TÜRK HUKUKUNDA İŞÇİNİN İFŞA VE İHBAR HAKKI (WHISTLEBLOWING)

Yıl 2025, Sayı: 61, 319 - 346, 20.01.2025

Cihan Kırpık

https://doi.org/10.54049/taad.1622141

Öz

İfşa ve ihbar hakkı (whistleblowing), işçilerin işyerlerindeki olumsuz halleri, suistimalleri, kanunlara aykırı hareketleri, yolsuzlukları ve benzeri durumları ihbar veya şikâyet yoluyla usulsüzlüğü ortadan kaldırmaya yetkisi olan kişilere veya makamlara bildirmesi olarak tanımlanabilir. İşçiye ifşa ve ihbar hakkının tanınmasının amacı, işyerinde hem işçilerin haklarını ihlal edici hem de kamunun menfaatine zarar verici hukuka aykırı uygulamaların önüne geçilmesini sağlamaktır. Türk hukuk mevzuatında ayrı bir madde veya hükümde “işçinin ifşa ve ihbar hakkı” şeklinde bir düzenleme mevcut değildir. Bununla birlikte işçiler, Anayasa md. 25 ve md. 26 uyarınca ifade özgürlüğüne ayrıca md. 74’te yer alan dilekçe hakkına dayanabilir. Bunlara ilave olarak İş Kanunu md. 18/3-c hükmü de işçiler tarafından ileri sürülebilir. Söz konusu düzenlemede işçilerin mevzuattan ya da sözleşmeden kaynaklanan haklarının takibini yapmak ya da yükümlülüklerine uygun davranmak için işveren aleyhine adli veya idari makamlara başvurmasının ya da başvurulmuş sürece katılmasının, işverene sözleşmenin sona erdirilmesi noktasında geçerli nedenle fesih hakkı vermeyeceği belirtilmiştir. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (İSGK) md. 18/3 hükmünde ise çalışanların veya çalışan temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin yetersiz olduğu hallerde ya da denetim esnasında, yetkili merciye başvurmaları sebebiyle haklarının kısıtlanamayacağı ifade edilmiştir. Dolayısıyla işçilerin, İş Kanunu md. 18/3-c bendine ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu md. 18/3 hükmüne dayanarak ifşa ve ihbarda bulunmaları ve bu şekilde söz konusu hakkı kullanmaları mümkündür. Çalışmada öncelikle “ifşa ve ihbar hakkı” (whistleblowing) kavramı hem öğretinin hem de Yargıtay’ın tanımlamasına göre açıklamış sonrasında ise bu hakkın hangi unsurlardan oluştuğuna değinilmiştir. İşçinin ifşa ve ihbar hakkı ile sadakat borcu arasında bir bağlantı olup olmadığından bahsedildikten sonra ilgili hak ve sadakat borcu arasında çatışmanın olup olmadığı irdelenmiştir. Ayrıca bu çalışmada işçinin, işyerindeki kanuna ve hukuka aykırılıkları, olumsuz durumları ve benzeri halleri ifşa ve ihbar etmesine imkân veren Türk hukuk mevzuatındaki dayanak olabilecek hükümler incelenmiş, bunun yanı sıra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’nin ifşa ve ihbar hakkının hukuka uygun kullanımına ilişkin getirdiği kriterlere yer verilmiş, AİHM’nin söz konusu kriterleri kapsamında ifşa ve ihbar hususu ile ilgili Türk iş yargısının önüne gelen ve gelmeyen uyuşmazlıklar değerlendirilmiş son olarak işçinin ifşa ve ihbar hakkının ayrı bir madde şeklinde 4857 sayılı İş Kanunu’na eklenmesine yönelik öneride bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İşçinin ifşa ve ihbar hakkı, Türk hukukunda ifşa ve ihbar hakkı, ifşa ve ihbar hakkının hukuki dayanakları, ifşa ve ihbar hakkına ilişkin Türk hukukundaki uyuşmazlıklar

