ÇEVREYİ KİRLETENİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ VE ÇEVRE SORUMLULUK HUKUKUNDA SORUMLULUK SEBEPLERİNİN YARIŞMASI

Yıl 2021, Sayı: 46, 145 - 170, 05.04.2021

Didem Başar

Öz

Sorumluluk hukukumuzda ilke, kusur sorumluluğudur. Bu kapsamda, kusur unsuru bulunmadan haksız fiil failinin sorumlu tutulması mümkün değildir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ve özel kanunlarda kusur sorumluluğunun istisnaları düzenlenmiştir. Çevreyi kirletenin hukuki sorumluluğu da bu istisnai hallerin bir örneğidir. Çevreyi kirletenin sorumluluğuna ilişkin olarak özel düzenleme, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 28. maddesinde yer almakla birlikte, TBK m.69’da kusursuz sorumluluk halleri olarak düzenlenen yapı malikinin sorumluluğu, TMK m.737’de düzenlenen taşınmaz malikinin sorumluluğuna ilişkin hükümler de somut olayın niteliğine uygun düştüğü hallerde uygulama alanı bulmaktadır. Bununla birlikte, tehlike sorumluluğunu genel olarak düzenleyen TBK m.71 hükmü ve tehlike sorumluluğuna ilişkin 6326 sayılı Petrol Kanunu, 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu gibi özel kanunlar da çevreyi kirletenin sorumluluğunda uygulanabilecektir. Kirletenin sorumluluğunun hukuki niteliğine ilişkin doktrinde görüş birliği bulunmasa da sorumluluğun hukuki niteliğinin, ağırlaştırılmış sebep sorumluluğu, fedakarlığın denkleştirilmesi ilkesine dayanan sorumluluk, tehlike sorumluluğu ve karma sorumluluk olabileceğine ilişkin farklı görüşler bulunmaktadır. Çevreyi kirletenin sorumluluğunu doğuran somut olay, kirletenin kusurlu davranışına da dayanabileceği gibi farklı kusursuz sorumluluk hallerini gerektiren olgular bir arada bulunabilir. Bu durumda kirletenin sorumluluğunun hangi sorumluluk sebebine dayanabileceği önem arz eder. TBK m.60 hükmü gereğince; Hakim, zarar gören aksini istemiş olmadıkça veya kanunda aksi öngörülmedikçe, zarar görene en iyi giderim imkanı sağlayan sorumluluk sebebine göre karar verecektir. Meydana gelen zarar (kirlilik) hem tehlike arz eden bir işletme faaliyetinden kaynaklanıyor hem de ÇK m.28/II kapsamında sorumluluk doğmuş ve zarar kirletenin kusuruna dayanıyorsa zarar görenin kusur esasına dayanan haksız fiil genel hükümlerine dayanması TBK m.71 ve ÇKm.28 e göre daha az elverişlidir. Her iki sorumluluk da kusursuz sorumluluk türü olduğundan zarar görenin lehinedir. Bu iki sorumluluk hükümlerinden hangisinin zarar görenin lehine olduğu somut olay kapsamında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

çevre zararı,, haksız fiil,, kusur sorumluluğu,, tehlike sorumluluğu,, sorumlulukların yarışması

Legal Quality of the Environmental Pollution and Competition of Responsibility Reasons in Environmental Liability Law

Öz

In our responsibility law, the principle is the responsibility of defect. In this context, it is not possible to blame the perpetrator of the tort without any flaws. Exceptions to the liability of defects are regulated in both the Turkish Law of Obligations No. 6098, the Turkish Law of Civil No. 4721, and special laws. The legal responsibility of polluting the environment is an example of these exceptional circumstances. The special regulation regarding the responsibility of polluting the environment is included in the article 28 of the Environmental Law No. 2872, although the provisions regarding the responsibility of the building owner, which is regulated as flawless responsibilities in the TBK article 69, and the responsibilities of the owner of the property regulated in TMK article 73, are also tangible, it finds application in cases where it conforms to the nature of the event. However, regarding the provisions of the TCC article 71, which regulates the hazard responsibility in general, special laws such as Petroleum Law No. 6326 and Turkish Civil Aviation Law No. 2920 can also be applied under the responsibility of the polluter. Although there is no consensus in the doctrine regarding the legal nature of the responsibility of the polluter, there are different opinions regarding the legal nature of the responsibility, the responsibility based on the principle of aggravated cause, responsibility based on the principle of sacrifice, danger responsibility and mixed responsibility.
The tangible event, which creates the responsibility of the polluter, can be based on the defective behavior of the polluter, as well as cases requiring different flawless responsibilities. In this case, it is important to which cause of responsibility the pollutant can bear. In accordance with the provisions of the TBK Article 60; Unless the judge has asked for the contrary to be damaged or otherwise provided for in the law, the judge will decide according to the reason for the responsibility that provides the best remedy to the injured person. The resulting damage (pollution) is caused by both a hazardous operating activity, and if the liability arises within the scope of ÇK m.28 / II and the damage is based on the defect of the polluter, the damage is based on the general provisions of the unfair act based on the flaw according to TBK m.71 and ÇKm.28. less favorable. Since both responsibilities are perfect, they are in favor of the injured. Which of these two responsibilities will be evaluated in the context of a tangible event in favor of the injured.

