MEDENİ USÛL HUKUKUNDA ÇİFTE ETKİLİ VAKIALAR

Yıl 2025, Sayı: 64, 1433 - 466, 31.10.2025

Cansu Atıcı Kabalak

https://doi.org/10.54049/taad.1809433

Öz

Çifte etkili vakıalar, bir davada hem uyuşmazlığın esasına hem de yargılamanın devamına ve esasın incelenmesine engel teşkil eden usûli müesseselere (dava şartları ve ilk itirazlar) etki eden çift yönlü vakıalardır. Yargılamanın başında mahkemenin dava şartları ve ilk itirazlara ilişkin bir değerlendirme yaparken çifte etkili vakıaları değerlendirmesi dolaylı yoldan uyuşmazlığın esasına da girilmesini gerektirmektedir. Ayrıca yargılamanın son aşamasında çifte etkili bir vakıanın eksikliği, her ne kadar esasa ilişkin bir değerlendirme yapılmış olsa da dava şartı eksikliği sebebiyle davanın usûlden reddedilmesi sonucunu doğurmaktadır. Medeni usûl hukukunda çifte etkili vakıa teorisi, çifte etkili vakıaların yargılamada ortaya çıkarabileceği sorunları ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Bu çalışmada çifte etkili vakıa teorisi çerçevesinde çifte etkili vakıa olgusu kavramsal olarak değerlendirilecek, ayrıca bu teorinin Türk hukukunda uygulanabilirliği tartışılacaktır. Çifte etkili vakıaların bulunması durumunda yargılamanın başında bu durumun tespitinin sadece davacının iddiaları üzerinden olgusal bir değerlendirme ile mi yapılması gerektiği yoksa tüm iddia ve delillerin değerlendirilmesi sonucunda mı yapılması gerektiği hususu üzerinde durulacaktır. Bununla birlikte çifte etkili bir vakıanın eksikliği durumunda uyuşmazlığın esasa ilişkin bir kararla mı yoksa usûle ilişkin bir kararla mı sonuçlandırılabileceği hususu değerlendirilecektir. Son olarak çifte etkili vakıa teorisinin uygulanabilirliği bazı usûli müessesler üzerinden değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çifte etkililik , vakıa , yargılama , ön inceleme , görev , dava şartı

Etik Beyan

Bu makale Etik Kurul iznine tabi değildir.

The Concept of Doubly Relevant Facts in Civil Procedure

Öz

Doubly relevant facts are facts that affect both the substance and the procedure of a dispute. When assessing the case conditions and the first objections at the outset of the proceedings, the court’s evaluation of doubly relevant facts implicitly requires an examination of the substance of the dispute as well. Alternatively, at the final stage of the proceedings, the lack of a doubly relevant fact may lead to the dismissal of the case due to an insufficiency in procedural requirements. In civil procedural law, the theory of doubly relevant facts aims to address and eliminate the potential issues that such facts could create in the course of litigation. This study will examine, within the framework of the theory of doubly relevant facts, whether the identification of such facts at the beginning of the proceedings should be based solely on a factual assessment derived from the claimant’s allegations, or if it should encompass the evaluation of all claims and evidence. Additionally, the study will assess whether the absence of a doubly relevant fact results in a decision concerning the substance of the dispute or one related to procedural matters. Finally, the applicability of the theory of doubly relevant facts will be evaluated through certain procedural institutions.

Anahtar Kelimeler

Doubly relevant , facts , trial , preliminary review , jurisdiction , condition of the lawsuit

Etik Beyan

This article is not subject to Ethics Committee permission.

