The Chagatai Manuscripts at the Library of the Uzbek Zawiya in Jerusalem

Yıl 2024, Sayı: 61, 263 - 287, 30.04.2024

Serkan Çakmak

https://doi.org/10.21563/sutad.1474196

Öz

This paper intends to elaborately describe the Chaghatai manuscripts at the library of the Uzbek Zawiya in Jerusalem. The images of the manuscripts digitalized by the Hill Museum and Manuscript Library are used for this purpose. All the data based on the photos are compared with the information provided by both the printed and digital catalogs prepared for the manuscripts. Identified deficiencies have been completed and errors have been corrected. This paper consists of an introduction and three main chapters. Aspects making Jerusalem sacred for Muslims, the fact that Jerusalem has been a holy route for Muslim dervishes and pilgrims throughout history, and the lodges and quarters built in this city during the reign of the Ottomans for dervishes and pilgrims who came from around the Muslim world, particularly Central Asia, are stated in the introduction. The location, architecture, services, and history of the Uzbek Zawiya, which was one of the destinations of visitors who transported various cultural goods from their homeland to Jerusalem, are mentioned in the first chapter. The library of the zawiya, comprised of manuscripts transported here from different Islamic areas, is expressed in the second chapter. The Chagatai manuscripts at the library are described in the third chapter. Manuscripts, including Chagatai texts, are elaborately explained in every way, and transcribed texts taken from samples of the manuscripts are presented in the last chapter.

Anahtar Kelimeler

Chaghatai, manuscripts, Jerusalem, Uzbek Zawiya, Hill Museum and Manuscript Library.

Kudüs’teki Özbek Tekkesinde Bulunan Çağatayca Yazmalar

Öz

Bu çalışmada Kudüs’teki Özbek Tekkesinin kütüphanesinde bulunan Çağatayca el yazması eserlerin her yönüyle detaylı bir tanıtımının yapılması amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik olarak yazma eserlerin Hill Müzesi ve Yazma Eser Kütüphanesi tarafından sağlanan dijital görüntüleri kullanılmıştır. Bu görüntülerin sağladığı bilgiler tekke kütüphanesindeki el yazması eserler için hazırlanan biri basılı diğeri dijital iki katalogdaki bilgilerle karşılaştırılmıştır. Belirlenen eksiklikler tamamlanmış ve yanlışlar düzeltilmiştir. Üç ana başlıktan oluşan bu çalışmanın giriş kısmında Müslümanlar için Kudüs’ü kutsal kılan özelliklerden, bu özellikler bağlamında tarih boyunca Müslüman derviş ve hacıların mukaddes ziyaret mekânı olmasından, şehrin Osmanlı idaresinde bulunduğu dönemde İslam dünyasının her yanından özellikle Orta Asya’dan gelen hacılar ve dervişler için burada inşa edilen tekke ve zaviyelerden bahsedilmiştir. Geldikleri memleketlerden çeşitli kültür ürünlerini de Kudüs’e taşıyan ziyaretçilerin uğraklarından biri olan Özbek Tekkesinin bulunduğu yer, tarihi, hizmetleri ve mimarisi ile tekke hakkındaki diğer bilgiler ilk başlıkta ele alınmıştır. Farklı İslam beldelerinden getirilen el yazması eserlerle oluşturulan tekke kütüphanesi ikinci başlık altında beyan edilmiştir. Kütüphanedeki Çağatayca el yazması eserler ise üçüncü başlıkta tanıtılmıştır. Çağatayca yazılan metinlerin içerisinde yer aldığı el yazmaları her yönüyle kapsamlı bir şekilde tavsif edilmiş ve metinlerden çeviri yazı örnekleri sunulmuştur. Açıklama kısmında yazmayla ilgili dikkat çeken hususlar ve kataloglardaki eksikler ile yanlışlar dile getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çağatayca, yazmalar, Kudüs, Özbek Tekkesi, Hill Müzesi ve Yazma Eser Kütüphanesi.

