Language Policy in Turkic States and Societies Historical Aspect

Yıl 2023, Sayı: 60, 327 - 352, 20.12.2023

Elçin İbrahimov

https://doi.org/10.21563/sutad.1405537

Cited By: 3

Öz

The roots of the communication history of the Turkic language, which has a history of at least 1300 years as a written language, are, of course, much older. If we take into account the features of the words in the language of the Orhon-Yenisey monuments, which are the first written sources, and the similarities of words in other languages, we see that the Turkic language has a history of four to five millennia as a language of communication. The Turkic language, whose origin goes back thousands of years, has been influenced by many languages as a result of the cultural, social, and political relations of Turks with other nations. The settling of large territories by Turks, leading a sedentary and nomadic life, constantly migrating for new lands, and coming into contact with many peoples against the background of these events led to the contact of the Turkic language (the languages of the Turkic-speaking peoples and tribes) with many related and unrelated languages. As a result of these relations, sometimes the Turkic language influenced these languages from the lexical and even grammatical aspects, and sometimes, on the contrary, it borrowed words from those languages. In this research article, we will try to talk about the language policy in the Turkic state and societies and the developments in the historical process.

Anahtar Kelimeler

Turkic state and society, written language, Turkic language, language policy, historical aspect, language contact.

Türk Devlet ve Topluluklarının Dil Politikalarına Tarihsel Bakış

Öz

Yazı dili olarak en az 1300 yıllık bir geçmişe sahip olan Türk dilinin iletişim tarihinin kökleri elbette çok daha eskilere dayanmaktadır. İlk yazılı kaynaklar olan Orhon-Yenisey anıtlarının dilindeki kelimelerin özelliklerini ve diğer dillerdeki kelime benzerliklerini dikkate alırsak, Türk dilinin dört beş bin yıllık bir geçmişe sahip olduğunu görürüz. Bir iletişim dili olarak Kökeni binlerce yıl öncesine dayanan Türk dili, Türklerin diğer milletlerle olan kültürel, sosyal ve siyasi ilişkileri sonucunda birçok dilden etkilenmiştir. Türklerin geniş topraklara yerleşmeleri, yerleşik ve göçebe bir yaşam sürmeleri, sürekli yeni topraklar için göç etmeleri ve bu olayların arka planında birçok halkla temasa geçmeleri, Türk dilinin (Türkçe konuşan toplum ve devletlerin) başka dillerle temasına yol açmıştır. Bu ilişkilerin sonucunda Türk dili bazen bu dillerden kelimeler almış ve hatta gramer yönünden etkilemiş, bazen de tam tersine bu dillerden kelimeler ödünç almıştır. Bu araştırma yazımızda Türk devlet ve toplumlarındaki dil politikasından, tarihi süreç içindeki gelişmelerden geniş şekilde bahsetmeğe çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Türk devleti ve toplumu, yazı dili, Türk dili, dil politikası, tarihi yön, dil teması.

