An Old Uighur Fragment on the Buddhist Concept of Six Consciousness

Yıl 2024, Sayı: 63, 65 - 83

Betül Özcan

https://doi.org/10.21563/sutad.1298210

Öz

Buddha nature, an influential concept in Mahāyāna philosophy, consists of phenomena that have coexisted incidentally in the human body. According to Buddhist belief, all living creatures are born with these phenomena; in other words, with desires, and they constantly remain in the birth-death circle -namely in saṃsāra- unless they overcome these desires. In Buddhism, an entity is born with six sense organs, or six consciousnesses -eye, ear, nose, tongue, body, and mind. The term ṣaḍāyatana in Sanskrit corresponds to 'six objects, six senses, and six essential elements.' Such objects pose no threat to an individual with innate sense organs. Instead, they are intermediary objects leading individuals away from transient existence and towards the ultimate reality. Individuals potentially lead themselves to the right path or undo calamity only through their thoughts and deeds. In other words, self-salvation is entirely an issue of personal choice. Therefore, one should avoid becoming enamored with the six objects of desire that are senseless, transient and deceptive. According to the six principles of consciousness in Buddhism, which is also the primary topic of the article, one aspires to refrain from saṃsāra and attain Buddhahood without being captivated by the sense organs. A text passage, which determinedly belongs to an Old Uighur fragment on the concept of six consciousnesses in Buddhism, is currently preserved in the Berlin Turfan Collection with archive number Mainz 299 (o.F.). This study, therefore, aimed to reveal the transcription, transliteration, translation into Turkish language, explanations, index and dictionary of this fragment, all of which have yet to be published.

Anahtar Kelimeler

Old Uighur, six consciousnesses, objects of desire, Buddhism, text publication

Budizm’deki Altı Bilinç Kavramı Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman

Öz

Mahāyāna ekolünde önemli bir kavramı temsil eden Buddha doğası, insan vücudunda tesadüfen bir araya gelmiş fenomenlerden oluşmaktadır. Budist inanışa göre canlılar bu fenomenlerle yani arzularla doğar ve arzulardan kurtulamadıkları sürece doğum-ölüm çemberinde -saṃsāra’da- kalmaya devam eder. Budizm’de insan doğuştan altı duyu organına ya da altı bilince –göz, kulak, burun, dil, beden ve zihin- sahiptir. Terim Sanskritçede ṣaḍāyatana “altı obje; altı duyu; altı aslî nitelik” ifadesine karşılık gelmektedir. Doğuştan duyu organlarına sahip olan kişi için bu tür nesneler bir tehdit değildir. Aksine insanı geçici yaşamdan hakikate eriştirecek ara objelerdir. İnsan ancak düşünceleriyle ve yaptığı eylemlerle kendini ya doğru yola götürür ya da felakete sürükler. Yani kurtuluşa erişmek tamamen şahsi bir meseledir. Bu yüzden kişi boş, süreksiz ve yanıltıcı olan altı arzu nesnesine kendini kaptırmamalıdır. Yazının da konusunu oluşturan Budizm’deki altı bilinç ilkesine göre kişi, duyu organlarına kendini kaptırmadan saṃsāra’dan kurtulup Buddhalığa erişmeyi hedeflemektedir. Budizm’deki altı bilinç kavramı üzerine Eski Uygurca bir fragmana ait olduğu tespit edilen bu metin parçası, bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda Mainz 299 (o.F.) arşiv numarasıyla korunmaktadır. Şimdiye kadar neşri gerçekleştirilmemiş bu fragmanın yazı çevirimi, harf çevirisi, Türkiye Türkçesine aktarımı, açıklamaları, dizin ile sözlüğünün sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, altı bilinç, arzu nesneleri, Budizm, metin neşri

Kaynakça

• Adams, D. Q. (2013). A Dictionary of Tocharian B. Revised and greatly enlarged. Vol. 1-2. Amsterdam, New York: Rodopi.
• Arat, R. R. (1991). Eski Türk şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun yaruk sudur VI. Kitap. (Karşılaştırmalı metin yayını). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Baskind J. ve Bowring R. (2016). The Myōtei dialogues: A Japanese Christian critique of native traditions. Leiden, Boston: Brill.
• Dietz, S., Ölmez, M. ve Röhrborn, K. (2015). Die alttürkische Xuanzang-Biographie V. Nach der Handschrift von Paris und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain ediert, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Edgerton, F. (1953). Buddhist hybrid Sanskrit grammar and dictionary. New Haven: Yale University Press.
• Gayley, H. (2007). Sateriology of the senses in Tibetan Buddhism. Numen 54, 459-499.
• Gharib, B. (1995). Sogdian dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan.
• Hirakawa, A. (1997). A Buddhist Chinese-Sanskrit dictionary. Tōkyō: Reiyūkai.
• JEBD = Japanese-English Buddhist dictionary. (1979). Tōkyō: Daitō Shuppansha.
• Karaman, A. (2022). Eski Türkçede ikilemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Kaya, C. (2021). Uygurca altun yaruk: Giriş, metin ve dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Monier-Williams, M. (1899). A Sanskrit-English dictionary. Oxford: Oxford University Press.
• Nakamura, H. (2012). Gotama Budha. En güvenilir metinler üzerinden yazılmış bir biyografi. (Çev. Zeynep Seyhan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca ikilemeler üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 65(2), 243-311.
• Potter, K. H. (1996). Encyclopedia of Indian philosophies, volume VII. (Abhidharma Buddhism to 150 A.D.) Delhi: Motilal Banarsidass Publishers.
• Poucha, P. (1955). Institutiones linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus linguae Tocharicae dialecti A. Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství.
• Röhrborn, K. (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Wiesbaden: Steiner.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - äzüglä-. Wiesbaden: Steiner.
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 1: a-asvık. Stuttgart: Steiner.
• Soothill, W. E. ve Hodous, L. (1937). A dictionary of Chinese Buddhist terms: with Sanskrit and English equivalents and a Sanskrit-Pali index. London: Kegan Pauy, Trench, Trubner & Co.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Tokyürek, H. (2018). Altun yaruk sudur IV. Tegzinç (Karşılaştırmalı metin yayını). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Wilkens, J. (2001). Die drei Körper des Buddha (Trikāya). Das dritte Kapitel der uigurischen Fassung des Goldglanz-Sūtras (Altun Yaruk Sudur). Eingeleitet, nach den Handschriften aus Berlin und St. Petersburg herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Mit 22 Abbildungen auf IX Tafeln, Brepols. (BBAW. Akademienvorhaben Turfanforschung. BT XXI), Turnhout 2001.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen (Altuigurisch-Deutsch-Türkisch): Eski Uygurcanın El Sözlüğü (Eski Uygurca-Almanca-Türkçe). Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Zhaoguang, G. (2014). An intellectual history of China, volume one. Knowledge, thought and belief before the seventh century CE. (Çev. Michael S. Duke ve Josephine Chiu-Duke). Leiden, Boston: Brill.
• Elektronik Kaynaklar
• DDB = “Digital dictionary of Buddhism”. www. buddhism-dict.net (04.05.2023).
• Mainz 299 (o.F.): A1 sayfası: sayfası: http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0299_seite2_detail2.jpg A2 sayfası: http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0299_seite1_detail1.jpg B1 sayfası: http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0299_seite1_detail2.jpg B2 sayfası: http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0299_seite2_detail1.jpg [Erişim tarihi: 04.05.2023]
• URL-01: https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00000621 [Erişim tarihi: 04.05.2023]