Relations between the Khwārazmshāhs and the Tāhirids

Yıl 2025, Sayı: 65, 1 - 12, 26.08.2025

Aykut Özbayraktar

https://doi.org/10.21563/sutad.1424836

Öz

This article is about a period in the history of the Khwārazm region between 205-283/821-896. It deals with the relations of the Afrīghid Khwārazmshāhs who ruled Khwārazm in those years and the Tāhirids who ruled Greater Khorasan. It examines the political and military relations of the two governments based on written and numismatic sources. The Khwārazmshāhs were considered vassals of the Tāhirids between 205-259/821-873. They mentioned the names of their Tāhirid chiefs on their coins and paid taxes to them. After the Tāhirids were overthrown in 259/873, Khorasan witnessed struggles for power and authority between the Saffārids, Tāhirid commanders, and local warlords. During this period, Khwārazm supported the Tāhirids until 272/885. After Rāfi' b. Harthama, the last representative of the Tāhirids, transferred his political rights in Khwārazm to the Sāmānī Amir Ismāīl b. Ahmad after 272/885, Khwārazm’s relations with the Tāhirids ended. The article also questions the killing of Rāfi' b. Harthama in Khwārazm in 283/896.

Anahtar Kelimeler

Khwārazm , Khwārazmshāhs , Tāhirids , Sāmānids , Rāfi‘ b. Harthama

Hârezmşâhlar ile Tâhirîler Arasındaki İlişkiler

Öz

Bu makale Hârezm bölgesi tarihinin 205-283/821-896 yılları arasına yayılan bir dönemini konu edinmektedir. Mezkûr yıllarda Hârezm’i yöneten Afrîğî Hârezmşâhlar iktidarının Büyük Horasan’a hükmeden Tâhirîler ile münasebetlerini ele almaktadır. İki hükümetin politik ve askeri ilişkilerini yazılı ve nümismatik kaynakları temel alarak incelemektedir. Hârezmşâhlar, 205-259/821-873 seneleri arasında Tâhirîlerin vassalı kabul edilmişlerdir. Sikkelerde Tâhirî amirlerinin adlarını zikretmiş ve onlara vergi ödemişlerdir. Tâhirîlerin iktidardan devrildiği 259/873 senesinden itibaren Horasan Saffârîler, Tâhirî komutanları ve yerel savaş ağaları arasında güç ve otorite mücadelelerine tanıklık etmiştir. Bu süreçte Hârezm, 272/885 senesine kadar Tâhirîleri desteklemiştir. Tâhirîlerin son temsilcisi Râfi‘ b. Herseme’nin Hârezm’deki siyasi haklarını 272/885 yılından sonra Sâmânî Emiri İsmâîl b. Ahmed’e devretmesi üzerine Hârezm’in Tâhirîler ile ilişkileri sona ermiştir. Makalede Râfi‘ b. Herseme’nin 283/896 yılında Hârezm’de öldürülmesi olayı da sorgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hârezm , Hârezmşâhlar , Tâhirîler , Sâmânîler , Râfi’ b. Herseme.

Kaynakça

• Bîrûnî (2008). el-Âsârü’l-bâkiyye mine’l-kurûni’l-hâliyye. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye.
• Burgu, A. (2024). Abbâsî imparatorluğunun Çöküşü – Vezir İbnü’l-Furât ailesinin mali politikaları ve iktidar kavgaları. Konya: Hikmetevi.
• Fedorov, M. (2004). Money circulation of Khwarezm in the early-mediaeval period (6th-first half of 8th centuries AD.). Oriental Numismatic Society Newsletter (179), 16-24.
• İbn Hazm (1987). Resâ‘ilu İbn Hazm el-Endülüsî (C. 2) (İ. Abbâs, thk.). Beyrut: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye li’d- Dirâsât ve’n-Neşr.
• İbn Hurdâzbih (2012). el-Mesâlik ve’l-memâlik (H. Veledü’s-Sâlim, tsh.). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr (1997). el-Kâmil fî’t-târîh (C. 6) (Ö. A. Tedmürî, thk.). Beyrut: Dârü’l-Küttâbi’l-‘Arabî.
• İbnü’l-Fakîh (1996). el-Büldân (Y. Hâdî, thk.). Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb.
• İbnü’n-Nedîm (1997). el-Fihrist (İ. Ramazân, thk.). Beyrut: Dârü’l-Ma’rife.
• İstahrî (1870). Kitâbu Mesâlik ve’l-memâlik (M. J de Goeje, nşr.). Leiden: E. J. Brill.
• Kočnev, B. D. (2002). Numismatische geschichte Choresms (Ḫwārazm) im 9.-10. jahrhundert. M. Szuppe (Ed.), Iran: Questions et connaissances. Actes du IVe congrès européen des études iraniennes, organisé par la Societas Iranologica Europaea, Paris, 6-10 septembre 1999, vol. II: Périodes médiévale et moderne (s. 255-266). Paris: Peeters.
• Kurt, H. (2002). Türk-İslâm dönemine geçişte Tahiroğulları. Ankara: Araştırma.
• Kuznetsov, A. & Fedorov, M. (2013). Late Drachms of the Khwārazmshāhs Azkājvār and imitations of such Drachms. Iran 51(1), 145-149.
• Muradov, R. (2009). A Masterpiece on the bank of the Jeyhyn. Turkmenistan Journal (9-10), 91-97.
• Nerşahî (t.y.). Târîhu Buhârâ (E. A. Bedevî & N. M. Tırâzî, Ar. çev.). Kahire: Dârü’l-Me‘ârif.
• Özbayraktar, A. (2023). Afrîğ hanedanı: Hârezmşâh II. Muhammed’in soyağacı üzerine bir inceleme. İran Çalışmaları Dergisi 7(1), 151-172.
• Özbayraktar, A. (2024). Erken İslamî dönemde (93-205/712-821) Hârezm’de yerel yönetim. (O. Bozan, M. Saylık, A. Yaz & A. Ertekin, ed.). Harezmşahlar ve Etrafındaki Dünya içinde (s. 15-30). Diyarbakır: Ekin.
• Taberî (1975). Târîhü’t-Taberî–Târîhü’r-rüsûl ve’l-mülûk (C. 9) (M. E. İbrâhîm, thk.). Kahire: Dârü’l-Me‘ârif bi-Mısr.
• Taberî (1979). Târîhü’t-Taberî–Târîhü’r-rüsûl ve’l-mülûk (C. 10) (M. E. İbrâhîm, thk.). Kahire: Dârü’l-Me‘ârif bi-Mısr.
• Târîh-i Sîstân (1381) (M. T. Bahâr, tsh.). Tahran: İntişârât-ı Mu‘în.
• Zehebî (1993). Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm (C. 21) (Ö. A. Tedmürî, thk.). Beyrut: Dârü’l- Küttâbi’l-‘Arabî.