Kaynakça

• Abdullayev, K. M. (1999). Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri. Bakı: MTM-İnnovation.
• Axundov, A. A. (2012). Seçilmiş əsərləri: (2 cilddə). Bakı: Elm və təhsil.
• Akalın, Ş.H. (2002). Atatürk döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2-10.
• Akçura, Y. (2018). Türkçülük: Türkçülüğün tarihi gelişimi. İstanbul: Türk Kültür Yay.
• Başgöz, İ. (1973). Türkiye Cümhuriyeti eğitim ve Atatürk. Ankara: Dost Yayınları.
• Battal, A.T. (1988). Kazan Türkleri. Ankara: TKAE Yay.
• Caferoğlu, A. (1964). Türk dili tarihi (2 cilddə). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Cəfərov, N.Q. (1998). Türk dünyası: xaos və kosmos. Bakı: Bakı Univeristeti Nəşriyyatı.
• Cəlilov, F.A. (1988). Azərbaycan dilinin morfonologiyası. Bakı: Maarif.
• Çalışkan, H. (2011). Karamanoğlu Mehmet bey ve Türkçenin Anadolu’da yerleşmesi. Konya: Karamanoğlu Mehmet Bey Dil ve Kültür Derneği Yay.
• Deringil, S. (1985). II. Abdulhamit’in dış politikası, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yay.
• Devlet, N. (1998). 1917 Ekim İhtilali ve Türk- Tatar Millet Meclisi. İstanbul: Ötüken.
• Dəmirçizadə, Ə.M. (1979). Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi. Bakı: Maarif.
• Eastman, C. (1983). Language planning. London: Montclair State University Press.
• Elmacı, Z. (2016). Türkiye Cumhuriyeti’nin dil politikası. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Ercilasun, A.B. (2004). Tarihi akışı içinde ve Cumhuriyet döneminde Türk dili. Ankara: BAL-TAM Türklük Bilgisi, 13-14.
• Əliyev, Y.V. (2005). Orxon-Yenisey abidələri və orta əsrlər türk ədəbi dili-türki. Bakı: Nurlan.
• Fierman, W. (1991). Language planning and national development: The Uzbek experience. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Georgeon, F. (1986). Türk milliyetçiliğinin kökenleri - Yusuf Akçura (1876-1935). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Gökdağ, B.A. (2007). İrandakı Türk ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: Türk Yurdu.
• Gözütok, A. (2008). Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig. EKEV Akademi Dergisi, 358-369.
• Hacıyev, T.İ. (2017). Seçilmiş əsərləri (3 cilddə). Bakı: Elm.
• Hacıyeva, Y.Ə. (2017). İran İslam İnqilabından sonra Cənubi Azərbaycanlıların ana dili uğrunda mübarizəsi (1979-2005-ci illər). Bakı: Adiloğlu.
• Haghayegi, M. (1997). İslam and politics in Central Asia. London: Macmillan.
• Hauner, M. (1990). What is Asia to us? Russia's Asian heartland yesterday and today. New-York: Routledge.
• Xudiyev, N.M. (2018). Azərbaycan ədəbi dili tarixi. Bakı: Elm və təhsil.
• İbrahimov, E. (2018). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: Dil məsələləri. Bakı: Xan.
• İbrahimov, E. (2021). Azerbaycan'da dil politikalarının toplumdilbilimsel paradigmaları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Aralık 2020; (50): 27-41.
• Kabaklı, A. (1968). Türk edebiyatı (5 cilddə). İstanbul: Türk Edebiyati Vakfı Yay.
• Karahan, A. (2013). Divanü Lugati’t Türk’e göre XI. yüzyıl Türk lehçe bilgisi. Ankara: TDK Yay.
• Karal, E.Z. (1978). Osmanlı tarihinde Türk dili sorunu, bilim kültür ve öğretim dili olarak türkçe. Ankara: TTK Yay.
• Karluk, A.C. (2009). Uygur yenileşmesi sürecindeki İstanbul ekolü ve onun bazı temsilcileri üzerine. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 290-304.
• Kaşgarlı, R.A. (2018). Salar Türkçesindeki Çince unsurlar. Journal of Turkish Language and Literature, 428-441.
• Kodaman, B. (1988). Abdülhamit devri eğitim sistemi. Ankara: TTK Yay.
• Levend, A.S. (2010). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri. Ankara: Türk Dil Derneği.
• Nərimanoğlu, K.V. (2006). Azərbaycan dövlət dili siyasəti. Bakı: Çinar-Çap nəşriyyatı.
• Olender, M. (1998). Cennetin dilleri. Tanrısal bir çift: Ariler ve Samiler. (N. Yılmaz, çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Ortaylı, İ. (2010). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Sadoğlu, H. (2003). Türkiye’de ulusçuluk ve dil politikaları. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay.
• Şahtaxtinski, M.S. (1879). Təkmilləşmiş müsəlman əlifbeyi. Tiflis: Tomson litoqrafiyası.
• Tenişev, İ.R. (1979). Yazıki drevne i srednepismennix pamyatnikov vı funksionnalnom aspekte. Moskvo: Vapros Yazıkaznaniya.
• Toksoy, A. (2001). XX. yüzyıla girerken Türk dünyası ve İsmail Gaspıralı. Orkun Dergisi, 14-21.
• World Uyghur Congress (2014). Uyghur mother tongue rights in East Turkestan (China), URL: https://www.uyghurcongress.org/en/conference-announcement-uyghur-mother-tongue-rights-in- china-perspectives-challenges-and-policy/ (erişim tarihi 02.05.2022).
• Zenkovsky, S. (2000). Rusya'da Türkçülük ve İslâm. Ankara: Güncel Yayıncılık.
• Zeynalov, F.R. (1981). Türkologiyanın əsasları. Bakı: Maarif.