Worker’s Right to Disclosure and Whistleblowing under Turkish Law

Öz

The right to disclose and whistleblowing can be defined as the right of workers to report unfavorable situations, abuses, illegal acts, corruption and similar situations in the workplace to the relevant persons or authorities through a report or complaint. The purpose of granting the right to disclosure and whistleblowing to the employee is to prevent unlawful practices in the workplace that violate the rights of workers and harm the public interest. There is no separate article or provision in the Turkish legal legislation stipulating the “right of the employee to disclose and report”. However, workers may rely on the freedom of expression under Article 25 and Article 26 of the Constitution and the right to petition under Article 74. In addition to these, Article 18/3-c of the Labor Law may also be invoked by workers. In this provision, it is stated that the application of the employees to the judicial or administrative authorities against the employer to pursue their rights arising from the legislation or the contract or to act in accordance with their obligations, or to participate in the process of application, will not give the employer the right to terminate the contract for valid reason. Article 18/3 of the Occupational Health and Safety Law states that the rights of employees or employee representatives cannot be restricted due to their application to the competent authority in cases where occupational health and safety measures are inadequate at the workplace or during inspections. Therefore, it is possible for employees to make disclosure and whistleblowing based on Article 18/3-c of the Labor Law and Article 18/3 of the Occupational Health and Safety Law and thus exercise their rights. In this study, firstly, the concept of “right to disclose and whistleblowing” (whistleblowing) is explained according to the definitions of both the doctrine and the Court of Cassation, and then the elements of this right are mentioned. After mentioning whether there is a connection between the employee’s right to disclosure and whistleblowing and the duty of loyalty, it is examined whether there is a conflict between the right and the duty of loyalty. In addition, this study examines the provisions in the Turkish legislation that allow the employee to disclose and report violations of law and unlawfulness, unfavorable situations, etc. in the workplace. In addition, this study examines the provisions in the Turkish legislation that allow the employee to disclose and report violations of the law and the law in the workplace, negative situations, etc., as well as the criteria of the European Court of Human Rights (ECtHR) regarding the lawful use of the right to disclose and report, evaluates the disputes that have and have not been brought before the Turkish labor judiciary regarding the issue of disclosure and reporting within the scope of the ECtHR’s criteria, and finally makes a proposal for the addition of the employee’s right to disclose and report to the Labor Law No. 4857 as a separate article.

Anahtar Kelimeler

Worker’s right to disclosure and notification, right to disclosure and notification in Turkish law, legal bases for the right to disclosure and whistleblowing, right to disclosure and notification regarding disputes in Turkish law