Anahtar Kelimeler

environmental damages,, tort,, liability based on fault,, strict liability,, competition of liabilities

Kaynakça

• Akipek Şebnem: “Çevreyi Kirletenin Hukuk Sorumluluğu”, Manisa Barosu Dergisi, S.51, 1994, s.4 vd. Antalya Gökhan O.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt 1, İstanbul, 2018.
• Ateş Mustafa: “Çevre Kanununa Göre Çevrenin Kirlenmesinden Doğan Hukuki Sorumluluk”, Ankara Barosu Dergisi, 1995/2, s.68-80.
• Badur Emel: Çevreyi Kirletenin Hukukî Sorumluluğu, Çevre Hukuku Sempozyumu, Ankara 2006, s.105-116.
• Başoğlu Başak: “Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku ve Özellikle Tehlike Sorumluluğuna İlişkin Değerlendirmeler”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.6, S.2, 2015.
• Buz Vedat: “Aynı Şahsın Farklı Hukuki Nedenlerle Sorumluluğu”, Bankacılık ve Ticaret Enstitüsü Dergisi, C.29, S.2, 2013, s.19-57.
• Büyüksağış Erdem: Tehlike Esasına Dayanan Genel Sorumluluk Kuralı - Üzerine Eleştirel Değerlendirmeler, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.8, S.1, 2006, s.1-19.
• Çakırca Seda İrem: “Çevreyi Kirletenin Hukukî Sorumluluğu”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 2012, s. 59-94.
• Çörtroğlu İ.S: “Çevrenin Kirletilmesinden Doğan Sorumlulukta Taşınmaz Mülkiyetinin Aşkın Kullanılmasından Doğan Sorumluluğun Karşılaştırılması, Yargıtay Dergisi 1986, C.12, S.1-2, s.77-101.
• Demir Hasan: Çevreyi Kirletenin Hukuki Sorumluluğu, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.
• Eren Fikret: Sorumluluk Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara 1975.
• Eren Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2020.
• Erişgin Nuri: Çevreyi Kirletenin Hukuksal Sorumluluğunda İlliyet Bağı, Ankara 2005.
• Ertaş Şeref: “Çevreyi Kirletenin Hukukî Sorumluluğu” Canlılar ve Çevre Sempozyumu Tebliğleri Ege Üniversitesi Botanik Anabilim Dalı Yayını, İzmir 1989, s.197-213.
• Ertaş Şeref: “Çevre Hukuku”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, İzmir 1997 (1997).
• Ertaş Şeref : Çevre Hukuku ve Hayvan Hakları Hukuku, İzmir 2012 (2012).
• Gökcan Hasan Tahsin: Haksız Fiil Hukuku ve Maddi- Manevi Tazminat Davaları, Ankara 2009.
• Göksel Neslihan: Çevre Kanununa Göre Çevreyi Kirletenin Hukukî Sorumluluğu, Ankara 2004.
• Gökyayla Kadir Emre: “ 2872 sayılı Kanuna Göre Kirletenin Hukukî Sorumluluğu”, Prof. Dr. Selahattin Sulhi Tekinay’a Armağan, C. 11, S.1-3 İstanbul 1999, s.281-311.
• Güneş Ahmet: Çevre Hukuku, İstanbul 2015.
• Güneş Yusuf: Çevre Hukuku, İstanbul 2004.
• Güneyli Yamaç: Sınırı Aşan Boru Hatlarının Üçüncü Kişilere Verdiği Zararlardan Doğan Sorumluluk, Ankara 2012.
• Kaneti Selim: Haksız Fiil Hukukunda Hukuka Aykırılık Unsuru, İstanbul 2007.
• Kantar H. Elvent: “Çevre Hukukunda Sorumluluk Kavramı”, İstanbul Barosu Dergisi, 1984, s.20-42. Karahasan M. Reşit: Sorumluluk Hukuku, C.1, İstanbul 1992.
• Karahasan M.Reşit :Sorumluluk Hukuku, Kusura Dayana Sözleşme Dışı Sorumluluk, Kusura Dayanmayan Sözleşme Dışı Sorumluluk, İstanbul 2003.
• Kayır Yıldıray: 2872 sayılı Çevre Kanununa Göre Kirletenin Hukukî Sorumluluğu, İzmir 2000. Keleş Ruşen/Ertan Birol: Çevre Hukukuna Giriş, Ankara 2002.
• Keleş Ruşen: Kent ve Çevre Haklarının Korunması Üzerine Gözlemler, Prof. Dr. Yılmaz Günal’a Armağan, AÜSBFD, C. 49, S.3-4, Ankara 1994, (Kent ve Çevre Hakları).
