Darü’l-Hikmeti’l-İslamiye and Articles Written by its Members on Morality

Yıl 2024, Sayı: 60, 213 - 240, 25.10.2024

Yilmaz Yurtseven , Hüseyin Ömer Adagideli

https://doi.org/10.54049/taad.1572886

Öz

The wars that lasted for years in the last period of the Ottoman Empire caused social and economic destruction. The problems faced by the people as a result of poverty and unfavorable living conditions triggered the spread of various negative attitudes and behaviors in the society. One of the most important tasks of Dar al-Hikmet al-Islamiye, which was established in such a process; It was to contribute to the elimination of these faults in the society by announcing the beauties of the Islamic religion to the public with its publications and studies. Ceride-i Ilmiye magazine, which started its publication life as the official publication of the Meşihat authority, was transferred to this new board with the establishment of Dar al-Hikmet al-Islamiye in 1918. After this point, Ceride-i İlmiye gave information about the work carried out in the central and provincial organization of Dar al-Hikmet al-Islamiye, on the one hand, and published articles written by the members of the board on various subjects, on the other. The study first provides information about the sociological and political environment that paved the way for the establishment of Dar al-Hikmet al-Islamiye, the legal arrangements made during the establishment of the institution, and the organizational structure of the institution. Then, the articles on morality published by the members of Dar al-Hikmet al-Islamiye in Ceride-i Ilmiye were analyzed and the problems and solutions that the members emphasized on this issue were identified. Thus, it is aimed to contribute to the literature by revealing to what extent the main purpose of the institution was realized. In the articles written by the members of the organization, the main reason for the deterioration in society was shown as the departure from Islam. The solution suggested by the authors is for each individual to realize the mistakes they have made, repent and start living in line with what the religion commands. The parliamentary debates on the opening of the Dar al-Hikmet al-Islamiye reflect two different views on the institution. The first view is that such an institution would be nothing more than a waste in an environment of poverty brought about by years of war. The second view was that the budget allocated to the institution was insufficient and that all necessary sacrifices should be made for an institution that was established to raise the morality of society. As a result of its activities, the institution faced criticism that it failed to deliver the expected benefits. The main point of criticism was that the articles published once a month in Ceride-i Ilmiye were insufficient to have a positive impact on the morals of the society.

Anahtar Kelimeler

Dar al-Hikmet al-Islamiye, Armistice Period, Ceride-i İlmiye, Morality, Society

Etik Beyan

This article is not subject to Ethics Committee permission

DARÜ’L-HİKMETİ’L-İSLAMİYE VE ÜYELERİNİN AHLAK KONUSUNDA KALEME ALDIĞI MAKALELER

Öz

Osmanlı Devleti’nin son döneminde yıllar boyu süren savaşlar sosyal ve ekonomik yıkımlara neden oldu. Açlık, yoksulluk ve elverişsiz yaşam koşulları sonucunda halkın karşı karşıya kaldığı sıkıntılar toplumda çeşitli olumsuz tutum ve davranışların yaygınlaşmasını tetikledi. Böyle bir süreçte kurulan Darü’l-hikmeti’l-İslamiye’nin en önemli görevi yaptığı yayın ve çalışmalarla İslam dininin güzelliklerini halka duyurarak toplumda görülen bu arızaların giderilmesine katkı sağlamaktı. Meşihat makamının resmi yayın organı olarak yayın hayatına başlayan Ceride-i İlmiye dergisi, 1918 yılında Darü’l-hikmeti’l-İslamiye’nin kurulmasıyla bu yeni kurula devredildi. Ceride-i İlmiye bu noktadan sonra bir taraftan Darü’l-hikmeti’l-İslamiye’nin merkez ve taşra teşkilatında gerçekleştirdiği çalışmalar hakkında bilgiler verirken diğer taraftan kurul üyelerinin çeşitli konularda kaleme aldığı makaleleri yayımladı. Çalışmada ilk olarak Darü’l-hikmeti’l-İslamiye’nin kurulmasına zemin hazırlayan sosyolojik ve siyasal ortam, kurumun açılması sırasında gerçekleştirilen yasal düzenlemeler ve kurumun teşkilat yapısı hakkında bilgilere yer verilmiştir. Ardından Darü’l-hikmeti’l-İslamiye üyelerinin ahlak konusunda Ceride-i İlmiye’de yayımladığı makaleler incelenerek üyelerin bu konuda üzerinde durduğu problem ve çözüm yolları tespit edilmiştir. Böylece kurumun meydana çıkışındaki temel gayenin ne ölçüde gerçekleştirilebildiği ortaya konarak literatüre katkı sağlanması amaçlanmıştır. Yazarların önerdiği çözüm ; her ferdin yaptığı hataların farkına vararak tövbe etmesi ve dinin emrettiği doğrultuda yaşam sürmeye başlamasıdır. Darü’l-hikmeti’l-İslamiye’nin açılması hakkında gerçekleşen meclis görüşmeleri kuruma karşı iki farklı görüşü yansıtmaktadır. Görüşlerden ilki; böyle bir kurumun yıllarca süren savaşların getirdiği yoksulluk ortamında israftan öteye gitmeyeceğidir. İkinci görüş sahipleri ise kuruma ayrılan bütçenin yetersiz olduğunu ve toplumun ahlakını yükseltmek üzere tesis edilen böylesi bir kurum için gereken bütün fedakarlığın yapılması gerektiğini savunmuştur. Kurum, gerçekleştirdiği faaliyetler neticesinde kendisinden beklenen faydaları sağlayamadığına dair eleştirilerle karşılaşmıştır. Ceride-i İlmiye ismindeki yayın organında ayda bir yayınlanan makalelerin toplumun ahlakına olumlu tesir etmede yetersiz kaldığı eleştirilerin temel noktasını oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Darü’l-hikmeti’l-İslamiye, Mütareke Dönemi, Ceride-i İlmiye, Ahlak, Toplum

