Gelecekten Haber Veren Oğuz Bilgesi: Dede Korkut

Yıl 2024, Sayı: 63, 137 - 154

Sezai Demirtaş

https://doi.org/10.21563/sutad.1360965

Öz

Bilinmezlikler içermesi nedeniyle insanda merak hissi uyandıran gelecek, tarihin her döneminde anlaşılmaya gayret edilen bir zaman dilimidir. Zihninde geleceğin kendisine neler getireceğini bilme isteği yatan insan, söz konusu merakın bir sonucu olarak gelecekten haber almak ve bilinmeyeni anlamak için birtakım arayışlara girmiştir. İşte bu noktada kâhin, şaman/kam, falcı, veli vb. kişiler tarafından kehanet ve keramet gibi başlıklar altında geleceğe dair bilgi verme eylemi ve yeteneği değer kazanmıştır. Gelecekten haber verme adıyla bilinen bu yeteneğe sahip kişiler arasında Oğuz bilgesi Dede Korkut/Korkut Ata da bulunmaktadır. Tarihî ve edebî eserlerde yer alan bilgilerden yola çıkılmak suretiyle, Dede Korkut’un gelecekten haber verme yeteneğinin Türkistan/Türkmen Sahra nüshasında bulunan on sekizinci soylama bağlamında tartışıldığı bu çalışmada, Dede Korkut’un toplum hayatı ve tabiat koşullarıyla ilgili öngörüleri hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Gaipten haber verdiği ifade edilen Dede Korkut’un söz konusu yeteneğini ortaya koyan birkaç öngörüsü dışında herhangi bir kehanetiyle karşılaşılmaması, Dede Korkut araştırmalarında bu yönünün zayıf kalmasına neden olmuştur. Türkistan/Türkmen Sahra nüshasında yer alan soylamayla birlikte farklı bir boyut kazanan bu durum, Dede Korkut’un geri planda kalmış bir özelliğinin öne çıkarılmasına imkân tanıdığı gibi gaipten haber verebilme yeteneğini de ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Gelecekten Haber Verme, Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylama, Kehanet

Oghuzs’ Man of Wisdom Prophesying: Dede Korkut

Öz

The future, with its inherent uncertainties, has always been a source of fascination and curiosity for humanity. Throughout history, the desire to understand what lies ahead has led people to seek methods of prediction and insight into the unknown. This quest has elevated the value of individuals capable of foretelling the future, such as oracles, shamans/kams, fortunetellers, and saints, who provide prophecies and miracles. Among these figures is Dede Korkut, also known as Korkut Ata, who is revered as the Oghuzs' Man of Wisdom. Drawing upon historical and literary sources, this study explores Dede Korkut's prophesying abilities, particularly as described in the eighteenth narrative of the Turkistan/Turkmen Sahra copy. Furthermore, this paper offers an analysis of Dede Korkut's predictions concerning social life and natural phenomena, shedding light on his significant role in the cultural and spiritual life of the Oghuz people. The lack of other prophecies aside from a few foresights attributed to his ability to foretell the unknown has resulted in the underrepresentation of this aspect in Dede Korkut studies. This situation, which gains a different dimension with the narrative found in the Turkestan/Turkmen Sahra copy, not only allows for highlighting a lesser-known characteristic of Dede Korkut but also showcases his ability to foretell the unknown.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Türkistan/Türkmen Sahra copy, narrative, oracle, prophesy.

