Works on Nur-ı Muhammedi in Turkish Literature and Nur-name 2 in Chagatai

Yıl 2023, Sayı: 60, 227 - 243, 20.12.2023

Perihan Ölker

https://doi.org/10.21563/sutad.1405513

Öz

The concept known as Nur-ı Muhammadi (The Light of Muhammad) or Hakikat-i Muhammadiye (The Truth of Muhammad) refers in Sufism to the first being created. According to this understanding, which emerged under the influence of philosophical schools, the universe was created from this light. It was handed down from prophets to prophets, finally taking shape in Muhammad’s person (pbuh). It was handed through guardianship, and thanks to it, the universe continues to exist. This concept is frequently discussed in Sufi works, but since the 17th century, prose works titled Nur-name have been written where only Nur-ı Muhammedi is described. Nur-names written by Cafer Iyani Bey and Mustafa Takî Efendi have been identified so far in the Ottoman field of study. However, many prose Nur-names written in Chagatai Turkish are encountered in the Chagatai realm. Nur-names, which were identified in the journals containing the professional treatises, especially in the language of Chagatai, seem to have found their place as an important part of the Ahi community and culture. In this study, the concept of Nur-ı Muhammedî is discussed; Nur-names written in Ottoman Turkish and Chagatai Turkish are introduced and the Chagatai Nur-name with archive number 13758 in Koyunoğlu City Museum and Library is emphasised. In addition to the translation of the prose work, the translation into Turkey Turkish was made, the language and spelling elements that attract attention were mentioned and in this direction, it was revealed that the work was written in Chagatai Turkish after the classical period.

Anahtar Kelimeler

Nur-ı Muhammadi, Hakikat-i Muhammadiye, Late Period Chagatai Turkish, Chagatai Turkish.

Türk Edebiyatında Nur-ı Muhammedî Konulu Eserler ve Çağatayca Nur-name – 2

Öz

Nur-ı Muhammedî ya da Hakikat-i Muhammediye olarak bilinen kavram tasavvufta ilk yaratılan varlığa işaret etmektedir. Felsefi ekollerin etkisiyle ortaya çıkan bu anlayışa göre kâinat bu nurdan yaratılmıştır. Bu nur, peygamberden peygambere intikal etmiş, asıl olarak Hz. Muhammed (s.a.v.)’de vücut bulmuş, velâyet yoluyla aktarılagelmiştir ve sayesinde de evren varlığını sürdürmektedir. Tasavvufi eserlerde sıklıkla bu kavram ele alınmaktadır ancak 17. yüzyıldan itibaren adı Nur-name olan ve sadece Nur-ı Muhammedî kavramının anlatıldığı mensur eserler görülmektedir. Bugüne kadar Osmanlı sahasında Cafer Iyanî Bey ve Mustafa Takî Efendi tarafından yazılan Nur-nameler tespit edilmiş ve yayımlanmıştır. Ancak Çağatay sahasında son dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış çok sayıda mensur Nur-name karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa Çağatay sahasında meslek risalelerinin yer aldığı mecmualar, fütüvvetnameler, içerisinde tespit edilen Nur-nameler ahilik kültürünün önemli bir parçası olarak yerini bulmuştur. Bu çalışmada Nur-ı Muhammedî kavramı ele alınmış; Osmanlı Türkçesi ve Çağatay Türkçesiyle yazılmış Nur-nameler tanıtılarak Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi’nde 13758 arşiv numaralı Çağatayca Nur-name üzerinde durulmuştur. Mensur eserin çeviri yazıyla aktarımının yanı sıra Türkiye Türkçesine aktarımı yapılmış, dikkati çeken dil ve yazım unsurlarına değinilmiş ve bu doğrultuda eserin klasik dönem sonrası Çağatay Türkçesiyle yazıldığı da ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nur-ı Muhammedî, Hakikat-i Muhammediye, Son Dönem Çağatay Türkçesi, Çağatayca.

