MUKAYESELİ ANAYASALARDA DEĞİŞTİRİLEMEZ MADDELERİN HUKUKİ TAHLİLİ VE UYGULAMA BİÇİMLERİ: TÜRKİYE, FRANSA, İTALYA, YUNANİSTAN, PORTEKİZ, İSPANYA VE ALMANYA ÖRNEĞİ

Yıl 2025, Sayı: 61, 161 - 186, 20.01.2025

Abdülazim İbrahim

https://doi.org/10.54049/taad.1621988

Öz

Çalışma içerisinde çeşitli ülkelerin anayasalarındaki dokunulmaz anayasal hükümlerin hukuki değeri karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Türkiye Cumhuriyeti başta olmak üzere, Belçika, Yunanistan, İtalya, Portekiz, İspanya, Fransa ve Almanya gibi ülkelerden seçilen örneklerle, bu ülkelerdeki anayasal dokunulmazlık kavramı ve bu hükümlerinin hukuk sistemindeki yeri analiz edilecektir.
Çalışmanın temel amacı, bu ülkelerdeki dokunulmaz anayasal hükümlerin hukuki değeri ve uygulama biçimlerini karşılaştırmak ve aralarındaki benzerlikleri ve farkları belirlemektir. Dokunulmaz anayasal hükümler, genellikle anayasanın belirli kısımların değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması mümkün olmayan hükümler olarak tanımlanmakta ve bu nedenle anayasal istikrarın korunmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Belçika ve Fransa’nın anayasal sistemleri, dokunulmazlık kavramını sıkı bir şekilde tanımlamakta ve belirli hükümleri anayasal değişikliklerden korumaktadır. Yunanistan’da da benzer bir yaklaşım görülmekle birlikte, bazı esneklikler söz konusudur. İtalya ve Portekiz, dokunulmazlık kavramını daha detaylı düzenleyerek anayasal değişikliklerin sınırlarını çizerken, İspanya ve Almanya’nın anayasal sistemleri, bu hükümlerinin hukuki değerini ve sınırlarını belirleyen katı kurallara sahiptir.
Bu çalışma, her ülkenin anayasal dokunulmazlık hükümlerinin hukuki değerini ve uygulama biçimlerini detaylı bir şekilde inceleyerek, uluslararası karşılaştırmalı hukuk literatürüne katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Dokunulmaz anayasal hükümlerinin hukuki etkileri ve anayasal istikrar üzerindeki rolü hem teorik hem de pratik açılardan ele alınarak, bu konuda daha geniş bir anlayış geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anayasa, dokunulmaz hükümler, zaman kısıtlaması, maddi kısıtlama, hiyerarşik

Legal Analysis and Implementation Methods of Unamendable Provisions in Comparative Constitutions: The Examples of Türkiye, France, Italy, Greece, Portugal, Spain, and Germany

Öz

This study comparatively examines the legal value of inviolable constitutional provisions in the constitutions of various countries. By selecting examples from countries such as the Republic of Türkiye, Belgium, Greece, Italy, Portugal, Spain, France, and Germany, the study analyzes the concept of constitutional inviolability in these countries and the role of these provisions within their legal systems.
The primary objective of this study is to compare the legal value and implementation of inviolable constitutional provisions in these countries, identifying both their similarities and differences. Inviolable constitutional provisions are typically defined as clauses within a constitution that cannot be altered or abolished, thus playing a crucial role in maintaining constitutional stability.
Belgium and France’s constitutional systems define the concept of inviolability strictly and protect certain provisions from constitutional amendments. A similar approach is observed in Greece, although with some flexibility. Italy and Portugal provide more detailed regulations on inviolability, outlining the boundaries of constitutional amendments, while Spain and Germany’s constitutional systems have rigid rules that define the legal value and limitations of these provisions.
This study aims to contribute to the international comparative law literature by examining in detail the legal value and implementation of each country’s inviolable constitutional provisions. The legal effects of inviolable constitutional provisions and their role in constitutional stability are addressed both theoretically and practically, with the goal of developing a broader understanding of this subject.

Anahtar Kelimeler

Constitution, inviolable provisions, temporal restrictions, material restrictions, hierarchical