Kaynakça

• Aktan CC, ‘Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vicdani Red Davranışı: WHISTLEBLOWING’ (2015) 7 Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi 22.
• Alp M, ‘Avrupa Birliği’nin 2019/1937 Sayılı Birlik Hukukuna Aykırılıkları Bildirenlerin Korunması (Whistleblowing) Yönergesi Işığında İşçinin Hukuka Aykırılıkları İfşa Etmesi’ (2021) 23 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4 (Whistleblowing).
• — —, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Heınısch/Almanya Kararı Işığında Whıstleblowıng (İşçinin İfşa ve İhbarı) ve İş İlişkisinde İfade Özgürlüğü’ (2013) 15 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 389 (İşçinin İfşa ve İhbarı).
• — —, Çalışanın İşvereni ve İş Arkadaşlarını İhbar Etmesi-Çalışanın Hukuka ve Etik Kurallara Aykırılıkları ifşa Hakkı ve İhbar Borcu-(Whistleblowing) (1. Baskı, Beta 2013) (Çalışanın İfşa Hakkı ve İhbar Borcu).
• Alpagut G, ‘İfşa-İhbar Hakkına İlişkin Avrupa Birliği Yönergesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları’ Alpay Hekimler (ed.), Festschrift für Otto Kaufmann Armağanı (1 Baskı, Legal 2021) (İfşa ve İhbar Hakkı AB Yönergesi).
• Alpagut G, ‘İşçinin Sadakat Borcu ve Türk Borçlar Kanunu ile Getirilen Düzenlemeler’ (2012) SİCİL İş Hukuku Dergisi 25 (Sadakat Borcu).
• Alper Y ve Kılkış İ, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku (6. Baskı, Dora 2021).
• Arslan Ertürk A, Türk İş Hukukunda İşçinin Sadakat Borcu (1. Baskı, On İki Levha 2010).
• Atılgan A ve Koç E, ‘Whistleblowing: Türkiye’den İki Örnek Olay’ (2019) 41 Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 380.
• Aydan S, ‘İhbarcılık: Bir Kavram Analizi’ (2018) 15 Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 83.
• Aydın U, ‘İş Hukuku Açısından İşçinin Bilgi Uçurması (Whistleblowing)’ (2002) 2 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 81.
• Baltacı A, ‘Bilgi Uçurma: Kavram ve Kuramsal Temeller’ (2017) 5 Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 399.
• Başbuğ A ve Yücel Bodur M, İş Hukuku (6. Baskı, Beta 2021).
• Baskan E, ‘İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Yükümlülüğü ve İş Güvenliği Uzmanlarının İş Kazası ve Meslek Hastalıklarından Doğan Sorumluluğu’ (Temmuz 2014) 28(4) Çimento İşveren Dergisi 28.
• Baycık, G ‘Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Haklarında Yeni Düzenlemeler’ (2013) 3 Ankara Barosu Dergisi 124.
• Bouville M ‘Whistle-Blowing and Morality’ (2007) 81 Journal of Business Ethics 579.
• Bozkurt E ve Dost S, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında İfade Özgürlüğü ve Türkiye’ (2002) 7 Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 47-74.
• Cemaloğlu N ve Akyürek Mİ, ‘Örgütlerde Whistleblowing (Bilgi Uçurma)’ (2017) 4 Turkish Journal of Educational Studies 126.
• Collins H, Ewing K and McColgan A, Labour Law, (2nd ed, Cambridge University Press, 2022).
• Civan OE, İşçinin Yan Yükümlülükleri (1. Baskı, Beta 2021).
• Culiberg B and Mihelič KK, ‘The Evolution of Whistleblowing Studies: A Critical Review and Research Agenda’ (2017) 146 Journal of Business Ethics 789.
• Çalışkan Z, Türkçe-İngilizce İngilizce-Türkçe Dönüşümlü Sözlük: (1. Baskı, Türkmen Kitapevi 2014).
• Çelik N, Caniklioğlu N, Canbolat T ve Özkaraca E, İş Hukuku Dersleri (36. Baskı, Beta 2023).
• Demir F ve Demir G, ‘İşçinin Sadakat Borcu ve Uygulaması’ (2009) 11 Kamu-İş Dergisi 23.
• Demircioğlu M, Centel T ve Kaplan HA, İş Hukuku (21. Baskı, Beta 2021).
• Doğan S, İşçinin Rekabet Yasağı – İş Sırrının Korunması (3. Baskı, Seçkin 2023).
• Ergun Özler D, Dil Şahin M ve Giderler Atalay C, ‘Teorik Bir Çerçevede Whistleblowing-Etik İlişkisi’ (2010) 11 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 172.
• Eroğluer K ve Öztürk GS, ‘İş Hukuku ve Örgütsel Boyutuyla Haber Uçurma (Whistleblowing)’ Sevinç Köse ve Mustafa Alp (ed.) Örgütsel Davranış ve İş Hukukuna Yansımaları (1. Baskı, Seçkin 2020).
