HUKUK TARİHİ AÇISINDAN KALEBEND DEFTERLERİ

Yıl 2023, Sayı: 53, 1 - 12, 10.01.2023

İsmail Altınöz

https://doi.org/10.54049/taad.1231761

Öz

Kalebend Defterleri, Dîvân-ı Hümâyun tarafından verilen cezalara ait hükümlerin kaydına mahsûs defterlerdir. Osmanlı hukuku içerisinde ana kaynak durumunda bulunan bu defterler hukuk tarihi araştırmaları açısından büyük ehemmiyeti haizdirler. Bu çalışmada Kalebend Defterlerinin hukuk tarihi bakımından önemi, bu defterlerin Osmanlı bürokrasisi içerisinde işleyiş tarzına değinilecektir. Kalebend suçunu işleyenlerin ne şekilde kalebend oldukları, hukuki anlamda yapılan işlemler, bunların kalelere ne şekilde intikal ettiklerini bu defterler sayesinde öğrenebilmekteyiz. Bu çalışmanın temel kaynağını arşiv malzemesi oluşturmaktadır. Kalebend Defterleri İstanbul’daki Osmanlı Arşivi’nde yer almaktadır. Bu defterlerin hukuk ile ilgili vesikalar olması hasebiyle, bunlar Osmanlı hukuk tarihi açısından tetkike tâbi tutulacak ve ardından diplomatik açıdan değerlendirilmeleri yapılacaktır.
Böylece, İslâm Ceza hukukundan neş’et eden ve Osmanlı hukukunda tazir cezaları içerisinde yer alan kayıtların tutulduğu Kalebend defterleri ile alakalı olarak direk arşiv malzemesine dayalı olarak yapılan bu çalışma orijinal bilimsel makale niteliğini de taşımaktadır. Bu çalışma ile Osmanlı hukuku içerisinde önemli bir yere sahip olan Kalebendlik cezası ile ilgili tüm bilgilerin tutulduğu bu defterler dönemin belgelerinden istifade edilmek suretiyle yararlanılması neticesinde bilim dünyasına katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Hangi suçları işleyenlerin kalebend cezasına çarptırıldıklarını yine bu defterler sayesinde öğrenebilmekteyiz. Bu vesileyle bu defterler Osmanlı hukukunun ana kaynakları arasındadırlar.

Anahtar Kelimeler

Kalebend, Kalebend defterleri, Suç, Ceza, Sürgün, Hukuk, Tazir, Kalebend Registers, Crime, Punishment, Exile, Law, Style

Kalabend Registers in Terms of History of Law

Öz

Kalebend Registers are the registers dedicated to the recording of the judgments of the punishments given by Dîvân-ı Hümâyun. These registry notebooks, which are the main sources of the Ottoman Criminal Law, are of great importance in terms of legal history research. In this study, the importance of Kalebend Registers in terms of legal history and their functioning in the Ottoman bureaucracy will be discussed. We can learn about how the perpetrators of the Kalebend crimes sentenced kalebend punishment from these notebooks and their legal procedures and how they were transferred to the fortress. The main sources of this study consists of archive materials. Kalebend Registers are kept in the Istanbul Ottoman Archives. Since these notebooks are legal documents, they will be examined in terms of Ottoman legal history and then they will be evaluated diplomatically.
Thus, this study based on the archive materials directly related to the Kalebend Registers, which derives from the Islamic Criminal Law and which are included in the criminal punishment in the Ottoman Criminal Law, are also subject of this article. With this study, it is aimed at contributing to the academic world by making use of these notebooks, which contain all the information about the Kalebend punishment, which has an important place in the Ottoman criminal law.
We can also learn about those who committed crimes were sentenced to kalebend from these notebooks. On this occasion, these notebooks are one of the main sources of Ottoman criminal law.

