ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI İLKESİ BAĞLAMINDA KORUYUCU AİLE KURUMU

Yıl 2025, Sayı: 64, 309 - 342, 31.10.2025

Büşra Altınbay

https://doi.org/10.54049/taad.1814273

Öz

Çocuğun yüksek yararı ilkesi, çocuk hukukun en temel ilkelerinden birini oluşturmaktadır. Bu hususta çocuğa ilişkin gerçekleştirilen bütün iş ve işlemlerde bu ilkenin bir rehber olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Çocuğun yüksek yararı ilkesine ilişkin ulusal veya uluslararası hukukta herhangi bir tanımlama mevcut olmasa da Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde yer alan ve bu sebeple sözleşmeye imza atan ülkelerin iç hukuklarında dikkate almalarını gerektiren önemli bir ilkedir. Çocuğun fiziksel, duygusal, sosyal ve zihinsel olarak sağlıklı bir birey olabilmesi için bir aile ortamında sevgi, saygı, hoşgörü içinde büyümesi onun en temel haklarından birini oluşturmaktadır. Ancak bazı çocuklar bakımından bir aile ortamında sağlıklı bir şekilde yaşamak çeşitli sosyoekonomik, psikolojik veya çevresel koşullar nedeniyle mümkün olmamaktadır. Bu çerçevede, çocuğun aile ortamında gelişimini sürdürebilmesi ve psikososyal ihtiyaçlarının karşılanabilmesi amacıyla koruyucu aile uygulaması bir çözüm yöntemi olarak öne çıkmaktadır. Avrupa ülkeleri başta olmak üzere pek çok ülkede giderek yaygınlaşan koruyucu aile kurumu, ailesi tarafından bakımı istenilen şekilde sağlanamadığından korunma altına alınan çocukların bakımı veya yetiştirilmesi amacıyla oluşturulan bir hizmet modelini ifade etmektedir. Ülkemizde de giderek yaygınlaşan bu hizmet modelinin çocuğun yüksek yararı bağlamında değerlendirilmesi büyük önem taşımakta olup uygulamada karşılaşılabilecek güçlüklerin ve çocuğun temel ihtiyaçlarının karşılanması hususları ayrıntılı bir şekilde ele alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Çocuğun yüksek yararı ilkesi , çocuk hakları , koruyucu aile kurumu , evlat edinme , korunma kararı

Etik Beyan

Bu makale Etik Kurul iznine tabi değildir

The Foster Family Institution in the Context of the Best Interests of the Child Principle

Öz

The principle of the best interests of the child constitutes one of the fundamental tenets of child law. In this context, it should serve as a guiding framework in all actions and procedures concerning children. Although there is no explicit definition of this principle in national or international law, it is enshrined in the United Nations Convention on the Rights of the Child, and therefore, countries that have ratified the Convention are obliged to take it into account in their domestic legal systems. Growing up in a family environment characterized by love, respect, and tolerance is one of the child’s most fundamental rights, enabling them to develop physically, emotionally, socially, and mentally in a healthy manner. However, for some children, living in a stable family environment is not possible due to various socioeconomic, psychological, or environmental conditions. Within this framework, foster care emerges as an effective solution to ensure that children can continue their development within a family setting while meeting their psychosocial needs. The foster care system, increasingly adopted in many countries, particularly across Europe, refers to a service model designed to provide care and upbringing for children who cannot receive adequate care from their families. In Turkey, where this model is also becoming increasingly widespread, evaluating foster care through the lens of the best interests of the child is of great importance. It is essential to address, in detail, the potential challenges in implementation as well as the fulfillment of children’s basic needs to ensure the effectiveness of this approach..

Anahtar Kelimeler

Best Interests of the Child Principle , Children’s Rights , Foster Family System , Adoption , Protection Order

Etik Beyan

This article is not subject to Ethics Committee permission.

