the German wars, 1864–1871. New York: Palgrave.
• Calinger, R. S. (2006). Frederick the Great and the Berlin academiy of scienses. Annals of Sciense, 24(3), 239-249.
• Çadirci, M. (1963). Anadolu’da Redif askeri teşkilâtının kuruluşu. Tarih Araştırmaları Dergisi, 8(14), 63-75.
• Çalik, R. (1996). Colmar Freiherr Von Der Goltz (Paşa) ve bazı görüşleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12 (36), 765-815.
• Çam, Y. (1991). Atatürk’ün okuduğu dönemde askeri okullar Rüşdiye, İdadi, Harbiye (1892-1902). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Cantemir, M. İ. (2019). Osmanlı- Prusya münasebetleri (1808-1871) (A.Dvn.Dve. D. 073/2 Numaralı Prusya Ahkâm defteri işığında). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Çataltepe, S. (1997). 19. Yüzyıl başlarında Avrupa dengesi ve Nizam-ı Cedit ordusu. İstanbul: Göçebe Yayınları.
• Clausewitz, C. (2015). Savaş üzerine. (S. Koçak, trans.). İstanbul: Doruk Yayınları.
• Clark C. (2006). Iron Kingdom: The rise and downfall of Prussia 1600-1947. Harvard: Belknap Press.
• Clemente, S. E. (1992). For king and kaiser the making of the Prussian army officer, 1860-1914. New York: Greenwood Press.
• Craig, G. A. (1964). The politics of the Prussian army: 1640-1945. Oxford: University Press.
• Davis, R. R. (2006). VII. Helmuth von Moltke and the Prussian‐German development of a decentralised style of command: Metz and Sedan 1870. Defence Studies, 5 (1), 83-95.
• Dolman, E. C. (2004). The warrior state how military organization structures politics. USA: Palgrave Macmillan.
• Dünheim, W. V. (1986). Feldmareşal Moltke’nin Şark gezisi. (S. Ünlü, Trans.). Erdem, 2 (5), 555-578.
• Ergin, O. (1977). Türkiye maarif tarihi. İstanbul: Eser Matbaası.
• Erickson, E. J. (2001). Ordered to die a history of the Ottoman army in the First World War. London: Greenwood Press.
• Erküçük Adalar, B. (2019). Basiret GAZETESINE GÖRE Prusya-Fransa savaşı (1870-1871). Erzurum: Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstirüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Fulbrook, M. (2018). Almanya’nın kısa tarihi. (S. Gürses, trans.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Goerlitz, W. (2011). History of the German General Staff, 1657-1945. Montana: Kessinger Publishing.
• Goltz, C. v. d. (2012).Yirminci yüzyıl başlarında Osmanlı-Alman ilişkileri: Golç Paşa’nın hatıratı (F. Yılmaz, prep.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Goltz, C. v. d. (2016). Millet-i müselleha (ordu - millet). (İ. Sarıbal, prep.). İstanbul: Otorite Yayınları.
• Gorski, P. (1993). The Protestant ethic revisited: Disciplinary revolution and state formation in Holland and Prussia. Amerikan Journal of Sociology, 99(2), 265-316.
• Grüßhaber, G. (2018). The ‘German spiritʼ in the Ottoman and Turkish army, 1908-1938: A history of military knowledge transfer. Berlin: De Gruyter Oldenbourg.
• Gülcü, N. (2019). Von der Goltz Paşa’nın Osmanlı askeri okullarını modernize etmesi ve Türk İstiklal Savaşına etkisi. Mediterranean Journal of Humanities, IX (2), 311-317.
• Hall, D. I. (2020). The Modern model of the battlefield tour and staff ride: Post 1815 Prussian and German traditions. Connections, 1(3), 93-102.
• Hobsbawm, E. (2008). Devrim çağı. (B. S. Şener, trans.). Ankara: Dost Kitabevi. Holborn, H. (1986). The Prusso- German school: Moltke and the rise of the General Staff. (P. Paret, & G. A. Craig, & F. Gilbert, ed.). Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age (pp.281-296). New Jersey: Princeton University Press.
• Howard, M. (2006). The Franco-Prussian war the German invasıon of France, 1870-1871. New York: Routledge.