Kaynakça

• Algar, H. (2012). Tarîqat and tarîq: Central Asian Naqshbandîs on the roads to the Haramayn. A. Papas, T. Welsford ve T. Zarcone (Ed.), Central Asian pilgrims hajj routes and pious visits between Central Asia and the Hijaz içinde (s. 21-135). Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Alkan, M. (2019). Osmanlı Devleti’nde Özbek tekkeleri. M. D. Erdem, N. F. Kurt ŝ Ö. Güngör (Ed.), Yitik hafızanın peşinde Buhara konuşmaları içinde (s. 15-78). Ankara: Pruva Yay.
• Arnon, A. (1992). The quarters of Jerusalem in the Ottoman period. Middle Eastern Studies, 1(28), 1-65. doi: 10.1080/00263209208700889.
• Barakat, B. (2003). Catalog of manuscripts of the Uzbek zawiya in Jerusalem. Kudüs: Matbuatü’ş-Şafii.
• Dashti, H. (2017). Muhtelif sanatlarla ilgili metin çevirisi. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• El-Khatib, A. (2001). Jerusalem in the Qur'an. British Journal of Middle Eastern Studies, 1(28), 25-53. doi: 10.1080/13530190120034549
• Feldinger, L. G. (2010, 3 Haziran). Sufi sheik who preached nonviolence laid to rest. The Jerusalem Post. Erişim adresi: https://www.jpost.com/israel/sufi-sheikh-who-preached-nonviolence-laid-to-rest
• Finn, J. (1878). Stirring times or records from Jerusalem consular chronicles of 1853 to 1856 volume II. Londra: C. Kegan Paul ŝ Co.
• Gangat, R. (2017, 8 Mart). Uzbek zawiya, keeping a sufi tradition alive. Gulf News. Erişim adresi: https://gulfnews.com/lifestyle/uzbek-zawiya-keeping-a-sufi-tradition-alive-1.1990392
• Harman, Ö. F. (1996). Hac. İslam ansiklopedisi (C. 14, s. 382-386). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Harman, Ö. F. (2002). Kudüs. İslam ansiklopedisi (C. 26, s. 323-327). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Harman, Ö. F. (2019). İslamiyet ve Kudüs. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 1(16), 9-30. doi: 10.17131/milel.584961.
• Jong, F. D. (1983). The sufi orders in nineteenth and twentieth-century Palestine: A preliminary survey concerning their identity, organizational characteristics, and continuity. Studia Islamica, 58, 149-181. doi: 10.2307/1595345.
• Matthews, C. D. (1932). Palestine, holy land of Islam. Journal of Biblical Literature, 2(51), 171-178. doi: 10.2307/3259101.
• Mugler, J. (2021, Summer). Four family libraries in Jerusalem. HIMML Magazine, s. 4-5. Erişim adresi: https://hmml.org/assets/pdf/HMML-Magazine-summer-2021.pdf.
• Natseh, Y. (2000). Al-zawiyah al-naqshibandiyya. S. Auld ve R. Hillenbrand (Ed.), Ottoman Jerusalem: The living city 1517-1917 Volume II içinde (s. 904-912). Londra: Al Tajir-World of Islam Trust.
• Tosun, N. (2008). Orta Asya'da bazı dînî ve tasavvufî gelenekler. EKEV Akademi Dergisi, 12(35), 1-10.
• Tütüncü, M. (2006). Kudüs mevlevîhânesi tarihi ve mimarisi. Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlânâ Sempozyum Bildirileri içinde (s. 699-723). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Tütüncü, M. (2006). Turkish Jerusalem (1516-1917) Ottoman inscriptions from Jerusalem and other Palestinian cities. Haarlem: SOTA / Turkestan and Azerbaijan Research Centre.
• Tütüncü, M. (2007). Kudüs tekke ve zaviyeleri ve sancakbeyi Mehmed Paşa. Yeni İpek Yolu: Konya Ticaret Odası Dergisi, 10, 673-680. Erişim adresi: https://www.kto.org.tr/yayinlar/ipek-yolu-ozel/ipek-yolu-ozel- sayi-10.
• Zarcone, T. (2012). Kudüs'teki Orta Asyalı ve Hintli sufi hacılar (B. Akkıyal, çev.). İstanbul: Kabalcı.
• İnternet Kaynakları
• https://hmml.org/about/history/. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://hmml.org/about/global-operations/. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://hmml.org/about/global-operations/jerusalem/. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://w3id.org/vhmml/readingRoom/view/520807. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://w3id.org/vhmml/readingRoom/view/520925. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://w3id.org/vhmml/readingRoom/view/520930. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://w3id.org/vhmml/readingRoom/view/520934. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://w3id.org/vhmml/readingRoom/view/520940. Erişim tarihi: 14.01.2023
• https://w3id.org/vhmml/readingRoom/view/520871. Erişim tarihi: 14.01.2023.