Kaynakça

• Akyüz E, Çocuk Hukuku Çocukların Hakları ve Korunması (7. Baskı, Pegem Akademi 2020).
• Aydoğdu M, Çağdaş Hukuki Gelişmeler Işığında Evlat Edinme, (2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2010).
• Balo Y, Uluslararası İlkeler Işığında Çocuk Koruma Kanunu ve Uygulaması (2. Baskı, Seçkin Yayınları 2009).
• Baysal B, ‘Çocuğun Üstün Yararı İlkesi ve Koruyucu Aile Kurumu’ (2012) 8(95-96) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi 7-26.
• Çetin Bobuş K, Türk Hukuk Sisteminde Koruyucu Aile Sözleşmesi, (Adalet Yayınevi 2023)
• Doğan R, Bir Koruma Tedbiri Olarak Koruyucu Aile Kurumu ve Koruyucu Aile Yönetmeliği’ (2013) (2) Ankara Barosu Dergisi 147-170.
• Duran D, ‘Çocuğun Üstün Yararı İlkesi Kapsamında Türk Medeni Kanunu ve Çocuk Koruma Kanunu Hükümlerinin Uygulamaya Yansıması’, (2025) 37(177) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 127-144.
• Erbay E ve Çalış N, ‘Türkiye’de koruyucu aile hizmetlerine yönelik uzman görüşleri’ (2021) 20(40) İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 439–462.
• Erdal L, ‘Türkiye’de sosyal politika ve koruyucu aile hizmet modeli’ (2014) 2014(2) Sosyo-Ekonomi, s. 171-192.
• Ergin H, Çocuk Refah Sisteminde Aile Yanında Bakım Modelleri’ iç Fikret Yaman ve Cezmi Ervüz (edr), Çocuk Koruma Sistemleri: Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla (Nobel Aralık 2022) 239–259.
• Grassinger G, Küçüğün Kişi Varlığının Korunması İçin Alınacak Tedbirler (İstanbul 2009).
• Hazar Z, ‘İnsan Hakları Çatışmalarının Çözümlenmesinde Çocuğun Üstün Yararı İlkesinin İşlevi: Türk Anayasa Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Bir Değerlendirme’ (2022) 26(2) 647-684.
• İlknur Serdar, ‘Koruyucu Aile’ (2000) (Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan) 467-509.
• İnan A, ‘Çocuk Hukuku Bakımından Korunma Kararı, Koruma ve Emniyet Tedbiri Kavramları’ (1996) 5 (1-2) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-21.
• Karaaslan E, ‘Çocuk için Bir Bakış: “Çocuğun Üstün Yararı” ile “Dinlenilme Hakkı” Kavramlarının AİHM ve İç Hukukumuzda Görünümü’ (2020) 94(4) İstanbul Barosu Dergisi 79-112.
• Karatay A, ‘Türkiye’de Koruyucu Aile: Kökenleri, Gelişimi ve Bugünü’ (2017) (5) 389 Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 389-427.
• Kartal D, ‘Türk Hukukunda Koruyucu Aile Hizmeti’ Çocuk Hukuku I ve II Sempozyum Tam Metin Kitabı (Oniki Levha 2023).
• Köksal, M ve Kartal D, ‘Türk Medeni Kanunu ve Çocuk Koruma Kanunu Kapsamında Çocuğun Yüksek Menfaatini Koruyucu Önlemler’ (2025) (265) Legal Hukuk Dergisi 3-24.
• Kılınç A, Türk Hukukunda Koruyucu Aile Sözleşmesi ve Koruyucu Aile ile Çocuk Arasındaki Hukuki İlişkinin Değerlendirilmesi’ (2020) 28(3) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1217-1261.
• Kurtuluş Akbulut S, ‘Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Aracılığıyla Evlat Edinme ve Koruyucu Aile Kurumu’, (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi 2011).
• Özdemir H ve Ruhi A, Çocuk Hukuku (Ders Kitabı) (7. Baskı, İstanbul, Ekim 2024).
• Özmen İ, Açıklamalı-İçtihatlı Velayet Hukuku Davaları Çocuk Hakları Aile ve Çocuk Mahkemeleri (3. Baskı, Adalet Yayınevi 2013).
• Sayıta S, Türk Hukukunda Çocuğun Koruyucu Aile Yanına Yerleştirilmesi’ (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi 1995).
• Serozan R, Çocuk Hukuku (Vedat Kitapçılık 2005).
• Suata İ, Çocuk Hukuku (Yetkin Yayınları 2021).
• Şahin H, ‘Koruyucu Aile ve Çocuk Arasında Kişisel İlişkinin Kurulması’ (2022) 4(2) Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 680-716.
• Şenocak Ş, ‘Korunmaya Muhtaç Çocuklara Sağlanan Bakım Yöntemleri’ Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (2006) 51 177-228.
• Şirin M, ‘Çocuğun Yararı Gözüyle Çocuğun Yüksek Yararı İlkesine Bakış’, (2019) 4(8) Çocuk ve Medeniyet Dergisi 219-240.
• Usta S, Çocuk Hakları ve Velayet, (1. Baskı, Oniki Levha Yayınları 2012).