Etik Beyan

Bu makale Etik Kurul iznine tabi değildir

Kaynakça

• Akman Z, Dâru’l-hikmeti’l-İslâmiye kurumu (1918–1922), (2006) Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi.
• Ahmed Rasim Avni, “Cesaret-i Cahilane” (1339) 7(69) Ceride-i İlmiye 2222-2224.
• Albayrak S, “Dârü’lihikmeti’l-İslâmiyye” (1993) C. 8 Diyanet İslâm Ansiklopedisi 506.
• — —, Son Devrin İslâm Akademisi Darü’-hikmeti’l-İslamiye, (İz Yayıncılık 2017)
• Anonim, “Darü’l-hikmeti’l-İslamiye Hakkında” (1335) 17(421-422) Sebilürreşad 39-40.
• Anonim, “İntihar” (1337) 17(433-434) Sebilürreşad 143-144.
• Anonim, “Hem Hakkı Beyefendiyi Hem Darü’l Hikme’yi Tebrik” (1339) 1(4) Mahfil 72.
• Çıtrık A N ve Zengin Z S, “Ceride-i İlmiye Dergisi’nin Yaygın Din Eğitimine Katkısı” (2020) 3(2) Dini Tetkikler Dergisi 452-470.
• Darü’l-hikmeti’l-İslamiye Nizamnamesi (1336) 4(36) Ceride-i İlmiye 1061-1063.
• Darü’l-hikmeti’l-İslamiye Teşkilat Talimatnamesi (1337) 4(41) Ceride-i İlmiye 1198-1200.
• Dâru’l-hikmeti’l-İslâmiye Kanunnamesi Esbâb-ı Mûcibe Lâyihası (1337) 4(41) Ceride-i İlmiye 1200-1202.
• Darü’l-hikmeti’l-İslamiye Taşra Teşkilatnamesi (1337) 4(44) Ceride-i İlmiye 1288-1289.
• Düstûr: II. Tertip / 9 (1335) 598-600.
• Emin Hakkı, “Tesettür, Fuhuş ve Esbab-ı Fuhuş” (1337) 1(42) İ’tisam 453-456.
• Gökalp Z, “Diyanet ve Kaza” (1331) 3(35) İslâm Mecmuası 756-760.
• İttihad ve Terakki Cemiyet Programı, (1332)
• İzmirli İsmail Hakkı, “İfta ve Kaza” (1332) 14(358) Sebilürreşad 157-158.
• — —, “Müftü ve Kadı” (1332) 14(359) Sebilürreşad 169-171.
• Kara İ, “YALTKAYA, Mehmet Şerefettin” (2013) C. 43 Diyanet İslâm Ansiklopedisi 308-310.
• Köse S, “İbnü’l-Hâc el-Abderî” (2000) C. 21 Diyanet İslâm Ansiklopedisi 52.
• Kutlay H İ, “‘Ümmetimin ihtilafı rahmettir’ sözü üzerine bazı mülâhazalar” (2004) 2(1) Hadis Tetkikleri Dergisi 81-104.
• Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi. (1914) Dönem 3 Cilt I.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, (1914) Dönem 3 Cilt II.
• Mehmet Hamdi, “Tövbe” (1337) 4(41) Ceride-i İlmiye 1208- 1209.
• Mustafa Refik, “Emr-i Bil Maruf Nehyi Anil Münker ‘in Lüzum-u İçtimaisi” (1338) 5(60) Ceride-i İlmiye 1917-1919.
• — —, “Tövbe ve Rücu” (1340) 7(72) Ceride-i İlmiye 2352-2355.
• — —, “Tövbe ve Rücu” (1340) 7(74-75) Ceride-i İlmiye 2465-2469.
• — —, “Tövbe ve Rücu” (1340) 7(76-77) Ceride-i İlmiye 2529-2532.
• Refi Cevad, “Ekmekler ve Melekler” (1337) 10(65) Alemdar 1.
• Sakallı B, “Millî Mücadelede Darü’l-hikmeti’lİslamiye’nin Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleriyle İlişkileri” (1993) 31(1-2) Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Oktay Aslanapa’ya Armağan 351-360.
• Şerefettin Efendi “Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye’nin Küşadı Münasebetiyle” (1334) 5(61) İslâm Mecmuası 1161-1162.
• Yakut E, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde müftülerle ilgili gerçekleştirilen hukukî düzenlemeler” (2003) 3(1) Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 33-54.
• — —, “Mütareke Döneminde İstanbul Hükümeti’ne Bağlı Çalışmalar Yürüten Bir Üst Kurul: Darü’l-hikmeti’l-İslâmiyye” (2018) 3(4) International Journal of Eurasian Education and Culture 44-56.
• — —, Osmanlı Devleti’nin Son Yıllarında Meşihat, Adliye, Maarif ve Hilafet 1918-1922, (Kitap Yayınevi 2020)
• Yavuz Y Ş, “Elmalılı Muhammed Hamdi” (1995) C. 11 Diyanet İslâm Ansiklopedisi 57-62.
• Yüksel E, “Cevheretü’t-tevḥîd” (1993) C. 7 Diyanet İslâm Ansiklopedisi 457-458.
• 1917 Tarihli İrade-i Seniyye (1335) 3(31) Ceride-i İlmiye 875.