Kaynakça

• Ahmad F, The Making of Modern Turkey (London, 1993).
• Arato A, ‘Constitutional Politics in a New Key’ (1995) 62 (2) Social Research 463.
• Avrupa Birliği Üyesi Bazı Ülkelerin Anayasaları (Ankara, 2011).
• Badinter R ve Genevois B, Anayasal Normların Hiyerarşisi ve Temel Hakların Korunmasındaki Fonksiyonu. (Ankara, 1990).
• Badinter R, ‘İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ve İçtihat’ P.U.F. (Paris, 1989).
• Barthélemy J ve Duez P, Anayasa Hukuku Üzerine El Kitabı (Paris, 1933).
• Beaud O, ‘Devlet Egemenliği, Kurucu Yetki ve Maastricht Anlaşması’, (RFDA, 1993) 1045.
• Branchent B, Beşinci Cumhuriyet Döneminde Anayasa Değişikliği (L.G.D.J. 1994).
• Burdeau G, Droit Constitutionnel et Institutions Politiques (Paris, 1972).
• Burdeau G, Traité de science politique (L.G.D.J., 1976).
• Cardoso da Costa J M, ‘La hiérarchie des normes constitutionnelles et sa fonction dans la protection des droits fondamentaux’, (A.I.J.C., 1990).
• Cardoso da Costa, J. M. ‘Anayasa Normlarının Hiyerarşisi ve Temel Hakların Korunmasındaki Fonksiyonu.’ (Tirant lo Blanch, 1999).
• Duguit L, Anayasa Hukuku Üzerine El Kitabı (Paris, 1928).
• Fendoğlu H T, Anayasa Hukuku (Ankara, 2023).
• Fendoğlu H T, ‘Demokrasi, Demokratikleşme Dalgaları ve Çıkış Garantileri’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını (İzmir, 2000) 79.
• Gaxie D, ‘Article 89’ Francis Luchaire ve Gilbert Conac (ed.), La Constitution de la République Française (Paris, 1987).
• Genvoa B ve Badinter R, ‘Fransız Raporu’ Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı (7-10 Mayıs 1990, Ankara).
• Gicquel J, Anayasa Hukuku ve Siyasi Kurumlar (Paris, 1993).
• Gören Z, ‘Anayasa Koyan Erk ve Anayasa Değişikliklerinin Sınırları’, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Yıl 8, Sayı 16, 2009) 1.
• Gözler K, Anayasa Hukukuna Giriş (Bursa, 2019).
• Gözler K, Kurucu İktidar (Bursa, 2016).
• Hauriou M, Précis du droit constitutionnel (Paris, 1923).
• Herzog R, ‘La hiérarchie des normes constitutionnelles et sa fonction dans la protection des droits fondamentaux’, Alman raporu, VIII. Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı (Ankara, 7-10 Mayıs 1990), A.I.J.C. 15-16.
• Kaboğlu İ, Anayasa Hukuku Dersleri (Ankara, 2018).
• Kuzu B, Türkiye’de Anayasa ve Demokrasi Tartışmaları (İstanbul, 2012).
• Lamarque J, ‘Gerekliğin Teorisi ve Anayasa Maddesi’, (RDP 1961) 617.
• Lavroff D, Beşinci Cumhuriyetin Anayasa Hukuku (Paris, 1995).
• Lavroff D, Fransız Siyasi Sistemi: Anayasa ve Beşinci Cumhuriyetin Politik Pratiği (Paris, 1991).
• Liet-Veaux G, Anayasa Hukuku (Paris, 1949).
• Luchaire F, ‘Avrupa Birliği ve Anayasası’, (R.D, 1992).
• Luciani M, ‘Anayasal Normların Hiyerarşisi ve Temel Hakların Korunmasındaki İşlevi’, VIII. Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı’nda sunulan İtalyan raporu (Ankara, 7-10 Mayıs 1990), A.I.J.C.
• Maus D, ‘Sur la forme Républicaine du gouvernement’ 25 Eylül 1992, RFDC (1992) No. 11, 412.
• Özbudun E, ‘Anayasa’nın Değiştirilemez Hükümlerinin Bağlayıcılığı’ Zaman (16.12.2008).
• Özbudun E, ‘Demokratik Anayasalar ve Değiştirilemez Hükümler’ (2012) 101 TBB Dergisi 45-67.
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (Ankara, 2012).
• Pactet P, Siyasi Kurumlar ve Anayasa Hukuku (Paris, 2002).
• Rigaux M-F ve De Visscher P, ‘La théorie des limites matérielles à l’exercice de la fonction constituant’, Revue internationale de droit comparé (1985) 236.
• Rubio Llorente F, ‘ESPAGNE’, X. Uluslararası Yuvarlak Masa Toplantısı, ANNuaire international de justice constitutionnelle (X, 1994) 75-80.
• Schmitt C, Constitutional Theory (Cambridge, 1928).
• Teziç E, Anayasa Hukuku (İstanbul, 1998).
• Tögel A, ‘Dünya Anayasalarında Değiştirilemez Maddeler ve Türkiye’nin Yeni Anayasası İçin Öneriler’ (Sayı: 27, 2016) 757
• Vedel G, Droit constitutionnel (Sirey, 1989).
• Vedel G, Temel Anayasa Hukuku El Kitabı (Paris, 1949).
• ‘Avrupa Birliği Üyesi Bazı Ülkelerin Anayasaları.’ Erişim: 25 Ocak 2023. http://www.servat.unibe.ch/icl/po00000_.html ; 1831 tarihinde kabul edilen ve 31 Temmuz 1984’te değiştirilen Belçika Anayasası; 1927 Yunanistan Anayasası; 1946 Fransa Anayasası; 1947 İtalya Anayasası; 1949 Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasası; 1958 Fransa Anayasası; 1975 Yunanistan Anayasası; 1976 Portekiz Anayasası; 1978 İspanya Anayasası.