The 1949 Great Migration from East Turkestan and the Short Biography of Erkin Alptekin

Yıl 2023, Sayı: 60, 171 - 201, 20.12.2023

Ömer Kul

https://doi.org/10.21563/sutad.1405249

Öz

When the Communists came to power under the leadership of Mao Zedong in China in 1949, the East Turkestan notables had to leave the country. Erkin Alptekin, who was only 12 years old at that time, began to migrate before his family, and because of settling in Turkiye, he found himself in a struggle for life that would pass with difficulties. In this study, Erkin Alptekin’s family, birth, childhood, marriage, immigration journey, settling in Turkiye, education, career life as well as his struggle to promote the East Turkestan ideal in Western countries were tried to be revealed. In addition, the non-governmental organizations he founded or took an active role in the establishment as well as his books and articles, conferences he attended and the articles written about Erkin Alptekin, were tried to be evaluated with this study. In this study also, interviews with Erkin Alptekin were taken as a basis, and this way, his 85 years of life and his 1949 migration from East Turkestan were evaluated in general terms.

Anahtar Kelimeler

Erkin Alptekin, East Turkestan, Immigration, Lobby, Biography.

Doğu Türkistan’dan 1949 Büyük Göçü ve Erkin Alptekin’in Kısa Tercüme-i Hâli

Öz

949 yılında Çin’de Mao Ze-dong liderliğinde Komünistler iktidara gelince Doğu Türkistanlı ileri gelenler ülkeden ayrılmak zorunda kalmıştır. Zikredilen dönemde henüz 12 yaşında olan Erkin Alptekin ise göçe ailesinden önce başlamış, Türkiye’ye yerleşmesi sonucunda ise kendisini zorluklarla geçecek bir hayat mücadelesinin içerisinde bulmuştur. Bu çalışma ile Erkin Alptekin’in ailesi, doğumu, çocukluğu, evlenmesi, göç yolculuğu, Türkiye’ye yerleşmesi, eğitimi, mesleki yaşantısı yanında Doğu Türkistan davasını Batı ülkelerinde tanıtma mücadelesi ortaya konulmaya çalışmıştır. Bununla birlikte Erkin Alptekin’in kurduğu veya kurulmasında etkin rol aldığı sivil toplum kuruluşları yanında kaleme aldığı kitap, makale, katıldığı konferanslar ve hakkında yazılanlar bu çalışma ile değerlendirilme gayretinde olunmuştur. Bu çalışmada ayrıca, Erkin Alptekin ile yapılan görüşmeler esas alınarak 85 yıllık hayatı ve 1949 yılında Doğu Türkistan’dan göçü genel hatlarıyla değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erkin Alptekin, Doğu Türkistan, Göç, Lobi, Biyografi.