• Esen E ve Kaplan HA, ‘İşletmelerde Ahlaki Olmayan Davranışların Duyurulması (Whıstleblowıng)’ (2012) 14 Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 43.
• Eyrenci Ö, Taşkent S, Ulucan D ve Baskan E, İş Hukuku (10. bs., İstanbul, Beta 2020).
• Günay Cİ, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri (6. Baskı, Yetkin 2020).
• Heper H, ‘Düşünceyi Açıklama Hakkının Çalışma Yaşamındaki Görünümü: İşçinin İfade Özgürlüğü’ (2022) 3 Çalışma ve Toplum Dergisi 1914.
• Hande Heper, İş İlişkisinde İşçinin İradesi (1. Baskı, Seçkin 2022).
• Kayırgan H, ‘İş Hukukunda Sadakat Borcunun Genel Bir Değerlendirmesi’ (2014) 20 Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 461.
• Lewis D, ‘Introduction’ David B. Lewis (ed.), Whistleblowing at work (1st ed, The Athlone Press 2001).
• Martin B, Whistleblowing A Practical Guide (1st ed, Irene Publishing 2013).
• Miceli MP, Near JP and Dworkin TM, Whistle-blowing in Organizations (1st ed, Routledge Taylor & Francis Group 2008).
• Mollamahmutoğlu H, Astarlı M ve Baysal U, İş Hukuku (7. Baskı., Lykeıon 2022) 600.
• Mollamahmutoğlu H, Astarlı M ve Baysal U, İş Hukuku Ders Kitabı (Cilt 1 Bireysel İş Hukuku) (6. Baskı, Lykeion 2022).
• Narmanlıoğlu Ü, İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I (Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 5. Baskı, Beta 2014).
• Near JP and Miceli MP, ‘Organizational Dissidence: The Case Of Whistleblowing’ (1985) 64 Journal of Business Ethics 4.
• Okur Z, ‘İş Hukukunda İşçinin Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü’ (2006) 8 Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 48-49.
• Özdemir E, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku Dersleri (1. Baskı, Vedat 2020).
• Özbey Ö, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında İfade Özgürlüğü Kısıtlamaları’ (2013) 62 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 101.
• Özen E, ‘Whistleblowing im türkischen Recht’ (2024) 7 Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 358.
• Özkan Koç SD, İşçinin Sır Saklama Yükümlülüğü (1. Baskı, Adalet 2022).
• Sarıbay Öztürk G, İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülüklerinin Yerine Getirilmemesinin Hukuki, İdari ve Cezai Sonuçları (1. Baskı, Beta 2015).
• Senyen Kaplan ET, Bireysel İş Hukuku (Gözden Geçirilmiş-Güncelleştirilmiş 12. Baskı, Yetkin 2022).
• Öktem Songu S, ‘Anayasal Bir Temel Hak Olarak İfade Özgürlüğünün İşçi Açısından İşyerindeki Yansımaları’ (2013) 15 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 633.
• Yalçın Soysal A, ‘Temel Kuramsal Yaklaşımlar Bağlamında Bilgi Uçurma (Whıstleblowıng) Kavramı’ (2023/2) 71 Adalet Dergisi 1191.
• Sümer HH, İş Hukuku (26. Baskı, Seçkin 2022).
• Süzek S, İş Hukuku (22. Baskı, Beta 2022).
• Ulutürk GH, ‘Basın Özgürlüğü Çerçevesinde Haber Verme ve Haber Alma Hakları’ (2018) 13, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 77-79.
• Uşan MF ve Erdoğan C, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku (3. Baskı, Seçkin 2022).
• Üner BG, ‘İfşa ve İhbar Hakkı’ (2024) 10(2) Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 791.
• Tani E, ‘Sosyal Medyada Whistleblowing (Bilgi Uçurma) Davranışı’ Harun Yıldız (ed), Sosyal Medyanın İş Yaşamındaki Yeri (Beta 2018).
• Thomas RG, ‘Whistleblowing and power: A network perspective’ (2020) 29 Business Ethics: A European Review 842.
• Tunçomağ K ve Centel T, İş Hukuku’nun Esasları (9. Baskı, Beta 2018).
• Yamakoğlu E, İşverenin İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Yükümlülüğü (1. Baskı Seçkin 2016).
• Çevrimiçi Kaynaklar
• https://tr.euronews.com/2024/10/19/cimer-ihbariyla-ortaya-cikan-yenidogan-cetesine-dair-neler-biliniyor.
• https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce/whistleblowing