Tradition of Minstrelsy in Turkic Peoples

Yıl 2024, Sayı: 62, 285 - 298, 30.08.2024

Meerim Kölbaeva Hüseyin Satıcıoğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.1538412

Öz

The minstrel competition is one of the traditions that emerged in oral literature. The emergence process of this tradition, its original character that shapes its dramatic and lyrical elements, and its unique performance ritual have enabled it to emerge as a tradition. Minstrelsy; since it is an ancient tradition that is the continuation of shamanlyk (hayloft), bakshylyk (bakshy) and ozanlyk (minstrelsy) it appears in the oral literature tradition of the Turkic peoples. For this reason, our study analyzes one of the current issues of folklore to address and compare the spread of the minstrelsy tradition in Turkic peoples and the state of research in the region. The aim of our study is to evaluate the spreading characteristics, nomenclature, sub-types, and research on the subject of the tradition of minstrelsy in the oral works of literature of Anatolian, Azerbaijani, Turkmen, Uzbek, Kazakh, Kyrgyz, Karakalpak, Tatar, Bashkir, Uyghur, and Altai Turks. The studies of such researchers as B. Kebekova, S. Nasirov, R. Muhammadiyev, B. Sarımsakov, A. Musakulov, M. Kuşmakov, K. Bazarov, N. Davkarayev, S. Karaş, O. Aydın, N. Kutlusoy, T. Kovalskiy, M. Auezov, S. Mukanov, E. Ismayılov, K. Cumacanov etc., who examined the tradition of minstrel dueling in Turkic peoples with the typological comparison method, constitute the literature basis of our research. As a result of our research, it has been determined that poetic innovation should also be addressed in the tradition of minstrel dueling in Turkic peoples, together with comparative folk literature, folklore, history of literature, and the effect of historical periods on the tradition, subject, and ideology.

Anahtar Kelimeler

Turkic peoples, oral literature, folk poetry, minstrel, quarrel, dissemination, poetic similarity.

Türk Halklarinda Âşık Atışması Geleneği

Öz

Âşık atışması sözlü edebiyatın içerisinde ortaya çıkmış geleneklerden biridir. Bu geleneğin ortaya çıkış süreci, dramatik ve lirik öğelerini şekillendiren özgün karakteri, kendine has icra töresi olması bir gelenek olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır. Âşıklık; kamlık, bakşılık ve ozanlığın devamı olan kadim bir gelenek olduğu için Türk halklarının sözlü edebiyat geleneğinde karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple çalışmamızda Türk halklarında âşık atışması geleneğinin yayılışını ve bölgelerdeki araştırılma durumunun ele alınması ve karşılaştırılması halk biliminin güncel meselelerinden biridir. Çalışmamızda Anadolu, Azerbaycan, Türkmen, Özbek, Kazak, Kırgız, Karakalpak, Tatar, Başkurt, Uygur, Altay Türklerinin sözlü edebiyatlarındaki âşık atışması geleneğinin yayılma özellikleri, adlandırılması, alt türleri ve konu hakkındaki yapılmış olan araştırmaların ele alınarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmamızda tipolojik karşılaştırma yöntemiyle Türk halklarında âşık atışması geleneğini inceleyen B. Kebekova, S. Nasirov, R. Muhammadiyev, B. Sarımsakov, A. Musakulov, M. Kuşmakov, K. Bazarov, N. Davkarayev, S. Karaş, O. Aydın, N. Kutlusoy, T. Kovalskiy, M. Auezov, S. Mukanov, E. Ismayılov, K. Cumacanov vb. araştırmacıların çalışmaları araştırmamızın literatür temelini oluşturmaktadır. Araştırmamızın sonucunda âşık atışması geleneğinin Türk halklarında karşılaştırmalı halk edebiyatı, halk bilimi, edebiyat tarihi, tarihi dönemlerin geleneğe etkisi, konu, ideoloji ile birlikte; poetik yeniliğin de ele alınması gerektiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk halkları, sözlü edebiyat, halk şiiri, âşık, atışma, yayılım, şiirsel benzerlik.