• Koç Nevzat: Bina ve Yapı Eserleri Maliklerinin Hukuki Sorumluluğu, Ankara 1990.
• Kuntalp Erden: “Medeni Hukuk Açısından Çevre Kanununa Bakış” Çevre Kanununun Uygulanması, Türk Çevre Vakfı Yayını, Ankara 1999.
• İmre Zahit: Doktrinde ve Uygulamada Kusursuz Sorumluluk Halleri, Ankara 1949.
• İmre Zahit: “Hukukî Mesuliyetin Esası Üzerine Bazı Düşünceler” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Doğumunun 100. yılında Atatürk’e Armağan, C.45, S.1-4, İstanbul 1979-1981, s. 402-420.
• İmre Zahit: Türk Hususi Hukukuna Göre Tehlikeli Şeylerden Doğan Mesuliyet, Yargıtay Yüzüncü Yıldönümü Armağanı, Ankara 1968.
• Olgaç Senai: Türk Medeni Kanunu Şerhi, İstanbul 1969.
• Oğuzman Kemal/Öz Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.2, İstanbul 2020.
• Parlar Ali/Hatipoğlu Muzaffer: Cezai ve Hukukî Sorumluluk Açısından Çevre Hukuku ve Belediyeler, Türkiye Belediyeler Birliği, Ankara 2010.
• Petek Hasan: Taşınmaz Malikinin Hukuka Uygun Taşkınlıklardan Sorumluluğu (MK.m.730/II), Ankara, 2005.
• Saraç Senem: Türk Borçlar Kanununda Tehlike Sorumluluğu, İstanbul 2013.
• Sirmen Lale: “Taşınmaz Mülkiyetinin Kullanılmasında Çevre Etkileri Yaratan Müdahalelerden Dolayı Malikin Sorumluluğu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.15, S.1-4, 1988 s.281-306.
• Sirmen Lale: “Çevre Kanununa Göre Çevrenin Kirletilmesinden Doğan Sorumluluk”, Ankara Barosu Dergisi 1990, S.1, s.22-30.
• Tandoğan Haluk: “Medeni Hukuk Açısından Çevre Kanunu, Çevre Kanununun Uygulanması,” Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayını, Ankara 1987, 17-65.
• Tandoğan Haluk: “2872 Sayılı Çevre Kanununa Göre Çevrenin Kirletilmesinden Sorumluluk”, Yargıtay Dergisi 1986, C.12, S.1-2, s.31-56.
• Tandoğan Haluk: Kusura Dayanmayan Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, Ankara 1981.
• Tekinay Selahattin Sulhi/ Akman Sermet/ Burcuoğlu Haluk/Altop Atılla: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 1993.
• Tiftik Mustafa: Tehlike Sorumluluğunun Ayırıcı Özellikleri Türk Hukukunda Tehlike Sorumluluklarının Genel Kural ile Düzenlenmesi Sorunu, Ankara 2005.
• Tiftik Mustafa: Akit Dışı Sorumlulukta Maddi Tazminatın Kapsamı, Ankara 1994.
• Turgut Nükhet: Çevre Hukuku ( Karşılaştırmalı İnceleme), Ankara 2001.
• Turgut Nükhet: Kirleten Öder İlkesi ve Çevre Hukuku, AÜHFD 1995, C.44,S.1-4, s.607-654.
• Ulusan İlhan: Çevrenin Kirletilmesinden Doğan Sorumlulukta Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesi, Yargıtay Dergisi, C.12, S.1-2, 1986, s.57-76.
• Ulusan İlhan: Medeni Hukukta Fedakârlığın Denkleştirilmesi İlkesi ve Uygulama Alanı, İstanbul 2012.
• Uygur Turgut: 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu Şerhi, Ankara 2012.
• Von Tuhr Andreas: Borçlar Hukuku, Ankara 1983.
• Yavuz Cevdet: “Türk Hukukunda Çevre Kirletenlerin Hukuki Sorumluluğu”, Hukuk Araştırmaları Dergisi 1990, C.5, S.1 -3, 35-46 (1990).
• Yongalık Aynur: Çevre Sorumluluk Sigortası, Ankara 1998.
• Yüce Melek Bilgin: “Çevrenin Kirletilmesinden Doğan Hukuki Sorumluluk”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.7 S: 2, 2010, s. 137-166.
• Zapata Tan Tahsin: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2018.