Şükürnâme as a Genre in Classical Turkish Literature

Yıl 2024, Sayı: 63, 85 - 109

Ahmet Kavaklıyazı

https://doi.org/10.21563/sutad.1367041

Öz

Significant progress has been made in the identification and classification of the genres of classical literature works. Although the conceptual framework of "genre" remains a subject of debate, identification of new genres is possible through the addition of new works to the literature. Works titled şükürnâme (book of thanksgiving) and şükriyye (thanksgiving) can also be examined in this context. Studies that explore works under these headings reveal identifications of various genres. Therefore, it is necessary to examine these works in terms of both form and content, and based on this, determine whether şükürnâme constitutes a distinct literary genre. For this purpose, the study first addresses the conceptual framework of genre and key publications that discuss genres collectively, then attempts to identify şükürnâme as a genre by investigating its connections with related genres. Subsequently, works titled şükürnâme/şükriyye are analysed in terms of their genre characteristics, with reference to manuscripts. As a result, it is concluded that şükürnâme as a literary genre refers to works written on the necessity of giving thanks to the Almighty God, containing elements such as tahmid (praise), münacat (supplication), and nasihat (advice).

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, text, literary genre, şükürnâme, şükriyye.

Klasik Türk Edebiyatında Bir Tür Olarak Şükürnâme

Öz

Klasik edebiyat eserlerinin türlerine dair bugüne kadar yapılan çalışmalarda tespit ve tasnif noktasında önemli mesafeler katedilmiştir. Her ne kadar “tür”ün kavramsal çerçevesi hâlen tartışmalı olsa da literatüre eklenen eserler sayesinde yeni tür tespitlerinin yapılabilmesi söz konusudur. Şükürnâme ve şükriyye adlı eserlerin de bu bağlamda ele alınması mümkündür. Zira bu başlıktaki eserleri inceleyen çalışmalarda tür tespitlerinin birbirinden farklı olduğu görülür. Dolayısıyla söz konusu eserlerin şekil ve muhteva bakımından incelenmesi ve buradan hareketle şükürnâme adında müstakil bir edebî türün olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Çalışmada bu maksatla ilk önce tür kavramının çerçevesi ve türleri toplu hâlde konu edinen belli başlı yayınlar üzerinde durulmuş, sonra ilgili olduğu diğer türlerle bağlantıları incelenerek “şükürnâme”nin tespiti yapılmıştır. Daha sonra da şükürnâme/şükriyye başlıklı eserler, yazmalardan da yararlanılarak tür özellikleri açısından incelenmiştir. Neticede şükürnâmenin edebî bir tür olarak, Cenab-ı Hakk’a şükretmenin gerekliliği konusunda yazılmış; yer yer tahmid, münacat ve nasihat içerikli söyleyişlerin de bulunduğu eserleri ifade ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, metin, edebî tür, şükürnâme, şükriyye.