Kaynakça

• Alimov, U. (2010). Kırgız aytışları / Kırgız aityshes (Doktara tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=OpDDuQOW7REdArdjJTCXPw&no=6PDIFHtryzQuTIQ67If_1Q
• Asanov, K. D. (2010). Aytış önörünün publtsistikalık sıpatı: F.i.d., il darac. Izildenip aluu üçün cazılgan diss. Almatı.
• Aydın, Oğuzhan. (2010). Günümüz aşıklık geleneğinde atışma ve atışma örnekleri / The form of quarrelling and examples of quarrelling in folk music. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=PFgdAIDPUVF2nZ5EGvaGtw&no=w17pRHeyw-0eXu_AXsOkKQ
• Bazarov, K. (1988). Narodnoe poetiçeskoe tvorçestvo turkmen Karakalpakiy. Diss. k.f.n. Ashgabat.
• Bogdanova, M. İ. (n.d.). Lirikalık canrlar. KR UİAnın kol cazmalar fondu. İnv. No: 616.
• Cumacanov, K. (1984). Folklornaya i individual’naya traditsiya v akınskoy poezii. Almatı.
• Davkarayev, N. (1959). Oçerki po istorii dorevolyutsionnoy Karakalpakskoy literaturı. Tashkent: İzd. NAN Uzb. SSR.
• Durbilmez, P. (2008). Aşık edebiyatı araştırmaları Taşpınarlı halk şairleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Elçin, Ş. (1993). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gün, F. (2023). Hemedanlı (İran) Âşık Heyder’in halk hikâyelerinde sosyal çevrenin etkisi, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı, 361-375. doi: 10.28981/hikmet.1291485.
• İmaşev, B. (2006). Aytıştagı satira cana yumor. F.i.k. oku. darac. İzd. Aluu üç. cazılg. Dissertatsiya. Astana.
• İrisov, P. (1971). Kırgız aytıştarının canrdık özgöçölüktörü. F.i.k. oku. darac. İzd. Aluu üç. cazılg. Dissertatsiya. Frunze.
• Karakalpak folklorı. (1982). Cilt. XI. Nukus: Karakalpakstan Baspası.
• Katash, C. C. (1984). Arhaicheskie canrı Altayskogo fol’klora. Diss. k.f.n. Tashkent.
• Katash, C. C. (1984). Spetsifika canrov Altayskogo fol’klora. Diss. d.f.n. Tashkent.
• Kovalsky, T. (1946). İssledovaniya o forme poezii Tyurskih narodov. FIYAL.
• Koilybaev, Sh. C. (2009). Kazırgı aytıştın ideyalık-körkömdük özgöçölüktörü. F.i.k., il daraç. izdenip aluu üçün cazılgan diss. Astana.
• Kölbaeva, M. (2015). Aytış önörünün tabiyatı (evolyutsiya, janr, poetika). Filologiya ilimderinin okumuştuuluk daracasın izdenip aluu üçün cazılgan dissertatsiya. Kırgız Uluttuk İlimder Akademiyası. Bişkek.
• Köprülü, M. F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1989). Edebiyat araştırmaları I. 3. Basım, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kushmakov, M. (1984). Problemy traditsii i improvizatsii. Avtoref. Diss. k.f.n. Tashkent.
• Kutlusoy, Nazan. (2006). Buruklu Âşık Kul Mustafa hayatı-şiirleri-atışmaları-halk hikayeciliği derleme-inceleme / Buruklu Âşik Kul Mustafa the life-poems-bickering-folk tales. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=-o66CProYRkE5dEEVYGSQg&no=Fa7U3ryUtLlVK-rMrFQx4A
• Ömürbay, M. (2007). Cungo kırgız el oozekiadabiyatındagı kee bir özgöçölüktör. Filologiya ilmderinin kand. iz. al. üç. caz. diss.
• Malenov, B. (1960). Oozeki çıgarmaçılıktın kırgız sovet professionaldık poeziyasına tiygizgen taasiri cönündö. Frunze: İlim.
• Miftakov, K. (1923). Kırgızdın kalk adabiyatının türlörü. KR UİAnın kol cazmalar fondu. İnv. No: 146 (357).
• Muhammadiev, R. (1961). Askiya. (Ostrostloviye janr uzbekskogo narodnogo tvorçestva). Avtoref. Diss. k.f.n. Taşkent.
• Musaev, S. & Tashtemirov, C. & Malenov, B. Kırgız adabiyatı. (1964). 9-klasstar üçün okuu kitebi. Frunze: Mektep.
• Musakulov, A. (1984). Terma v uzbekskom folklore. Diss.k.f.n. Tashkent.
• Nosirov, S. (1990). Tvorçeskoe i ispolnitel’skoye masterstvo v uzbekskom narodnom tvorchestvo. Diss.k.f.n. Tashkent.
• Oğuz, M. Ö. (1994). Yozgat’ta halk şairliğinin dünü ve bugünü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ömürbaeva, T. Ş. (2010). Akındık poeziyadagı uluttuk sıpat cana körköm oyloo. F.i.k., il darac. izdenip aluu üçün cazılgan diss. Almaty.
• Özaslan, M. (2001). Erzurum âşıklık geleneği. Ankara: Akçağ Basım Yayınları.
• Rahmatullin, K. (1943). Kırgız adabiyatının programması (8-10-klasstar üçün), Kırgız SSR AEK bekitken. Frunze: Kırgızmambas.
• Sarymsakov, B. İ. (1987). Uzbekskiy obryadovıy fol’klor yego canrovıy sostav (genezis, poetika). Diss.k.f.n. Tashkent.
• Seferli, E. G. & Yusifli, X. H. (1992). 4. Türkiye dışındaki Türk edebiyatları antolojisi, Azerbaycan âşık edebiyatı. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Taştemirov, C. (1980). Toktogul cana akındık poeziya. Frunze: Adabiyat.
• Taştemirov, C. (1989). Toktoguldun aytıştarının özgöçölügü. Frunze: Adabiyat.
• Zakirov, C. & Tokombaeva A. (1964). Kırgız eldik lirikalarının canrdık özgöçölüktörü. Frunze: İlim.