• İlkin ve Tekeli (1999). Osmanlı imparatorluğu’nda eğitim ve bilgi üretim sisteminin oluşumu ve dönüşümü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İnalcık, H. (2018). Osmanlı ve Avrupa. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Kaçar, M. (2008). Tersâne hendesehânesi’nden Bahriye Mektebi’ne Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyûn. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 9 (1), 51-77.
• Karal, E. Z. (1983). Nizam-ı Cedid ve Tanzimat devirleri (1789-1856), Osmanlı tarihi. 5, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karaman, M. A. (2018). Fransız ihtilali’nin Osmanlı imparatorluğu’na etkileri. Süleyman Demirel Üniersitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44, 62-79.
• Karaosmanoğlu, A. L. (2011). Yirmi birinci yüzyılda savaşı tartışmak: Clausewitz Yeniden. Uluslararası İlişkiler, 8(29), 5-25.
• Kartepeter, C. M. (1991). Ottoman military reform dring the late Tanzimat: The Prussian General von Der Goltz and the Ottoman Army. The Ottoman Turks: Nomad Kingdom to World Empire, (pp. 247–260), New Jersey: Gorgias Press
• Kazalak, K. & Gündüz, T. (2003). II. Osman’ın Hotin seferi (1621). Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 14, 129-144.
• Keleş, H. (2006). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Kânûnnâmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(1), 227-240.
• Kenan, S. (2010). III. Selim Dönemi’nde Eğitim Anlayışında Arayışlar, Seyfi Kenan(Ed.). Nizam-ı Kadimden Nizam-ı Cedid’e III. Selim ve Dönemi (pp.129- 163). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Koç, Y. ve Yeşil, F. (2012). Nizam-ı Cedid Kanunları (1791- 1800). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koçer, H. A. (1987). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu. Ankara: Uzman Yayınları.
• Köse, O. (2006). 1774 Küçük Kaynarca antlaşması. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Kurtaran, U. (2015). Osmanlı Prusya ilişkilerinin gelişiminde Prusya elçisi Karl Adolf Von Rexin’in faaliyetleri (1755-1761). Uluslararası İlişkiler Dergisi, 12 (47), 115-131.
• Kurtaran, U. (2020). Heinrich Friedrich Von Diez’in İstanbul elçiliği ve faaliyetleri (1784 – 1790). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 70(1), 127-162.
• Lewis, B. (2007). Modern Türkiye’nin doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mehmed Esad (1895). Mirat-ı mekteb-i harbiye. İstanbul: Şirket-i Mürebbiye Matbaası.
• Mızrakçı, M. (2017). Kuleli askerî lisesinin Türk eğitim tarihindeki yeri ve uygulanan eğitim programları (ilk yüzyıl 1845-1945). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Michelsen (1866). The organization of the military in Prussia. The St. James’s Magazine, 17, 441-444.
• Moltke, H. V. (1969). Türkiye mektupları. (H. Örs, trans.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mueller, H. E. (1984). Bureaucracy, education, and monopoly: Civil service reforms in Prussia and England. Berkeley: University of California Press.
• Öğreten, A. (2014). Nizam-ı Cedide dair askeri layihalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Örenç, A. F. (2019). Yakınçağ’da Osmanlı bahriyesi. (S. Özkaya, ed.). Hunlardan Günümüze Türk Askeri Kültürü, (pp.395-423), İstanbul: Kronik Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1981). II. Abdülhamid döneminde Osmanlı imparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Özaslan, F. (2018). Osmanlı basınından Türk ve Almanların karşılıklı hayranlığına ilişkin bir kesit: Asker mecmuası örneği. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (1), 33-47.
• Özcan, A. (1997). Harbiye. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 16, s. 115-119). İstanbul: TDV Yay.
• Özdemir, Ş. & Alperen, A. (2019). Subay eğitiminin iyileştirilmesine katkı sağlayabilecek Alman subay eğitimi’ndeki farklı uygulamalar. Alman Dili ve Kültürü Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 47-61.
• Özkat, M. ve Akça, İ. (2007). Dünden bugüne Kuleli askerî lisesi. İstanbul: Kuleli Askerî Lisesi Matbaası.