Kaynakça

• Açıkbaş, S. & Şahin, Z. (1997, 10 Şubat). Çin zulmüne lanet. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1981, Ocak-Şubat). 32 Sene sonra gördüğüm Doğu Türkistan. Türk Kültürü Dergisi, S. 218, 137-143.
• Alptekin, E. (1984). 32 yıl sürgün kalan bir menfanın anayurt gezisi intibaları. Doğu Türkistan’ın Sesi Dergisi, I, 25-32.
• Alptekin, E. (2003, 11 Haziran). Ankara’ya mesaj var. Tercüman Gazetesi, 5.
• Alptekin, E. (1994, 3 Mart). Bir Türk, Hollanda Parlamento seçimlerine muhalefetten aday. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1994, 7 Şubat). Çin heyetine Münih’te protesto. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1984). Çin ve Doğu Türkistan. Doğu Türkistan’ın Sesi Dergisi, I, 64-65.
• Alptekin, E. (1984). Çinli diplomatlara açık mektup. Doğu Türkistan’ın Sesi Dergisi, VI, 16-20.
• Alptekin, E. (1986, 7 Kasım). Çin-Sovyet ilişkileri ve Doğu Türkistan. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1992, 7 Kasım). Demirel: Zirve çok başarılı oldu. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1992, 9 Ağustos). Dış Türklere yapılan zulüm. BM İnsan Hakları Komisyonu’nda. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1985). Doğu Türkistan bir Çin toprağı mıdır? Doğu Türkistan’ın Sesi Dergisi, II (6), 25-30.
• Alptekin, E. (1986). Doğu Türkistan’daki Müslüman Türklere yapılan zulümler. Doğu Türkistan’ın Sesi Dergisi, III, 9-11.
• Alptekin, E. (1988, 2 Ekim). Doğu Türkistan’daki son gelişmeler. Yeni Düşünce, 10-12.
• Alptekin, E. (1992, 14 Mayıs). Doğu Türkistan’daki soykırıma asla müsaade etmeyeceğiz. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1990, 26 Ağustos). DYP Genel başkanı Süleyman Demirel: Ben barıştan yanayım. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1994, 10 Şubat). Hükümet dışarıdaki Türkleri düşünmüyor. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1985). Kâbil’de Uygurların toplantısı. Doğu Türkistan’ın Sesi Dergisi, II (5), 11-13.
• Alptekin, E. (1994, 20 Ocak). Mayaların 500 yıllık çilesi bitsin, Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1994, 13 Ocak). Nazilere anlayış gösterilmez. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1992, 25 Aralık). Pekin Doğu Türkistan’da geri adım attı. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1994, 6 Şubat). Tatarlara Çin işkencesi. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1991, 14 Haziran). Türkiye Ortadoğu’nun kilit ülkesi. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1986, 2 Mayıs). Türkiye-Çin ilişkileri ve Doğu Türkistan, Yeni Düşünce, 4.
• Alptekin, E. (1992, 18 Ocak). UNPO azınlıkların ümidi. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1992, 4 Ekim). V-2 kutlaması Avrupa’yı karıştırdı. Türkiye Gazetesi, 4.
• Alptekin, E. (1985). Yeni Çin anayasası ve Çin’deki tutsak milletler. Doğu Türkistan’ın Sesi Dergisi, II(6), 9-11.
• Alptekin, E. (1981). Yeni Uygurca sözlük. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 15, 207-209.
• Alptekin, E. (1990). Doğu Türkistan’dan hicretimizin 40. yılı. Kayseri: Erciyes Dergisi Doğu Türkistan Yay.
• Alptekin, E. (1978). Uygur Türkleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Alptekin, İ.Y. (2010). Esir Doğu Türkistan için-1: İsa Yusuf Alptekin’in mücadele hatıraları. (Ö. Kul, yay. haz.). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Alptekin, İ.Y. (2007). Esir Doğu Türkistan için-2: İsa Yusuf Alptekin’in mücadele hatıraları. (Ö. Kul, yay. haz.). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Çapraz, K. (1997, 26 Mart). Çin Dağılacak. Türkiye Gazetesi, 4.
• https://www.circassiancenter.com/tr/haklari-gaspedilmis-halklar-orgutu/16.1.2023.
• Kösem, K. (2019). DUK Başkanı Erkin Alptekin’in İsveç’te yayına başlayan Uygur Radyosundaki Mülakat. http://www.gokbayrak.com/dergi-sayfaları/756/20.3.2019.
• Kul, Ö. (2022). 1949 sonrası Doğu Türkistan’dan Türkiye’ye göçler ve Türkiye’de göçmenlerin durumu. 19. Yüzyıldan Günümüze Türkiye’ye Yapılan Göçler, Göçmenlik ve Sosyal Uyum, (Z. Aslan, ed.). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 120-146.
• Kul, Ö. (2009). Osman Batur ve Doğu Türkistan milli mücadelesi (1911-1955). Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. Sos. Bil. Enstitüsü.
• Kul, Ö. (2020). Türkiye'de Uygur göçmenler. Dünyada Göç Yönetimi ve Türkiye’nin Göçmenleri, Göçü Nasıl Yönetmeli, (A. Cihan & İ. Ermağan & H. Genç, ed.). İstanbul: Akademik Kitap, 473-497.
• Kul, Ö. (2019). Uyghur immigrations from East Turkestan to Turkey between 1949 and 1954, Emigrants/Muhacir from Xinjiang to Middle East during 1940-60s. (J. Noda & R. O. Fuchu, ed.). Tokyo, 13-23, 141-150.
• Kul, Ö. (2020). Alptekin, İsa Yusuf. DİA, (EK-1, C. s. 88-89). Ankara: TDV Yay. https://islamansiklopedisi.org.tr/altekin-isa-yusuf (07.10.2023).
• Kul, Ö. & Kırkıl, E. (2011 Temmuz). Doğu Türkistan Kazak Türk liderlerinden bir portre: Hüseyin Teyci. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, I(2), 103-130.
• Kul, Ö. & Tuncer, T. (2015). XX. asırda Doğu Türkistan’da göçler. Türk Dünyasında Sürgün ve Göç, (N. Sarıahmetoğlu & İ. Kemaloğlu, haz.). İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayını, 193-231.
• Cadelhak, M. S. M. (2012). El-Etrakü’l Uygur. (E. Alptekin, çev.). İstanbul: Vakfu Türkistani’ş-Şarkiyye Yayını.
• Mustafa, M. Erkin Alptekin efendinin dünyaya gelişinin 70. yılı münasebeti ile röportaj. Yayınlanmamış Mülakat.
• Sağlam, E. Z. (2022). Kazak Türklerinin Doğu Türkistan’dan Anadolu’ya göçü ve Türk basınında yansımaları (1949-1954). Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 233-244.
• Tekin, T. & Kul, Ö. (2023). 1934’ten günümüze Doğu Türkistan’dan Türkiye’ye göçler. Sosyal-Ekonomik-Kültürel Yönleriyle Türkiye’de Göç ve Göçmenler, (S. Beyoğlu & A. İnginar Kemalov, ed.). Ankara: Altınordu Yayınları, 349-372.
• Tuncer, T. (2015). 1949-1964 yılları arasında İstiklal mücadelesi ve Türkiye'ye yapılan göçler. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Tuncer, T. (2017). Hindistan hükümeti’nin Doğu Türkistanlılara yardımları. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi 11-15 Eylül 2017, 102-111.
• Uyan, S. & Tan, M. (1996, 15 Temmuz). Doğu Türkistan’daki Çin zulmü hızlandı ölüm kalım savaşı, Türkiye Gazetesi, 7.
• Yeşil, M. (1996, 16 Şubat). Doğu Türkistan yeni bir lider kazanıyor. Türkiye Gazetesi, 6.