Kaynakça

• Akduman E, ‘Tahkim Anlaşmasının Asıl Sözleşmeden Ayrılabilirliği İlkesi Çerçevesinde Geçerliliği’ (2023) 88 (1) İzmir Barosu Dergisi 1-26.
• Alangoya Y, Yıldırım K and Deren Yıldırım N, Medeni Usûl Hukuku Esasları (8. Baskı, Beta 2011).
• Albers J, Baumbach A, Lauterbach W ve Hartmann P, Zivilprozessordnung, mit Gerichtsverfassungsgesetz und anderen Nebengesetzen (68. Baskı, Beck 2010).
• Ansay S Ş, Hukuk Yargılama Usûlleri (7. Baskı, Güzel Sanatlar Matbaası 1960).
• Apathy P, Klingenberg G ve Pennitz M, Einführung in das Römische Recht (5. verbesserte und ergänzte Aufl, Vandenhoeck & Ruprecht 2012).
• Arslan R, Medeni Usul Hukukunda Dürüstlük Kuralı (Sevinç Matbaası 1989).
• Aslan A Ç, Medenî Usûl Hukukunda Görev (On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Atalı M, Ermenek İ ve Erdoğan E, Medenî Usûl Hukuku (5. baskı, Yetkin 2023).
• Atıcı C, Medenî Usûl Hukukunda Dava Ehliyeti (Seçkin Yayıncılık 2021).
• Babusiaux U, Baldus C, Ernst W, Meissel F S, Platschek J ve Rüfner T, Handbuch des Römischen Privatrechts, C I–III (1. Aufl, Mohr Siebeck 2023).
• Baumbach A, Lauterbach W, Albers J ve Hartmann P, Zivilprozessordnung, mit Gerichtsverfassungsgesetz und anderen Nebengesetzen (68. Baskı, Beck 2010).
• Baumgartner S, ‘Doppelrelevante Tatsachen’ (2022) Zeitschrift für juristische Weiterbildung und Praxis 1-27.
• Belgesay M R, ‘Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda Yapılması Gereken Tadilat’ (1947) 13(1) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 157-174.
• Berg H, ‘Zulässigkeitsvoraussetzungen im Zivilprozess’ (1969) Juristische Schulung Heft 3, 123-128.
• Berkin N M, ‘Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun Vazife Hükümleri ve Tatbikatı’ (1952) 18(1–2) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 191, 188-214.
• Bilge N ve Önen E, Medenî Usûl Hukuku Dersleri (3. baskı, Sevinç Matbaası 1978).
• Bloch A, Die Prüfung der örtlichen Zuständigkeit von Amtes wegen und die Folgen bei örtlicher Unzuständigkeit gemäss Art. 34 GestG, (Zürcher Studien zum Verfahrensrecht, 2003).
• Budak A C ve Karaaslan V, Medenî Usûl Hukuku (10. Baskı, Filiz Kitabevi 2022).
• Bülow O, Die Lehre den Prozesseinreden und die Prozessvoraussetzungen (Verlag von Emil Roth 1868).
• Cocchi B ve Trezzini F, Codice di procedura civile ticinese massimato e commentato: Appendice 2000/2004 (2. Baskı, Verlag Lugano 2000).
• Demirsatan B, ‘Hukuka Aykırı Tasfiyenin Tüzel Kişiliğe Etkisi’ (2016) 74 (2) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 685-708.
• Direnisa E, Medeni Yargılamada Ön İnceleme Aşaması (On İki Levha Yayınları 2021).
• Elgün Toğrul E Ş, Medenî Usûl Hukukunda Dava Ehliyeti (Yetkin Yayıncılık 2021).
• Erişir E, Medenî Usûl Hukukunda Taraf Ehliyeti (Turhan 2007).
• Fritzsche S, ‘Bestimmung der Rechtswegzuständigkeit und der anzuwendenden Verfahrensordnung’ (2015) NJW 586-588.
• Görgün Ş, Börü L ve Kodakoğlu M, Medenî Usûl Hukuku (11. Baskı, Yetkin Yayınları 2022).
• Gravenhorst W, Die Aufspaltung der Gerichtszuständigkeit nach Anspruchsgrundlagen (Duncker & Humblot 1972).
• Gürdoğan B, ‘Temyiz Mahkemesinin Kontrolü Bakımından: Vakıa ve Hukuk’ (1956) 11(3) Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 258-285.
• Habscheid WJ, Schweizerisches Zivilprozess- und Gerichtsorganisationsrecht (2. Baskı, Basel/Frankfurt am Main 1990).
• Hischier R, ‘Doppelrelevante Tatsachen im Arbeitsprozess’ in Wolfgang Portmann, Gabriel Aubert, Roland A Müller and Roger Rudolph (eds), Festschrift für Adrian von Kaenel (Schulthess Juristische Medien AG 2022) 235-252.
• Hoffmann-Nowotny U H, Doppelrelevante Tatsachen in Zivilprozess und Schiedsverfahren (Zürich/St. Gallen 2010).
• Kale S, Medeni Yargılamada Taraf Ehliyeti (On İki Levha 2010).
• Kantarcıoğlu S, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 115. Maddesi Çerçevesinde Medenî Usûl Hukukunda Dava Şartlarının İncelenmesi Kitabı (On İki Levha 2024).