• Palmer, R. R. (1986). Frederick the Great, Guibert, Bulow: from dynastic to national war. (P. Paret, & G. A. Craig, & F. Gilbert, ed.). Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age (pp. 91-119). New Jersey: Princeton University Press.
• Paret, P. (1966). Yorck and the era of Prussıan reform. New Jersey: Prınceton Unıversıty Press.
• Paret, P. (1986). Clausewitz. (P. Paret, & G. A. Craig, & F. Gilbert, ed.). Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age (pp.186-213). New Jersey: Princeton University Press.
• Parker, G. (2014). Cambridge savaş tarihi. (F. Tayanç, & T. Tayanç, trans). (E. Yener, ed.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Parmaksiz, E. (2008). II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) eğitim sistemi eğitim yapıları ve askeri rüştiyeler. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi
• Reyhan, C. (2005). Türk-Alman ilişkilerinin tarihsel arka planı (1878-1914). Belleten, 69 (254), 217-266.
• Roberts, J. M. (2014). Kısa dünya tarihi (M. T. Akad, trans.). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Rothenberg, G. E. (1986). Moltke, Schlieffen, and the doctrine of strategic envelopment. (P. Paret, & G. A. Craig, & F. Gilbert, ed.). Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age (pp.296-326). New Jersey: Princeton University Press.
• Seignobos, C. (1960). Avrupa milletlerinin mukayeseli tarihi. (S. Tiryakioğlu, trans.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1996). Tanzimat devrinde Meclis-i Vala. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Shaw, S. J. and Kural Shaw, E. (1977). History of the Ottoman empire and modern Turkey. Cambridge: Cambridge University Press.
• Schleunes, K. A. (1989). Schooling & society: The politics of education in Prussia and Bavaria 1750-1900. New York: Berg.
• Schoy, M. (2003). General Gerhard von Scharnhorst: Mentor of Clausewitz and father of the Prussian-German General Staff. Toronto: Canadian Forces College.
• Schulze, H. (1991). The course of German nationalism: from Frederick the great to Bismarck, 1763–1867. (S. Hanbury-Tenison, trans.). New York: Cambridge University Press.
• Schulze, H. (1999). The Prussian reformers and their impact on German History. Proceedings of the British Academy, 100, 61-77.
• Shanahan, W. O. (1966). Prussian military reforms 1786-1813. New York: Columbia University Press.
• Steinberg, J. (2015). Bismarck. (H. Abacı, trans.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sunar, M. M. (2010). Ocak-ı amire’den Ocak-ı mülga’ya doğru: Nizam-ı Cedid reformları karşısında Yeniçeriler. (S. Kenan, ed.). Nizam-ı Kadimden Nizam-ı Cedid’e III. Selim ve Dönemi, (pp. 497-527), İstanbul: İSAM Yayınları.
• Şen, A. (2003). Osmanlı’da dönüm noktası (III. Selim hayatı ve islahatları). Ankara: FECR Yayınları.
• Takaoka, S. (2021). Prussian military reforms and the Berliner Landwehr in local news during the wars of liberation, 1813-1815. UrbanScope, 12, 17-25.
• Tansel, S. (1946). Büyük Friedrich devrinde Osmanlı- Prusya münasebetleri hakkında. Belleten, X (37), 133-165.
• Tetik, F. ve Soyluer, S. (2013). Silah ithalatı ve kara harp sanayii. (G. Yıldız, ed.). Dünya Savaş Tarihi Osmanlı Askeri Tarihi 1792-1918, (pp.99-119), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Tızlak, F. (2019). Helmuth von Moltke ismi etrafında gelişen Osmanlı Alman ilişkileri, (M. Altunkaya, & K. Demir, & D. Çakılcı, ed.). Türk-Alman İlişkilerine Farklı Disiplinlerden Bakış, (pp. 13-44), Konya: Palet Yayınları.
• Trumpener, U. (1975). German officers in the Ottoman empire, 1880–1918: Some Comments on their background, functions, and accomplishments. Germany and the Middle East 1835–1939, 30–44.
