MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMİN ADİL YARGILANMA HAKKININ UNSURLARI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Sayı: 54, 369 - 394, 03.04.2023

Furkan Şahin

https://doi.org/10.54049/taad.1274450

Öz

Adil yargılanma hakkı; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesinde düzenlenmiş olan ve uhdesinde makul sürede yargılanma, bağımsız ve tarafsız yargı yerinde yargılanma, aleni yargılanma, mahkemeye erişim hakkı gibi birçok unsuru bulunduran temel bir insan hakkıdır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde tahkim prosedürüne ilişkin doğrudan bir atfın yer almaması sebebiyle tahkim yargılamasında adil yargılanma hakkının var olup olmayacağı üzerine doktrinde tartışmalar yer alsa da, bu temel insan hakkı yargısal bir faaliyetin yürütüldüğü tahkim yargılamasında güvenceleriyle mevcuttur. Nitekim her ne kadar Sözleşmede tahkim açıkça yer almasa da adil yargılanma hakkının tahkim yargılamasında nazara alınacağı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin içtihatlarıyla sabittir.
Milletlerarası ticaretin hızla geliştiği ve tarafların uyuşmazlıklarının çözümünde tahkim yolunu öngördüğü dikkate alındığında adil yargılanma hakkı, nasıl ki devlet yargılamalarında korunması elzem bir insan hakkıysa aynı şekilde tahkim yargılamasında da korunması lazım gelen, önündeki engellerin kaldırılması gereken bir insan hakkıdır. Bu doğrultuda bu çalışmada detayları yer alacağı üzere özellikle adil yargılanma hakkının bir unsuru olan mahkemeye erişim hakkı kapsamında üçüncü kişi finansmanının Türk hukukuna kazandırılması isabetli olacaktır. Aynı doğrultuda adil yargılanma hakkının; makul sürede yargılanma, bağımsız ve tarafsız yargı yerinde yargılanma ve aleni yargılanma unsurları açısından da bu hak kapsamında korumaya muhatap kılınması ve tahkim uyuşmazlıklarının adil yargılanma hakkı açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada adil yargılanma hakkının milletlerarası tahkimle ilişkisi ortaya konulacak, adil yargılanma hakkının tahkimdeki var oluşunu güçlendirecek çözüm önerilerinde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adil yargılanma hakkı, Tahkim, Üçüncü kişi finansmanı

Evaluation of International Commercial Arbitration in terms of the Elements of Due Process Rights

Öz

Due process rights; It is a fundamental human right that is regulated in Article 6 of the European Convention on Human Rights and includes many elements such as trial in reasonable time, trial in independent and impartial tribunal, public trial, right to access to court. Owing to there is no direct reference to the arbitration procedure in the European Convention on Human Rights, although there are ongoing debates in the doctrine on whether due process rights will exist in the arbitration process, this fundamental human right is present with its guarantees in the arbitration process that a judicial activity is carried out. As a matter of fact, although arbitration is not explicitly stated in the contract, it is reconsidered by the jurisprudence of the European Court of Human Rights that due process rights will be taken into account in arbitration process.
Considering the rapid development of international trade and the parties choose the way of arbitration in the resolution of their disputes, just as due process rights is an essential human right to be protected in local courts jurisdictions, it is also a human right that must be protected in arbitration process and that the shortcomings in front of it must be fixed. For this reason, as the details will be included in this study especially as part of right to access to court that element of right to fair trial it would be appropriate to bring third party funding into Turkish law. In the same direction due process rights; elements of trial in reasonable time, trial in independent and impartial tribunal, public trial should be protected within the scope of this right and arbitration disputes should also be evaluated in terms of due process rights. In this study the relationship between due process rights and international arbitration will be examined, solutions will be proposed to strengthen the existence of due process rights in arbitration.