• Karadeniz Çelebican Ö, Roma Hukuku Tarihi: Giriş, Kaynaklar, Genel Kavramlar, Kişiler Hukuku, Hakların Korunması (16. baskı, Turhan Kitapevi 2013).
• Karslı A, Medenî Muhakeme Hukuku (5. Baskı, Filiz Kitabevi 2020).
• Kazmaz Tepe B, Medenî Usûl Hukukunda Beden Bütünlüğünün İhlâlinden Doğan Tazminat Davaları (Adalet Yayınevi 2022).
• Kluth T, ‘Die “sic-non”-Rechtsprechung des BAG-Der Anfang vom Ende der Beweiserheblichkeitstheorie’ (1999) 52 Neue Juristische Wochenschrift 342-344.
• Kuru B ve Aydın B, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medenî Usûl Hukuku Ders Kitabı (7. Baskı, Yetkin Yayınları 2022).
• Kuru B, ‘Dava Şartları’ in Ord. Prof. Sabri Şakir Ansay’ın Hatırasına Armağan (AÜHF Yayınları 1964) 109-147.
• Kuru B, Hukuk Muhakemeleri Usûlü Cilt I (6. baskı, Demir Yayıncılık 2001).
• Kuru B, Hukuk Muhakemeleri Usûlü Cilt II (6. baskı, Demir Yayıncılık 2001).
• Küçük A T, Vakıaların Toplanması Açısından Teksif İlkesi (On İki Levha Yayıncılık 2021).
• Landrove J C, Assignment and Arbitration: A Comparative Study (Schulthess 2009).
• Mankowski P, ‘Die Lehre von den doppelrelevanten Tatsachen auf dem Prüfstand der internationalen Zuständigkeit: zu LG Tübingen, 30.3.2005 - 5 O 45/03’ (2006) 26 IPRax 454-460.
• Mezger E, Prozessual-materielle Doppelrelevanz einer Tatsache im zivilprozessualischen Erkenntnisverfahren (Diss. Tübingen 1908).
• Muşul T, Medenî Usûl Hukuku (3. baskı, Adalet Yayınevi 2012).
• Ost K, Doppelrelevante Tatsachen im internationalen Zivilverfahrensrecht (Frankfurt am Main/Wien 2002).
• Önen E, Medenî Yargılama Hukuku (AÜHF Yayını No: 442, Sevinç Matbaası 1979).
• Özekes M, Temel Hukuk Bilgisi (12. Baskı, On İki Levha Yayınları 2022).
• Patzina R ve Windau B, in: Münchener Kommentar zur Zivilprozessordnung, Vol 1 (7. Baskı, CH Beck 2025).
• Pekcanıtez H, Atalay O ve Özekes M, Medeni Usûl Hukuku Ders Kitabı (11. Baskı, On İki Levha 2023).
• Pekcanıtez H, Özekes M, Akkan M, Taş Korkmaz H, Medeni Usûl Hukuku Cilt II (On İki Levha 2017).
• Peksöz V, Medeni Usul Hukuku Açısından Adi Ortaklık İlişkileri (1st edn, On İki Levha Yayıncılık 2020).
• Postacıoğlu İ E and Altay S, Medenî Usûl Hukuku Dersleri (8. Baskı, Vedat Kitapçılık 2020).
• Rimmelspacher B, ‘Buchbesprechungen: Zivilprozessordnung’ (2011) 15 Neue Juristische Wochenschrift 1054.
• Roth H, in: Stein, Kommentar zur Zivilprozessordnung, vol 1 (24. Baskı, Mohr Siebeck 2024).
• Schumann E, ‘Examensprobleme der örtlichen Zuständigkeit im Zivilprozess (Folgen der örtlichen Unzuständigkeit, Gerichtsstandsfragen im Mahnverfahren, doppelrelevante Tatsache) (1985) 25 JuS 203-207.
• Schumann E, ‘Internationale Zuständigkeit: Besonderheiten, Wahlfeststellung, doppelrelevante Tatsachen’ in Walther J Habscheid and Karl Heinz Schwab (eds), Beiträge zum internationalen Verfahrensrecht und zur Schiedsgerichtsbarkeit: Festschrift für Heinrich Nagel zum 75. Geburtstag (Münster 1987) 402-426.
• Sungurtekin Özkan M ve Türkoğlu G, Roma Hukukundan Günümüze Medeni Yargılamanın Esasları (Seçkin 2008).
• Tahiroğlu B ve Erdoğmuş B, Roma Hukuku Dersleri (7. baskı, D&R Yayınları 2011).
• Tanrıver S, Medeni Usûl Hukuku, Cilt I (Yetkin Yayınları 2021).
• Umur Z, Roma Hukuku Ders Notları (3. Baskı, Beta 1999).
• Üstündağ S, Medenî Yargılama Hukuku, Cilt I–II (7. Baskı, Filiz Kitapevi 2000).
• Vogel O ve Spühler K, Grundriss des Zivilprozessrechts und des internationalen Zivilprozessrechts der Schweiz (8. Baskı, Stämpfli 2005).
• Yardımcı T E, Hukuk Yargılamasında Somutlaştırma Yükü (On İki Levha Yayıncılık 2017).
• Yenice K, ‘Taraf Yeterliliği’ (1963) 9-10 Adalet Dergisi 937-953.
• Yılmaz E, Arslan R, Taşpınar Ayvaz S ve Hanağası E, Medenî Usûl Hukuku (7. Baskı, Yetkin Yayınları 2021).
• Yılmaz E, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Cilt II (4. Baskı, Yetkin Yayınları 2021).
• Wietz C, ‘Die doppelrelevante Tatsache am Beispiel von Mischmietverhältnissen – Typische Konstellationen der Zuständigkeitsverteilung im Mietprozess’ (2015) NZM 145-151.