ELEŞTİREL TEORİ VE DİL

Yıl 2020, Sayı: 34, 64 - 70, 01.03.2021

Muhammed Karamolla

Öz

Ockhamlı William’dan bu yana çeşitli biçim alışlarla karşımıza çıkan dilde sadeleşme hareketi, 20. Yüzyılda analitik dil felsefesinin kurucuları tarafından farklı bir boyuta taşınmış, mantıksal pozitivizmde ise zirveye ulaşmıştır. Doğa bilimsel yöntemlerin etkisiyle şekillenen ve modern mantık alanında yapılan özgün ve nitelikli çalışmaların etkisiyle yetkinleşen bu anlayış, felsefenin metafizik problemlerini dil bağlamında ele almaktadır. Bu görüşün savunucuları, getirmiş oldukları bir dizi ölçüt aracılığıyla anlamlı olan ve olmayan ifadeler arasında ayrım yapmayı hedeflemişlerdir. Felsefi gelenekteki çözümsüz görünen “anlamsız” metafizik tartışmaları “elimine etmeyi” amaçlayan bu hareketin vardığı son noktada, olgusal bir karşılığı bulunmayan ve mantıksal sözdizimi kurallarına uymayan her ifade, metafiziğin kalıntısı olmakla itham edilmektedir. Adorno ve Horkheimer’a göre spekülatif felsefeye yönelik gerçekleştirilen bu saldırı, Aydınlanma’nın dili mitostan arındırma çabalarının doruk noktasıdır. Onlara göre analitik dil felsefesinin olgucu filozoflarının felsefelerinde dilin anlam taşımasına müsaade edilmemekte ve yalnızca gösterge işlevi dikkate alınmaktadır. Dil, bir formül olarak katılaşarak soyutlaşmakta ve formüle uymayan her düşünce solup gitmektedir. Bu anlayış, spekülatif felsefe geleneğindeki felsefi sistemlerin unsurları olan etik, estetik, yaşamın anlamı gibi konuların felsefeden tasfiye edilmesine yol açmıştır. Adorno ve Horkheimer’a göre varlık alanındaki niteliksel farklılıkların göz ardı edilmesi, insanın şeyleşmesi ve kendi özüne yabancılaşmasına sebep olmuş, bireyin gizilgüçlerini kaybettiği bu ortamda toplumsal dönüşümün imkanı da ortadan kalkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Teori,, Pozitivizm,, Metafizik,, Analatik Felsefe,, Dil.

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. – Horkheimer, Max, Aydınlanmanın Diyalektiği, Çev. Nihat Ülner – Elif Öztarhan Karadoğan, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2014.
• Ayer, Alfred Jules, Dil, Doğruluk ve Mantık, Çev. Vehbi Hacıkadiroğlu, Metis Yayınları, İstanbul 2010.
• Assoun, Paul-Laurent, Frankfurt Okulu, Çev. Işık Ergüden, Dost Kitabevi, Ankara 2014.
• Bottomore, Tom, Frankfurt Okulu ve Eleştirisi, Çev. Ümit Hüsrev Yolsal, Say Yayınları, İstanbul 2016.
• Carnap, Rudolf, The Elimination of Metaphysics through Logical Analysis of Language, Çev. Arthur Pap, The Free Press, New York 1966.
• Frege, Gottlob, Aritmetiğin Temelleri, Çev. H. Bülent Gözkan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
• Horkheimer, Max, Akıl Tutulması, Çev. Orhan Koçak, Metis Yayınevi, İstanbul 2016.
• Horkheimer, Max, Geleneksel ve Eleştirel Kuram, Çev. Mustafa Tüzel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
• Jay, Martin, Adorno, Çev. Ünsal Oskay, Der Yayınevi, İstanbul 2001.
• Özcan, Zeki, Dil Felsefesi I (Mantıkçı Paradigma), Sentez Yayıncılık, İstanbul 2014.
• Perry, R. Barton, General Theory of Value, Harvard University Press, Massachusetts 1950.
• Rossi, Jean-Gerard, Analitik Felsefe, Çev. Atakan Altınörs, Paradigma Yayınları, İstanbul 2001.
• Russell, Bertrand, Dış Dünya Üzerine Bilgimiz, Çev. Vehbi Hacıkadiroğlu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1996.
• Theodor W. Adorno, Minima Moralia Sakatlanmış Yaşamdan Yansımalar, Çev. Orhan Koçak – Ahmet Doğan, Metis Yayınevi, İstanbul 2005.
• Theodor W. Adorno, Negatif Diyalektik, Çev. Şeyda Öztürk, Metis Yayınevi, İstanbul 2016.
• Wittgenstein, Ludwig, Tractatus Logico-Philosophicus, Çev. Oruç Arıoba, Metis Yayınevi, İstanbul 2013.