Anahtar Kelimeler

Due process rights, Arbitration, Third party funding

Kaynakça

• AKBULUT L, ‘1982 Anayasası ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Bağımsız ve Tarafsız Mahkemeye Erişim Hakkı Bağlamında Tahkim’ (2020) 2 Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 97-144.
• AKBULUT O, ‘Adil Yargılanma Hakkı’ (2002) 1 Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 175-207.
• AKINCI Z, Milletlerarası Tahkim (4.baskı, Vedat Kitapçılık 2016).
• ALTIPARMAK C, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Altıncı Maddesi Kapsamında Adil Yargılanma Hakkının Esasları’ (2006) 19 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 244-270.
• ARTIK SA, Medeni Usul Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı (1.baskı, Seçkin Yayıncılık 2014).
• ATASEVEN MB, ‘Third-Party Funding In International Arbitration’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019).
• AYDEMİR A, Makul Sürede Yargılanma Hakkı (2.baskı, Seçkin Yayıncılık 2021).
• BOZKURT SB, ‘Milletlerarası Tahkimde Yargılama Masraflarının Hak Arama Özgürlüğüne Etkisi ve Sonuçları’ (2015) 10 Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 121-222.
• BOZKURT SB, Milletlerarası Ticari Tahkimde Hakemlerin Bağımsızlık Yükümlülüğü (1.baskı, On İki Levha Yayıncılık 2016).
• BURDURLU Ö, ‘Milletlerarası Ticari Tahkimde Hakem Sözleşmesi’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2016).
• CAN H and TUNA E, Milletlerarası Tahkim Hukuku (1.baskı, Seçkin Yayıncılık 2021).
• ÇAYAN G, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mahkemeye Erişim Hakkı’ (2016) 28 Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 235-272.
• DÜRÜSTKAN S, ‘Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizinde Kamu Düzeni’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2016).
• DUVAN AÖ, ‘Bireysel Başvuru Kararlarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı’ (2019) 68 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 287-336.
• EKEN C, ‘Uluslararası Tahkim ve Uluslararası Tahkimde Üçüncü Kişi Finansmanı’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2018).
• ERDOĞAN G, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Medeni Yargıda Adil Yargılanma Hakkı (1.baskı, Adalet Yayınevi 2011).
• ERGENÇ FG, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mahkemeye Erişim Hakkı’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2021).
• ERGÜN MK, ‘Türk Anayasa Hukukunda Mahkemeye Erişim Hakkı’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2020).
• EROĞLU E, ‘Due Process Rights in Arbitration in the Light of the Austrian Supreme Court’s Decision: Remote Hearings During the Pandemic’ (2022) 10 Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 105-122.
• HOŞTEN Z, ‘Anayasa Mahkemesi ve AİHM Kararları Çerçevesinde Adil Yargılanma Hakkı’ (2019) 14 Terazi Hukuk Dergisi 1544-1551.
• HUYSAL B, Milletlerarası Ticari Tahkimde Tahkime Elverişlilik (1.baskı, Vedat Kitapçılık 2010).
• İNCEOĞLU S, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı (4.baskı, Beta Yayınları 2013).
• İNCEOĞLU S, Adil Yargılanma Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi - 4 (1.baskı, MRK Baskı ve Tanıtım Hiz Tic Ltd Şti 2018).
• KALAY J, ‘AİHM Kararları Işığı Altında Etkili ve Etkin Bir İdari Yargı Denetimi’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2007).
• KARACA HA, ‘Milletlerarası Tahkimde Hakemin Reddi Sebebi Olarak Hakemin Tarafsızlığını ve Bağımsızlığını Ortadan Kaldıran Haller’ (2015) 21 Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 205-238.
• KARAN H, Milletlerarası Ticari Tahkimin Hukuki Mahiyeti ve Bu Alandaki Kanunlaştırmalara Etkisi (Prof Dr Mahmut Tevfik Birsel’e Armağan 2001).
• KAYALI D, Milletlerarası Ticari Tahkimde Hakemlerin Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı (1.baskı, Seçkin Yayıncılık 2015).
• KESKİN CY, Milletlerarası Tahkim Anlaşmasının Kurulması ve Etkisi (1.baskı, On İki Levha Yayıncılık 2017).
• KÜRTÜR NR, ‘Makul Sürede Yargılanma Hakkı’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019).
• MERT BM, Milletlerarası Tahkimde Üçüncü Kişi Finansmanı (1.baskı, On İki Levha Yayıncılık 2021).
• MURAJ F, ‘Türk ve Arnavutluk Hukukunda Milletlerarası Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2016).
• NOMER E, EKŞİ N and GELGEL GÖ, Milletlerarası Tahkim Hukuku Cilt 1 (5.baskı, Beta Yayınları 2016).
• ÖZBEK MS, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (4.baskı, Yetkin Yayınları 2016).
• ÖZDEMİR İ, ‘Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Yargı Bağımsızlığı’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü 2020).
• ÖZKAN I, ‘Adil Yargılanma Hakkı’nın Uluslararası Özel Hukuka Etkisi’ (2017) 19 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof Dr. Şeref ERTAŞ’A Armağan 1767-1834.
• ÖZTURANLI B, Devletlerarası Tahkim (1.baskı, Seçkin Yayıncılık 2016).
• POYRAZ Bİ, Milletlerarası Ticari Uyuşmazlıkların Tahkim Yolu İle Çözümü (1.baskı, Seçkin Yayıncılık 2021).
• ŞENTÜRK C and BAYZİT T, ‘Makul Sürede Yargılanma Hakkı’ (2011) 6 Ceza Hukuku Dergisi 125-159.
• TAKCI T, Türk ve Avrupa Hukukunda Temel Hak Boyutuyla Adil Yargılanma Hakkı (1.baskı, Adalet Yayınevi 2017).
• TAN İ, ‘Adil Yargılanma Hakkı ve Adil Yargılanma Hakkının İhlali Halinde Gidilebilecek Yasal Yollar’ (2018) 15 Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 115-159.
• TANRIVER S, ‘Hukuk Yargısı (Medeni Yargı) Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı’ (2004) 17 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 191-215.
• TATLIDİL S, ‘Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Makul Sürede Yargılanma Hakkı- Sürenin Aşılması ve Sonuçları’ (2019) 32 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 9-49.
• TOSUN Ö, ‘Hakemlerin Tarafsızlığı ve Bağımsızlığı’ (2013) 8 Terazi Hukuk Dergisi 93-104.
• TURAN H, ‘Adil Yargılanma Hakkının Bir Unsuru Olarak Aleni Yargılanma Hakkı’ (2009) 4 Ceza Hukuku Dergisi 247-257.
• ZABUNOĞLU Y, ‘Adil Yargılanma Hakkı ve Adil Yargılama Yapma Görevi’ [1998] Yeni Türkiye İnsan Hakları Özel Sayısı II 900-940.