Kaynakça

• Açıkalın, B. (2014). Rüyanın mahiyeti ve yorumlanması. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 170-196.
• Aktaş, E. (2011). Altay ve Tıva Türk destanlarında haber verme motifi üzerine genel bir değerlendirme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11(1), 45-62.
• Ali Şir Nevâyî (2021). Nesâyimü’l-mahabbe min şemâyimü’l-fütüvve (V. Türk, haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Barthold, V. V. (2021). Türk destanı ve Kafkaslar. (F. Türkmen & G. Pehlivan, haz.). Korkut bitig -Dünyada Dede Korkut araştırmaları- içinde (s. 17-25). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2013). Ana hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2020). Türk dünyasının velâyet sahibi bilgesi Korkut Ata. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, P. N. (1977). Korkut Ata. İslâm ansiklopedisi (C. 6, s. 860-866). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bütüner, Ş. (2023). Türk masallarında büyücülerin veya şamanların karakteristik özellikleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 421-430.
• Çekin, M. D. (2020). İnsan ömrü ne kadar uzadı? Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 54, 82-85.
• Çelebi, İ. (1996a). Fiten ve Melâhim. İslâm ansiklopedisi (C. 13, s. 149-153). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelebi, İ. (1996b). Gayb. İslâm ansiklopedisi (C. 13, s. 404-409). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelebi, İ. (2001). Kâhin. İslâm ansiklopedisi (C. 24, s. 171-172). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelepi, M. S. (2017). Türk halk kültüründe rüya. Konya: Kömen Yayınları.
• Demir, N. (2019). Dede Korkut destanı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Durmuş, İ. (2016). Türk kültürüne giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duymaz, A. (2020). Kolca kopuzdan kılca kaleme dedem Korkut araştırmaları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut kitabı Türkistan/Türkmen Sahra nüshası soylamalar ve 13. boy - Salur Kazan'ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ercilasun, A. B. (2019). Nehir destan Oğuzname (Oğuz bitig). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2019). Dede Korkut Kitabı’nın yeni nüshası ve üzerindeki yayınlar. Millî Folklor, 16(123), 5-22.
• Ergin, M. (2004) Dede Korkut kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ersoylu, H. (2010). Fal, fal-nâme ve bir çiçek falı: Der-aksâm-ı ezhâr. Türkiyat Mecmuası, 20, 195-254.
• Fleischer, C. (2022). Saraydaki kâhin: 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı sarayında kehanet (A. Ortaç, çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Gökyay, O. Ş. (2004). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gömeç, S. Y. (2019). Türklerde töz, fal ve yadacılığa dair bazı tespitler. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 11, 37-62.
• Gönen, S. (2005). Dede Korkut Hikâyeleri’nden günümüze yansıyan doğum âdetleri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 18, 103-12.
• Gönen, S. (2006). Dede Korkut Hikâyeleri’nden günümüze yansıyan evlilik âdetleri. Millî Folklor, 69, 62–71.
• Harman, Ö. F. (2001). Kâhin. İslâm ansiklopedisi (C. 24, s. 170-171). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İbrayev, Ş. (2000). Şaman Korkut. (A. K. Birgül & A. Ş. Canpolat, haz.). Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri içinde (s. 215-219). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler (C. I). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan. A. (2017). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaplan, A. (2021) Kur’ân’ın i’câz yönlerinden biri: Gelecek ile ilgili haber vermesi. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(19), 61-91.
• Karatosun, M. O. (2016). Kehanet türleri ve kadim kültürlerdeki uygulamaları. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 277-308.
• Kargı Ölmez, Z. (1996). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i terâkime (Türkmenlerin soykütüğü). Ankara: Simurg Yayınları.
• Kocakaplan, N. (2003). Haberci olarak şair, kâhin ve nebi: Fârâbî ve İbn Sînâ bağlamında bir değerlendirme. Nazariyat, 9(1), 31-54.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2016). Türk kültüründe ateş ve ocak kültü. Konya: Kömen Yayınları.
• Küresel Isınma Mevsim Kaymalarına Neden Oluyor. (2022, 14 Ekim) https://www.cumhuriyet.edu.tr/haber/11391-kuresel-isinma-mevsim-kaymalarina-neden-oluyor Erişim tarihi: 13.09.2024
• Lévy-Bruhl, L. (2016). İlkel toplumlarda mistik deneyim ve simgeler. (O. Adanır, çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1997). Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler-metodolojik bir yaklaşım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2009). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslâm öncesi temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları
• Özervarlı, M. S. (2001). Kadir Gecesi. İslâm ansiklopedisi (C. 24, s. 124-125). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkan, N. (2020). Tat sözü üzerine. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II içinde (s. 1721-1732). Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, K. (2002). Küresel iklim değişikliği ve Türkiye’ye olası etkileri. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-65.
• Pehlivan, G. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda yapı, ideoloji ve yaratım-Dresden ve Vatikan nüshalarının mukayeseli bir incelemesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık. (A. Temir, T. Andaç, N. Uğurlu, çev.) İstanbul: Örgün Yayınları.
• Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların eski dini. (A. Kazancıgil, çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sayğın, S. (2024). Kur’an perspektifinden uzun ömür olgusu. Marife, 24(1), 71-92.
• Sümbüllü, Y. Z. (2010). Fal ve falcılık kavramı ekseninde Türk kültür tarihinde fal ve kehanet, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43, 55-72.
• Tezcan, S. (2020). Topkapı Sarayı Oğuznamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Turan, O. (2016). Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük. Ankara: Yazar.
• Uçar, E. (2022). Özçelik, S. Dede Korkut -Günbed Yazması- Kazan Bey Oğuznamesi (giriş-inceleme-notlar- metin-dil içi çeviri-dizinler), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2021, ss. 348. ISBN: 978-975-17-4900-0. Journal of Old Turkic Studies, 6(1), 243-260.
• Von Diez, H. F. (2018). Oğuz Tepegözü-Dede Korkut Oğuznameleri ve atalar sözü üzerine ilk çalışmalar. (H. Güneş, çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.