• Tunç, S. (2018). Fransız askerî ataşesi Yarbay Maucorps'un gözüyle Alman askeri heyeti ve General Liman von Sanders'in İstanbul’daki faaliyetleri. Cedrus, 6, 613-628.
• Tunç, S. (2018). Osmanlı sultanı III. Selim’den Fransa kralı XVI. Louis’e bir Nâme-i Humâyûn. Mediterranean Journal of Humanities, VIII (I), 367-378.
• Turan, K. (2000). Türk - Alman eğitim ilişkilerinin tarihsel gelişimi. İstanbul: Ayışığı Kitapları. Türkmen, Z. (2015). XIX. Yüzyıl askerî yenileşme devri eğitim-öğretim kurumlarından Mekteb-i Harbiye-i Şahane, F. M. Emecen, A. Akyıldız, E. S. Gürkan(Ed.), Osmanlı İstanbul’u 3, (pp.133-162), İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Uçarol, R. (2008), Siyasi Tarih. İstanbul: Der Yayınları.
• Unat, F. R. (1964). Türkiye eğitim sisteminin gelişmesine tarihi bir bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Upton, E. (2018). The armies of Asia and Europe, 1878: Embracing official reports on the armies of Japan, China, India, Persia, Italy, Russia, Austria, Germany, France, and England. London: Forgotten Books.
• Uyar, M. (2019). Sanders askeri yardım misyonu (1913-1918). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15(30), 29-84.
• Uyar, M. (2021). The Ottoman army and the First World War. London and New York: Routledge.
• Uyar, M. & Erickson, E. J. (2017). Osmanlı askeri tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uyar, M. & Gök, H. (2003). Modern Alman ordusunun temelini teşkil eden Prusya askeri sisteminin kuruluşu ve olgunlaşması. KHO Bilim Dergisi, 13(1), 1-28.
• Uyar, M. and Varoğlu, A. K. (2008). In search of modernity and rationality the evolution of Turkish military academy curricula in a historical perspective. Armed Forces & Society, 35(1), 180-202.
• Uyar, M. & Güvenç, S. (2022). A tale of two military missions: The Germans in the Ottoman empire and the Americans in the Republic of Turkey. War & Society, 41(2), 85-106.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1984). Osmanlı devleti’nin merkez ve Bahriye teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2000). Büyük Osmanlı tarihi 5. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ünal, U. (2015). II. Meşrutiyet öncesi Osmanlı rüşdiyeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Walford, E. (1857). Blue books for the people, army education: Being a summary of the report of the commissioners appointed to consider the best mode of re-orgaizing the system of training officers fort he scientific corps. London.
• Wallach, J. L. (1985). Bir askeri yardımın anatomisi Türkiye’de Prusya - Alman askeri heyetleri (1835-1919). (F. Çeliker, trans.). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Walter, D. (2001). A military revolution? Prussian military reforms before the wars of German unification. Oslo: Institutt for Forsvarsstudier. Walter, D. (2009). Roon, the Prussian Landwehr, and the reorganization of 1859–1860. War in History, 16(3), 269–297.
• Wawro, G. (1995). The Habsburg 'Flucht Nach Vorne' in 1866: Domestic political origins of the Austro-Prussian War. International History Review, 17(2), 221-248.
• Wetzel, D. (2001). Bismarc, Napoleon III and the origins of the Franco- Prussian war. USA: The University of Wisconsin Press.
• Wiesner, M. E. (2016). Erken modern dönemde Avrupa tarihi. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Wilkinson, S. (1895). The brain of an army: A popular account of the German General Staff. Westminster: Archibald Constable.
• Yarar, H. (2000). Osmanlı döneminde askeri okullarda eğitim. Ankara: Milli Savunma Bakanlığı.
• Yıldız, G. (2013). Kara kuvvetleri. (G. Yıldız, ed.). Dünya Savaş Tarihi Osmanlı Askeri Tarihi Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, 35-77, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Yolalıcı, E. (2000). Education in the Ottoman empire in the 19. Century. (K. Çiçek, ed.). Ottoman Civilisation, 2, (pp. 657-661), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Zorlu, T. (2014). Osmanlı ve modernleşme iII. Selim dönemi Osmanlı denizciliği. İstanbul: Timaş Yayınları.