Kaynakça

• Aça, M., Gökalp, H., & Kocakaplan, İ. (2012). Başlangıçtan günümüze Türk edebiyatında tür ve şekil bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ağca, H. (2006). Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri sözlüğü. İçinde Tür (C. 6, s. 150-153). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ağzıtemiz, M. (2018). Mahmud Bin Şeyh Fahreddin’in Şükür-Nâme adlı eseri. International Journal of Language Academy, 6(5), 113-121. http://dx.doi.org/10.18033/ijla.4003
• Ağzıtemiz, M. (2019). Şükür-Nâme (İnceleme-tanskripsiyonlu metin-Türkiye Türkçesine aktarım-dizin-ekler dizini) (Yüksek Lisans). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Akay, H. (2005). İslâmî terimler sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Akkuş, M. (2014). Klâsik Türk şiirinin anlam dünyası edebi türler ve tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Akpınar, İ. (2017). Klasik Türk şiirinde tevhîd (Başlangıçtan XVI. asrın sonuna kadar) (Doktora). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Alhan İspirli, S. (2016). Müellifi bilinmeyen bir eser: Dâstân-ı Nasîhat. ASOS JOURNAL The Journal of Academic Social Science, 4(32), 44-61. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.1417
• Altınok, B. Y. (2013). Sıdkî Baba Dîvânı. Sistem Ofset.
• Altuğ, F. (2009). Başka türlü bir yaklaşım mümkün mü. İçinde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4 Nazımdan Nesire Edebî Türler 25 Nisan 2008 Bildiriler (s. 32-45). İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Arslan, A. T. (2012). Vasiyetnâme. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 42, s. 556-558). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aykanat, T. (2012). Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn mesnevîsinden hareketle edebî metnin üç kilit noktası üzerine: Tür, tarz ve teknik. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(7), 137-162. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS239
• Aykanat, T. (2017). Pendnâme-i Za‘îfî. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (60), 95-112. https://doi.org/10.14222/Turkiyat3767
• Aynur, H., Çakır, M., Koncu, H., Kuru, S. S., & Özyıldırım, A. E. (2009). Eski Türk edebiyatı çalışmaları 4 nazımdan nesire edebî türler 25 Nisan 2008 bildiriler. İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Batislam, H. D. (2016). Divan edebiyatı bahçesinden [Örneklerle türler]. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Benli, Ş. (2021). Klasik Türk edebiyatında münazara: Sümerlerden Osmanlılara bitmeyen tartışmaların hikâyesi. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî Dîvânı I. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Canım, R. (2012). Divan edebiyatında türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2010). Şükür. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 39, s. 259-261). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çakır, Ö. (2004). Mektup. İçinde Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü (C. 4, s. 328-331). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çelebioğlu, Â. (1998). Eski Türk edebiyatı araştırmaları. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çelebioğlu, Â. (1999). Türk edebiyatında mesnevi (XV. yy’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Demir, D. (2022). Dinî ve ahlâkî içerikli bir manzum hikâye mecmuası (Transkripsiyon-inceleme-metin-sözlük) (Yüksek Lisans). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Derdiyok, İ. Ç. (1994). XV. yüzyıl şairlerinden Mesîhî’nin Gül-i Sad-Berg’i (Doktora). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Doğan, H. (2022). Atatürk Kitaplığı Bel Yz K0633 numarada kayıtlı mecmua (İnceleme – tahlil – MESTAP’a göre tasnif – metin) (Doktora). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Ebu’l-Leys Muharrem. (1021). Risâle-i Şükriyye. Millî Kütüphane (Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi 60 Zile 153/1, 1b- 21a).
• Eğri, S. (2016). Nusayri inancının pîri Muhammed El-Garîb ve Kitâb-ı Hakâyık. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(31), 271-289. https://doi.org/10.21550/sosbilder.291171
• Erdoğan, K. (2012). Niyâzî-i Mısrî adına kayıtlı bazı manzûmeler. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 18-49.
• Erdoğan, K. (2019). Niyâzî-i Mısrî hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Dîvânı (Tenkitli metin). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Göçgün, Ö. (1986). Erzurum Kütüphanesindeki Türkçe-yazma eserler üzerinde araştırmalar. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (1), 93-233.
• Gökalp, H. (2015). Türk edebiyatında manzum tevhidler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Güzel, A. (2015). Dinî-tasavvufî Türk edebiyatı el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İbrahim Hakkı Erzurumi. (t.y.-a). Şükürname. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (Osman Ergin Yazmaları 563/07, 115a-116a).
• İbrahim Hakkı Erzurumi. (t.y.-b). Şükürname. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (Osman Ergin Yazmaları 420/05, 17b-18b).
• İbrâhîm Hakkî Erzurûmî. (t.y.). Şükür-nâme. Milli Kütüphane (Milli Kütüphane Yazmalar 06 Mil Yz A 6315/7, 116a- 117a).
• İnce, Ö. (2009). Toplumsal hayatın münşeat geleneğindeki izleri. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(2), 634-653. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.641
• İsen, M., Macit, M., Horata, O., Kılıç, F., & Aksoyak, İ. H. (2003). Eski Türk edebiyatı el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kânûnî Sultan Süleyman. (t.y.). Şükürnâme. Süleymaniye Kütüphanesi (Yazma Bağışlar 02425, 1b-10a).
• Kardaş, S. (2013). Cem Sultan’ın Cemşîd ü Hurşîd mesnevisinin edebi tarzlar açısından değerlendirmesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 1899-1909. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4532
• Kaya, D. (2017). Sıdkî Baba’nın şiirlerinde şekiller ve türler. İçinde (N. Çıblak Coşkun & M. B. Değer, ed.). Yeniceli Âşık Sıdkî Baba ve Popülerlik Çerçevesinde Kültür-Sanat Sempozyumu Bildirileri 13-14-15 Ekim 2026 Mersin (s. 103-125). Mersin: Mersin Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kayasandık. (2022). Hakk’a Şükür Kitabı (İnceleme—Metin -dizinler—Tıpkıbasım). Kayseri: İksad Yayınevi.
• Kuzubaş, M. (2021). Zileli Muharrem Efendi ve Risâle-i Şükriye adlı eseri. Journal of Social, Humanities And Administrative Sciences (JOSHAS), 7(47), 2619-2630. http://dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.819
• Külekçi, N., & Karabey, T. (1997). Dîvân Erzurumlu İbrahim Hakkı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Levend, A. S. (2014). Türk edebiyatı tarihi I. cilt giriş. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Mahmûd b. Şeyh Fahreddin. (t.y.). Şükürnâme. Sivas Ziya Bey Kütüphanesi (Sivas Yazma 103/2, 1b-20a).
• Mengi, M. (2010). Divan şiiri yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mermer, A., Deniz, S., Bayram, Y., Koç Keskin, N., Eflatun, M., & Alıcı, L. (2024). Üniversiteler için eski Türk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi. (2013). El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît / Kâmûsu’l-Muhît tercümesi 2. Cilt (M. Koç & E. Tanrıverdi, haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Niyâzî-i Mısrî. (t.y.). Nasihatname. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (Osman Ergin Yazmaları 1385/2, 3b-6a).
• Ölker, P., & Ölker, G. (2023). Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde sözlü icranın yazıya etkisi: Şükür-Nâme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(2), 1433-1472. https://doi.org/10.34083/akaded.1325086
• Şükür-nâme. (t.y.). Millî Kütüphane (Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Mil Yz A 11181, 39a-51a).
• Tatcı, M. (2011). Niyâzî-i Mısrî’nin bilinmeyen bir ilâhîsi. Türk Edebiyatı, (447), 54-56.
• Telkenaroğlu, M. R. (2019). Zileli Muharrem Efendi. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi: C. EK-2 (s. 693-694). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Topaloğlu, B. (1997). Hamd. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 15, s. 442-445). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuğluk, İ. H. (2015). Arz-ı ihtirâm: Teşekkür-nâme klâsik Türk şiirinde teşekkür içerikli şiirler. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], 1(2), 88-100.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (C. 6). (1986). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yakar, H. İ. (2009). Polonya kütüphanelerinde bulunan Türkçe el yazmaları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 257-273.
• Yazıcı, M. Y. (2023). Süleyman Celâleddin’in bilinmeyen bir eseri: Şükriyye. Gazi Türkiyat, (32), 141-154.