• Üstüner S, Erol N ve Şimşek Z, ‘Koruyucu Aile Bakımı Altındaki Çocukların Davranış ve Duygusal Sorunları’ (2005) 12(3) Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 130-140.
• Yazıcı E, ‘Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile Bakım Yönteminde Yeni Yaklaşımlar’ (2014) 4(2) Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 247–270.
• Yıldırım B, Bedia YILDIRIM, ‘İnsanlar Neden Koruyucu Aile Oluyor? Algılanan Avantajları ve Dezavantajları İle Koruyucu Aile Olmak’, (2025) 2 Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 589-612.
• Yücel Ö, ‘Çocuğun Yüksek (Üstün) Yararı Bağlamında Çocuğun İradesi’ (2013) 1(2) Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 117-137.
• Zevkliler A, Aydın Zevkliler, ‘Türk Hukukunda Korunmaya Muhtaç Çocuklar’ (1968) 25(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 173-236.
• ‘Çocuk Hakları Bildirgesi’ (Çankaya Kaymakamlığı), <http://cankayakaymakamligi.gov.tr/cocuk-haklari-bildirgesi> Erişim Tarihi 4 Eylül 2025.
• ‘Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ (UNICEF Türkiye) <https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme> Erişim tarihi 5 Eylül 2025.
• Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi, ‘BM Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorum no. 12: Çocuğun Katılım Hakkı BM Belgesi CRC/C/GC/12’ (İnsan Hakları İzleme, 2009) <https://insanhaklariizleme.org/vt/yayin_view.php?editid1=435> Erişim Tarihi 8 Eylül 2025.
• Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi, ‘BM Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorum No. 14: Çocuğun Yüksek Yararının Birinci Planda Dikkate Alınması Hakkı’ (İnsan Hakları İzleme Merkezi, 2013) <https://insanhaklariizleme.org/vt/yayin_view.php?editid1=738> Erişim Tarihi 5 Eylül 2025.
• Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, ‘Çocukların Alternatif Bakımına İlişkin Kılavuz BM Belgesi A/RES/64/142’ (Elele Federasyonu, 24 Şubat 2010) <https://elelefederasyonu.org.tr/storage/app/media/docs/4_bm_alternatif_bakim.pdf> Erişim Tarihi 6 Eylül 2025.
• Çocuk Hakları ile İlgili Avrupa Hukuku El Kitabı’ (İnsan Hakları İzleme, 2015) <file:///C:/Users/busra.may/Downloads/5ca1aa0428189711249469%20(1).pdf> Erişim tarihi 6 Eylül 2025
• Çocuk Hakları Komitesi, ‘21 No’lu Genel Yorum (2017) Sokak Ortamındaki Çocuklar BM Belgesi CRC/C/GC/21’, (UNICEF Türkiye, 21 Haziran 2017) <https://www.unicef.org/turkiye/media/7941/file/%C3%87HDS%20ve%20%C4%B0htiyari%20Protokoller,%20Usul%20Kurallar%C4%B1%20ile%20%C3%87ocuk%20Haklar%C4%B1%20Komitesi%20Genel%20Yorumlar%C4%B1.pdf> Erişim Tarihi 5 Eylül 2025.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ‘İllere Göre Koruyucu Aile İstatistikleri’, (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) <https://aile.gov.tr/koruyucuaile/illere-gore-koruyucu-aile-istatistikleri/> Erişim: 15 Eylül 2025.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ‘Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi ve İhtiyari Protokolü’ (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 11 Şubat 2020) <https://www.aile.gov.tr/media/35256/kadinlara-karsi-her-turlu-ayrimciligin-onlenmesi-sozlesmesi-ve-ihtiyari-protokolu.pdf> Erişim Tarihi 3 Eylül 2025.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ‘Koruyucu Aile Hizmeti’, (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) <https://www.aile.gov.tr/sss/cocuk-hizmetleri-genel-mudurlugu/koruyucu-aile-hizmeti/> Erişim: 1 Eylül 2025.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ‘Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü | Kurum Hakkında’, (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) <https://www.aile.gov.tr/chgm/teskilat-yapisi/kurum-hakkinda/> Erişim: 2 Eylül 2025.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti, ‘BM Çocuk Hakları Sözleşmesinin 44. Maddesi Uyarınca Hazırlanan Birleştirilmiş Dördüncü ve Beşinci Periyodik Ülke Raporu’ (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) <https://www.aile.gov.tr/media/45125/birlestirilmis-4-ve-5-periyodik-rapor-17-094-kelime-2.pdf> Erişim: 1 Eylül 2025.