Anahtar Kelimeler

Kalebend Registers, Crime, Punishment, Exile, Law, Style

Kaynakça

• Şemseddin Sami; Kâmus-ı Türkî, (Çağrı 1987).
• Aksın A ve Baytimur SO, “25 Numaralı Kalebend Defterinin Tanıtımı ve Kalebend Defterlerinin Osmanlı Sosyal Tarihi Bakımından Önemi”, XV. Türk Tarih Kongresi (11-15 Eylül 2006 Ankara), Kongreye Sunulan Bildiriler, C. IV, I. Kısım, (TTK 2010)
• Algül F, 11 Numaralı Kalebend Defteri’ne (H.1167-1169-M.1754-1756) Göre Suç ve Suçlu Profili, (Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi 2019).
• Artan M, Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Eşkıyalık Hareketleri (1626-1631), (Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi 2016).
• Avcı M, “Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özellik Gösteren Hapis Türleri: Kalebentlik, Kürek ve Prangabentlik”, Yeni Türkiye (Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı III), Sayı: 45, (Ankara: Mayıs-Haziran 2002), 128-147.
• — —, Hukuk Tarihimizde Hapis, (Türkiye Adalet Akademisi 2014).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Rehberi, (Seçil 2017).
• Başoğlu T, “Ta‘zîr”, DİA, XL, 198-202.
• Bayraktar G, Osmanlı Devleti’nde Kal‘a-bend Cezası (5 Numaralı Kal‘a-Bend Defteri, Z.1150-B.1151), (Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi 2003).
• Baytimur SO, “Kal‘abend Tasnifi, Muhtevası ve Osmanlı Ceza Hukuku Açısından Önemi”, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi: Prof. Dr. Yılmaz Kurt Armağanı, I, Editörler: Doç. Dr. Hatice Oruç-Dr. Muhammed Ceyhan, (1. Baskı, Akçağ 2016), 184-202.
• — —, Osmanlı Devleti’nde Hapis ve Sürgün Cezaları (1791-1808), (Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi 2011).
• Boynukalın M, “Suç”, DİA, XXXVII, 453-457.
• Çeribaş V, “Kalebend Defterlerinde Geçen Suç ve Ceza Türleri: 33 Numaralı Kalebend Defteri Örneği”, History Studies, X/9, (Aralık 2018), 85-102.
• Çoban H, “Nefy-ü Kısas Defterlerine Göre Tanzimat Sonrasında Balkanlardan Yapılan Sürgünler (1848-1883), Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (2018) III/2, 137-167.
• Emecen F, “Şehzade Divanında Suç ve Ceza”, T.C. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı: Prof. Dr. Mehmet Âkif Aydın’a Armağan, (Yıl: 2015), XXI/2, 55-92.
• Erim N, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı: 4 (1984), 79-88.
• Heyd U, Studies in Old Ottoman Criminal Law, Edited by V. L. Menage, (Clarendon 1973).
• İşbilir Ö, “Kalebend”, DİA, Ek-2, 5-7.
• Koca U, “Boğazkesen Kalesi Kalebendleri (XVIII. Yüzyılın İlk Yarısı) Tarih Dergisi, Sayı: 67 (İstanbul 2018), 125-150.
• Koç M, Osmanlı Hukukunda Ta‘zir Suç ve Cezaları, (Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi 2017).
• Özkul AE, “Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs Adasına Yaptığı Sürgünler ve Sonuçları”, Osmanlı Döneminde Kıbrıs, Editörler: Mehmet Mahfuz Söylemez-İbrahim Çapak-Halil Ortakçı, İstanbul 2016, 22-97.
• Sertoğlu, M, Osmanlı Tarih Lûgatı, (Enderun 1986).
• Tellan EB, “Osmanlı Araştırmalarında Yeni Kaynakların Tarihyazımına Katkıları”, Tarihyazımı, (Kış 2019), 1/2, 171-190.
• Uyanık MZ, “Batı ve Doğu Kültüründe Hapishane”, Mîzânü’l Hak İslami İlimler Dergisi, Sayı: 4, (2017), 87-134.
• Yakut E, “Tanzimat Dönemi’ne Kadar Osmanlı Hukuku’nda Taziri Gerektiren Suçlar ve Cezaları”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı: 2, (Güz 2006), 25-40.
• Yıldız G, Mapusâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), (1. Baskı, Kitabevi 2012).