Kaynakça

• Açık, T. & Kaçar, M. (2013a). Sultan I. Ahmed’e sunulan Nur-ı Muhammedî konulu bir eser: Nûr-nâme. Turkish Studies, (8)1, 1742-1780. doi: 10.7827/TurkishStudies.4323
• Açık, T. & Kaçar, M. (2013b).Cafer Iyânî Bey Nûr-nâme varlığın incisi. İstanbul: Büyüyenay Yay.
• Akman, M. (2011). Hakikat-i Muhammedî düşüncesi ve bu düşüncenin referanslarını aktaran iki kaynak ve müellifleri. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, (1)2, 107-131. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/yalovasosbil/issue/21786/615345
• Akın, Hanefi (2008). Sahih-i Muslim muhtasarı. İstanbul: Polen Yay.
• Aydar, H. (2019). Mevlitler bağlamında Osmanlı din kültürünü besleyen eserlerde Nûr-ı Muhammedî anlayışı ve diğer bazı kültürlerdeki benzer düşüncelerle mukayesesi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 19(2), 547-587. doi: 10.33415/daad.479499
• Çınar, F. (2016). Mustafa Takî Efendi, varlığın nuru, Târîh-i Nûr-ı Muhammedî. İstanbul: Büyüyenay Yay.
• Çınar, M. (2014). Nur-ı Muhammedî inancının ortaya çıkışı ve kaynakları. İstanbul: Rağbet Yay.
• [GD] Darmenova, G. (2021). Çağatayca mecmua-i resâil-i acîbe (inceleme-metin-Türkiye Türkçesine aktarma-dizin-tıpkıbasım) (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• [HD] DashtI, H. (2017). Muhtelif sanatlarla ilgili metin çevirisi (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Eckmann, J. (2017). Çağatayca el kitabı. Ankara: Türk Dil KurumuYay.
• Erbay, F. (2021); Kitâb-ı garîbî’nin dil özellikleri, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 51, 165-181. doi: 10.21563/sutad.984638
• Güler, Z. (2006). Yunus Emre’nin Nur-ı Muhammedî anlatımının Türk yaratılış destanlarıyla benzerliği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/2, 63-72. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/71995
• İdiz, F. (2014). Tasavvufta hakikat-i Muhammediye meselesi ve Mesnevî’den örnekler. Ekev Akademi Dergisi, 59, 179-199. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosekev/issue/71552/1151386
• Kadıoğlu, İ. (2016). Muhyî ve Hakikat-i Muhammediye Kasideleri, Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature, 2(1), 205-228. doi: 10.20322/lt.89227
• Kolikpınar, M. (2023). Çağatayca Bir Dinî Hikâyeler Mecmuası, Giriş-Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Kuru, Esra (2013). Cafer Iyânî’nin Nûr-nâme’si (inceleme-metin) (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Ocak, A. Y. (1996). Fütüvvetnâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 13 s. 264-265, İstanbul: İsam Yay.
• Öger, A. (2022). Uygurlarda geleneksel meslekleri konu alan Çağatayca bir eser: kitâb-ı garîbî. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 104, 453-470. doi: 10.34189/hbv.104.025.
• Ölker, P. (2021). Çağatay Türkçesiyle yazılmış bakırcılık risalesi, Risâle-i misgerlik. Prof. Dr. Orhan Yavuz Armağanı, Konya: Palet Yay.
• Ölker, G. & Ölker, P. (2022). Çağataycadaki zamir+edat bağlantısında ilgi durum eki +nI: Du‘â-yı Habîb-nâme Örneği. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6/4, 1487-1506. doi: 10.34083/akaded.1198113.
• [ÖÖ] Ölker, P. & Ölker, G. (2023). Çağatay Türkçesiyle yazılmış Nur-name. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 75, 7-27. doi: 10.32925/tday.2023.93.
• [AÖ] Özer, A (2014). Molla Muhammed Zaferbek Muhammed Oglı “Nur-name” (inceleme-metin-dizin) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi, SBE, Türkoloji ABD, Bişkek/KIRGIZİSTAN.
• Öztürk, R. (1994). Yeni Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Öztürk, R. (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Öztürk, R. (2005). Özbek Türkçesi el kitabı. Konya: Çizgi Kitabevi
• Palabıyık, M. H. & Kalkandelen, A. H. (2018). Büyük Türkmen şairi Mahtumkulu’nun şiirlerinde Hz. Peygamber. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 61, 225-242. doi: 10.14222/Turkiyat3823
• Parlatır, İ. (2017). Açıklamalı İslâmî terimler sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay.
• Ünlüsoy, K. (2020). Anadolu’da Hz. Ali tasavvurları (XIII.-XVI. Yüzyıllar). Ankara: TTK Yay.
• Yücel, E. S. (2022). Mustafa Takî Efendi, târîh-i nûr-ı Muhammedî. Ankara: Sonçağ Akademi Yay.